Εκπόνηση και διδασκαλία κειμενικής γραμματικής: οι συνέπειες στην παραγωγή μαθητικών κειμένων

Abstract

This PhD thesis aims at developing a defined text grammar model and employing it in Greek language teaching at secondary level. The study examines a central aspect of text grammar, namely Thematic Organization and Progression in the framework of four theories: Halliday’s Systemic Functional Grammar (Halliday & Matthiessen 2004, 2014), Functional Sentence Perspective (Firbas 1992), Functional Grammar (Dik 1997) and Sentence Information Structure (Lambrecht 1994), seeking to develop a complete thematic organization model in Greek which takes into account the information value of the sentence constituents. According to the proposed model, Theme is considered an overarching concept, consisting of orienting theme and central-ideational theme. In the light of the aforementioned theoretical framework, text linguistic research was carried out, using a sample of one hundred (100) authentic texts from three discourse modes: narrative, descriptive and argumentative, meant to be taught in accordance with the requirements of the Greek National Curriculum (2011) for (lower) Secondary Education. The main findings of the text linguistic research have demonstrated that: a) Prototypical semantic and grammatical features of Theme, which are typical in each text mode as well as in the contained genres, were identified in the text sample. b) The patterns of thematic progression examined do not occur randomly but are sensitive to mode and genre.The rich text grammar repository that was derived from the above research process was customized for classroom use in Greek Secondary Education, with a view to validating its effectiveness for improving students’ writing in terms of cohesion and coherence. In this respect, the research was conducted in two 2nd grade classes at Zanneio Experimental (Lower) Secondary School (on the whole: 50 students) applying the methodological paradigm of Design-Based Research (DBR) (Cobb et al. 2003, Collins et al. 2004, Reimann 2011). The research methods involved devising and testing a specific text-centered language teaching model over a period of 6 months. The methodology tools used for evaluating its functionality were: a) documents (four pre and four post tests students’ writing samples), b) field notes derived mainly from three nonparticipant observers and the teacher-researcher and c) four focus group student interviews along with two observer interviews. In sum, the most significant results of the educational research are as below: A) The writing samples marked by three evaluators and their subsequent qualitative analysis clearly illustrated that the students’ writing was enhanced as regards cohesion and coherence, after the comparative assessment of their pre and post tests. B) From the field notes and the interviews, it follows that their final performance was not accidental but tightly connected with the explicit and systematic teaching (Knapp & Watkins 2005, Spanos & Michalis 2012, Myhill & Jones et al. 2016) of text grammar. In conclusion, it can be maintained that there is an intense causality (Dede 2004, Reimann 2011) between the above taught text grammar aspect and its outcome on the student writing.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή έχει διττό στόχο: α) την εκπόνηση και β) τη διδασκαλία κειμενικής γραμματικής. Καταρχάς, διερευνήθηκε μια κεντρική πτυχή της κειμενικής γραμματικής, δηλαδή η θεματική οργάνωση και ανάπτυξη, μέσα από το πρίσμα τεσσάρων θεωριών: της Συστημικής Λειτουργικής Γραμματικής του Halliday (Halliday & Matthiessen 2004, 2014), της Λειτουργικής Προοπτικής της Πρότασης (Firbas 1992), της Λειτουργικής Γραμματικής του Dik (1997) και τέλος της πληροφοριακής δομής της πρότασης (Lambrecht 1994). Η ανωτέρω διερεύνηση οδήγησε στη διαμόρφωση ενός ολοκληρωμένου θεωρητικού μοντέλου οργάνωσης των κειμένων στα ΝΕ, το οποίο λαμβάνει ταυτόχρονα υπόψη την πληροφοριακή αξία των όρων της πρότασης. Ειδικότερα, για το θέμα προτάθηκε με σαφή τεκμηρίωση ότι πρόκειται για μια υπερκείμενη κατηγορία, που διακρίνεται σε αναπαραστατικό-κεντρικό (ΑΚΘ) και θέμα προσανατολισμού (ΘΠ). Βάσει του εν λόγω προτύπου, διεξήχθη κειμενογλωσσολογική έρευνα σε εκατό (100) αυθεντικά κείμενα της ΝΕ, ανήκοντα στους τρεις κειμενικούς τρόπους που προβλέπεται, σύμφωνα με το ΠΣ (2011) και τις σχετικές Οδηγίες του ΙΕΠ, να διδάσκονται στο Γυμνάσιο, δηλαδή αφηγηματικό, περιγραφικό και επιχειρηματoλογικό. Βασικά ευρήματα της κειμενογλωσσολογικής έρευνας είναι τα ακόλουθα: Α) Εντοπίστηκαν διαφορετικά πρωτοτυπικά σημασιολογικά και γραμματικά χαρακτηριστικά ιδίως του ΘΠ αλλά και του ΑΚΘ στους τρεις τύπους και στα εμπεριεχόμενα σε αυτούς κειμενικά είδη. Β) Τα δομικά σχήματα θεματικής εκτύλιξης που διερευνήθηκαν παρουσίασαν διαφορετικές τάσεις πραγμάτωσης ανάλογα με τον κειμενικό τρόπο και το είδος, χωρίς, φυσικά, να κάνουμε λόγο για απόλυτες κατηγοριοποιήσεις. Όλα τα παραπάνω συνιστούν μια πλούσια δεξαμενή γραμματικής του κειμένου, η οποία, εν προκειμένω, αξιοποιήθηκε καθ’ ολοκληρίαν στην παιδαγωγική επιστήμη, με σκοπό να ελεγχθεί η δυνατότητα συμβολής της στην παραγωγή περισσότερο συνοχικών και συνεκτικών μαθητικών κειμένων. Ως εκ τούτου, πραγματοποιήθηκε εκπαιδευτική έρευνα σε δύο τμήματα της Β΄ Γυμνασίου (σύνολο: 50 μαθητές), εφαρμόζοντας το μεθοδολογικό παράδειγμα της Έρευνας-Βάσει Σχεδίου (ΕΒΣ) (Cobb κ.ά. 2003, Collins κ.ά. 2004, Reimann 2011). Μέσω της ΕΒΣ, σχεδιάστηκε, δοκιμάστηκε σε διάρκεια 6 (περίπου) μηνών και διαμορφώθηκε ένα κατεξοχήν κειμενοκεντρικό πρότυπο γλωσσικής διδασκαλίας. Τα μεθοδολογικά εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν για την αποτίμηση της λειτουργικότητάς του ήταν: α) τα έγγραφα (τέσσερις αρχικές και τέσσερις τελικές μαθητικές παραγωγές), β) οι σημειώσεις από τρεις αμέτοχους παρατηρητές καθώς και αυτές του εκπαιδευτικού-ερευνητή και γ) οι συνεντεύξεις σε τέσσερις ομάδες εστίασης μαθητών και στους παρατηρητές. Περιληπτικά, αναφέρουμε τα σημαντικότερα αποτελέσματα της εκπαιδευτικής έρευνας: Α) Η βαθμολόγηση των γραπτών από τρεις αξιολογητές και η ποιοτική ανάλυσή τους έδειξαν ότι οι μαθητές στο σύνολό τους βελτιώθηκαν σημαντικά σε ζητήματα συνοχής και συνεκτικότητας, αν συγκρίνουμε τις αρχικές με τις τελικές παραγωγές τους. Β) Από τις σημειώσεις των παρατηρητών και από τις συνεντεύξεις των μαθητών προέκυψε ότι οι τελικές επιδόσεις δεν ήταν τυχαίες αλλά άμεσα συνυφασμένες με τη ρητή και συστηματική διδασκαλία (Knapp & Watkins 2005, Σπανός & Μιχάλης 2012, Myhill & Jones κ.ά. 2016) της κειμενικής γραμματικής. Επομένως, είμαστε σε θέση να ισχυριστούμε ότι υπάρχει έντονη αιτιώδης συνάφεια ή αλληλεξάρτηση (Dede 2004, Reimann ό.π.) ανάμεσα στη διδαχθείσα πτυχή κειμενικής γραμματικής και στο αποτέλεσμα που επέφερε στον γραπτό μαθητικό λόγο.