Η εξέλιξη του γραπτού λόγου των αποφοίτων Λυκείου μετά τη γλωσσική μεταρρύθμιση του 1976: όψεις συνέχειας και μεταβολής στην επάρκεια παραγωγής επεξεργασμένου λόγου

Abstract

Following the dictatorship, and with a focus on the establishment of demotic Greek as the official language of education, in the 1980s there began to develop and acquire considerable momentum a complex of ideas and opinions regarding the deterioration, alteration, degradation, and imminent collapse of the Greek language, mainly owing to the inability of language education in the new regime to train competent users of the written language. These views, set forth in academic texts and public lectures as self-evident truths of a gradual decline in the abilities of Lyceym graduates to use the language in written form “correctly” at all levels –morphology, grammar, vocabulary and syntax– gained potency in the first two decades of the 21st century, based on reports by international organizations and official bodies entrusted with educational evaluation and quality assurance, which showed tendencies towards declining performance by students in language courses. There is an effort to verify these views in the present dissertation which falls within the framework of a more general questioning of the effectiveness of Greek education in developing students’ competencies and cultivating their skills. This is of crucial importance for their response to the challenges of the modern knowledge society and advanced technological expertise, and for their active participation in social settings. To implement the dissertation’s objectives, we relied on comprehensive bibliographic material and the results of research incorporated here, which is expressed as a general research hypothesis, namely that between the language reform of 1976 and the present, there has been observed among secondary school graduates in Greece a gradual decline in their ability to produce refined written discourse. To test our research hypothesis, 1150 written essays by potential future philologists studying at the University of Ioannina were evaluated. The essays are from the archive of the Empirical Educational Research Laboratory, Specialization in Education, Department of Philosophy, Education and Psychology at the University of Ioannina, and encompass the years 1986 to 2015. The essays were chosen at random from a much larger corpus of papers so as to achieve a balance of approximately 50 papers for each of the four years of study. Selected papers were subjected to a detailed reading and methodical checking of deviations presented in the categories of “spelling,” “morphology,” “vocabulary,” “syntax,” “style,” and “accentuation”. In addition to these basic categories, the essays were subjected to a somewhat more “superficial” examination as regards exact number of pages, paragraphs, periods and commas; they were also checked for the features of readability and aesthetics with the assistance of a four-level scale ranging from 1 (careless) to 4 (excellent appearance). The findings that resulted from examination of the data did not appear to confirm the main research hypothesis, i.e. that in the past 25 years the competencies/skills of students completing secondary education are declining, at least as reflected in written essays produced by graduates of the University of Ioannina’s School of Philosophy.

Μεταδικτατορικά, άρχισε να αναπτύσσεται -με επίκεντρο την καθιέρωση της δημοτικής ως επίσημης γλώσσας της εκπαίδευσης- και να αποκτά μεγάλη δυναμική από τη δεκαετία του ’80 κι ύστερα ένα σύμπλεγμα ιδεών και απόψεων περί προϊούσας φθοράς, αλλοίωσης, ευτελισμού και επικείμενης καταστροφής της ελληνικής γλώσσας, οφειλόμενων κατά βάση στην αδυναμία της γλωσσικής εκπαίδευσης, όπως παρέχεται μετά τη Μεταπολίτευση, να διαμορφώσει επαρκείς χρήστες του γραπτού λόγου. Οι απόψεις αυτές, οι οποίες προβάλλονται σε επιστημονικά κείμενα και στον δημόσιο λόγο ως αυταπόδεικτες αλήθειες μιας σταδιακής έκπτωσης των ικανοτήτων των αποφοίτων Λυκείου να χρησιμοποιούν στον γραπτό λόγο τη γλώσσα «ορθά» σε όλα της τα επίπεδα, το μορφολογικό, το γραμματικό, το λεξιλογικό, το συντακτικό …, ενισχύονται στις δυο δεκαετίες του 21ου αιώνα από τις εκθέσεις διεθνών οργανισμών και επίσημων φορέων αποτίμησης και διασφάλισης της ποιότητας στην εκπαίδευση, που δείχνουν τάσεις μείωσης των επιδόσεων των μαθητών στο γλωσσικό μάθημα. Τις εν λόγω απόψεις επιδιώκει και επιχειρεί να διερευνήσει η παρούσα εργασία, η οποία εντάσσεται στο πλαίσιο της γενικότερης επίκαιρης προβληματικής σχετικά με την αποτελεσματικότητα της ελληνικής εκπαίδευσης να αναπτύξει ικανότητες και να καλλιεργήσει δεξιότητες των μαθητών που είναι κομβικής σημασίας για την ανταπόκρισή τους στις προκλήσεις της σύγχρονης κοινωνίας της γνώσης και της ανεπτυγμένης τεχνογνωσίας και για την ενεργή συμμετοχή τους στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Για την υλοποίηση των στόχων της, βασίζεται σε ένα πλούσιο σχετικό βιβλιογραφικό υλικό και τα πορίσματα της ενσωματωμένης σ’ αυτή έρευνας, η οποία αρθρώνεται στη γενική ερευνητική υπόθεση ότι στο διάστημα από τη γλωσσική μεταρρύθμιση του 1976 μέχρι σήμερα παρατηρείται στους αποφοίτους της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης σταδιακή κάμψη της επάρκειάς τους στην παραγωγή επεξεργασμένου γραπτού λόγου. Για τον έλεγχο της ερευνητικής υπόθεσης αξιοποιήθηκαν ως εμπειρικό υλικό 1150 γραπτά δοκίμια φοιτητών –δυνητικά μελλοντικών φιλολόγων- του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, τα οποία προέρχονται από το αρχείο του Εργαστηρίου Εμπειρικής Εκπαιδευτικής Έρευνας του Τομέα Παιδαγωγικής του Τμήματος Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και καλύπτουν την χρονική περίοδο 1986-2015. Τα εν λόγω δοκίμια επελέγησαν με τυχαίο τρόπο από ένα κατά πολύ ευρύτερο corpus γραπτών σε τρόπον ώστε να επιτευχθεί ισορροπία 50 γραπτών ανά έτος, επί των οποίων εφαρμόσθηκαν λεπτομερής ανάγνωση και μεθοδικός έλεγχος όσον αφορά στις αποκλίσεις τις οποίες παρουσίαζαν συνολικά στις κατηγορίες «ορθογραφία», «μορφολογία», «λεξιλόγιο», «συντακτικό», «ύφος» και «τονισμό». Πέραν των βασικών αυτών κατηγοριών, τα δοκίμια υποβλήθηκαν σε μια περισσότερο «επιφανειακή» εξέταση όσον αφορά στον ακριβή αριθμό των σελίδων, των παραγράφων, των περιόδων και των κομμάτων που εμπεριείχαν, ενώ ελέγχθηκαν ως προς τις ιδιότητες της αναγνωσιμότητας και της αισθητικής τις οποίες διέθεταν με τη βοήθεια μιας τετράβαθμης κλίμακας από το 1 (προχειρότητα) έως το 4 (άριστη εμφάνιση).