Ψυχομετρικές ιδιότητες της κλίμακας αξιολόγησης λειτουργικότητας: WHODAS 2.0: αξιολόγηση της αναπηρίας, εφαρμογή σε άτομα με μυοσκελετικές κακώσεις

Abstract

Introduction: The overall disability burden is affecting daily lives of the patients and necessitates the need of enhancing health services. Based on the biopsychosocial model of the World Health Organization, developed in 2001, known as the International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF), disability depends on the interaction of body function and structures, environmental and personal factors, affecting participation and activities involved. The WHO developed a functioning assessment tool based on the ICF framework: WHODAS 2.0 (World Health Organization Disability Schedule 2.0). In Greece, the WHODAS 2.0 has been used in a limited number of studies and utilized upon specific health conditions. Researchers suggested further examination of the tool’s psychometric properties in Greek. In addition, there are no recent epidemiologic studies considering Greece. Finally, it is important to examine the sensitivity of change (or the responsiveness) of the WHODAS 2.0 in a group of patients undergoing rehabilitation services. Aim: The study consisted of three major steps: 1. Examination of the psychometric properties of the short form of the WHODAS 2.0 (interview-administered), in a sample of patients that had applied for welfare benefits (validation study). 2. Examination of the disability prevalence among the welfare benefits applicants, based on WHODAS 2.0 scores and the respective medical decision (disability prevalence study). 3. Examination of the responsiveness of the WHODAS 2.0 (clinical change) in musculoskeletal patients who participated in a rehabilitation program (intervention study).Methods: Every part of the study consisted of the respective methodology: 1. Examination of the psychometric properties of the WHODAS 2.0 12-item version, in a sample who had apply for welfare benefits (validation study): The analyses were tested in a Databank of the Ministry of Labor and Social Solidarity (Ν=10.163). The study population was consisted of adult applicants from three main regions of Greece (Attica, Thessaloniki and Achaia-Patras). The participants who were not adults, did not fully comprehend the Greek language or were not able to respond to the questionnaire due to cognitive/sensory impairments were excluded from the study (when a proxy was not available) 2. Epidemiologic study and examination of the different disability scores (WHODAS 2.0 and the medical committee-Barema score). Similarly to the 1st step, the population were the applicants of welfare benefits (Databank, Ν=10.163). 3. Finally, the responsiveness of the WHODAS 2.0, was tested on musculoskeletal adult patients who participated in a rehabilitation program (intervention study) (Ν=37). Along with WHODAS 2.0, other clinical functioning tests were implemented (handgrip strength, 5 times sit to stand test), while more clinical characteristics were recorded (e.g.: Maximum and average Numerical Pain Rating Scale, severity etc.). Statistical Analyses: The Statistical Package for Social Sciences (SPSS) (Windows, version 26) was used. The data were examined for outliers, while the skeweness and kyrtosis were tested. Confirmatory and Exploratory factor analysis examined the construcst validity. The Cronbach’s Alpha coefficient examined the internal consistency of the 12-item version and the data were also tested for floor or ceiling effects. Pearson’s r examined the correlation between the Barema and WHODAS 2.0 scores. Multiple regression analysis was used to test which of the demographics could predict the WHODAS 2.0 score. In addition, mixed ANOVA tested the interaction effect between the different health condition categories and gender (2 Χ 8, men/women and the eight different health condition categories) with respect to the WHODAS 2.0 scores. The responsiveness was tested with the standardized response mean (SRM) and the effect size (ES). The level of significance was p< 0.05. Results: The Cronbach alpha examining the internal consistency of the 12-items was 0.918. Significant correlation was found between Barema and WHODAS 2.0 scores. Factor analysis showed two factors. No floor or ceiling effects were found. The WHODAS 2.0 showed high responsiveness after the intervention program (SRM was 1.69 and ES was 1.27). Certain health conditions such as mental health disorders and neoplasms, showed higher disability scores based on WHODAS 2.0, while demographics were significant predictors of the WHODAS scores. Discussion: The 12-item WHODAS 2.0 Greek version was found to be valid, reliable in a wide sample of applicants for welfare benefits and showed high responsiveness to rehabilitation in patients with musculoskeletal health conditions. The results confirmed that disability is affected from several factors and certain diseases led to more restrictions of daily activities and higher disability scores. The utilization of an ICF-based tool can contribute to an enhanced needs assessment and WHODAS 2.0 is recommended as a quick and feasible option. An assessment that combines biomedical and biopsychosocial approaches can help the State to develop disability assessment policies for efficient health services and the support of people with disabilities.

Εισαγωγή: Η αναπηρία είναι ένα από τα βασικά στοιχεία επιβάρυνσης των ασθενειών παγκοσμίως και θέτει την ανάγκη για βελτίωση των υπηρεσιών υγείας που παρέχονται. Σύμφωνα με το βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, το οποίο αναπτύχθηκε το 2001, γνωστό ως International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF), η αναπηρία είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης σωματικών, συναισθηματικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Ως μια κλίμακα αξιολόγησης της αναπηρίας και της λειτουργικότητας, βασισμένη στο εννοιολογικό πλαίσιο του ICF, ο ΠΟΥ ανέπτυξε το WHODAS 2.0 (World Health Organization Disability Schedule 2.0). Στην Ελλάδα, το WHODAS 2.0 έχει χρησιμοποιηθεί σε περιορισμένο αριθμό μελετών που απευθύνονται σε συγκεκριμένες παθολογίες ή καταστάσεις υγείας. Οι ερευνητές προτείνουν περαιτέρω μελέτη για τις ψυχομετρικές ιδιότητες του WHODAS 2.0 στη χώρα μας. Επιπλέον, δεν υπάρχουν πρόσφατες μελέτες που να γίνεται επιδημιολογικός έλεγχος αναφορικά με τη συχνότητα των διαφορετικών καταστάσεων υγείας. Τέλος, είναι σημαντικό να ελεγχθεί η εφαρμογή του βιοψυχοκοινωνικού μοντέλου αξιολόγησης της αναπηρίας, για μια πιο ολιστική προσέγγιση της προαγωγής της λειτουργικότητας των ασθενών με σκοπό την καταγραφή των αναγκών τους. Σκοπός: Η συγκεκριμένη μελέτη περιλαμβάνει τρία κύρια μέρη: 1. Η εξέταση των ψυχομετρικών ιδιοτήτων της σύντομης μορφής (12 ερωτημάτων) του ερωτηματολογίου WHODAS 2.0 (υπό μορφή συνέντευξης-interview administered), σε δείγμα συμμετεχόντων που είχαν αιτηθεί επίδομα αναπηρίας (validation study). 2. Καταγραφή της επικράτησης αναπηρίας, σύμφωνα με το WHODAS 2.0 καθώς και την αντίστοιχη ιατρική αξιολόγηση βασισμένη στον Ενιαίο Πίνακα Προσδιορισμού Ποσοστού Αναπηρίας (Ε.Π.Π.Π.Α.), με βάση τον κωδικό ταξινόμησης της διάγνωσης (ICD-10) (disability prevalence study). 3. Έλεγχος ανταποκρισιμότητας του WHODAS 2.0, στην κλινική αλλαγή ασθενών που συμμετέχουν σε πρόγραμμα αποκατάστασης, εξαιτίας μυοσκελετικών παθολογιών (intervention study). Μέθοδος: Το κάθε βήμα της μελέτης είχε και την αντίστοιχη μεθοδολογία: 1. Περιγραφή των ψυχομετρικών ιδιοτήτων της σύντομης μορφής του ερωτηματολογίου WHODAS 2.0, σε δείγμα συμμετεχόντων που έχουν αιτηθεί επίδομα αναπηρίας: Οι συμμετέχοντες προέκυψαν από πιλοτικό πρόγραμμα αξιολόγησης της αναπηρίας (Databank, Ν=10.163). Πρόκειται για ενήλικες που είχαν αιτηθεί επίδομα αναπηρίας, στις περιοχές της Αττικής, Θεσσαλονίκης και Αχαΐας. Εξαιρέθηκαν από τις αναλύσεις άτομα που δεν είχαν συμπληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας τους, άτομα που δεν κατανοούσαν πλήρως την Ελληνική γλώσσα και άτομα τα οποία δεν κατανοούσαν τα ερωτήματα εξαιτίας γνωσιακής ή αισθητηριακής αναπηρίας (για τα οποία δεν υπήρχε μεσολαβητής). 2. Επιδημιολογική μελέτη και αξιολόγηση της αναπηρίας σύμφωνα με το WHODAS 2.0 και την αντίστοιχη ιατρική αξιολόγηση βασισμένη στον Ε.Π.Π.Π.Α., με βάση τον κωδικό ταξινόμησης της διάγνωσης (ICD-10). Αντίστοιχα με το πρώτο βήμα της έρευνας, οι συμμετέχοντες προέκυψαν από πιλοτικό πρόγραμμα αξιολόγησης της αναπηρίας με το WHODAS 2.0 (Databank, Ν=10.163). 3. Έλεγχος ανταποκρισιμότητας του WHODAS 2.0, στην κλινική αλλαγή ενήλικων ασθενών που συμμετείχαν σε πρόγραμμα αποκατάστασης, εξαιτίας μυοσκελετικών παθολογιών: Οι ασθενείς (Ν=37) είχαν μυοσκελετικά προβλήματα και προσέρχονταν σε ιδιωτικό φυσικοθεραπευτήριο. Παράλληλα εφαρμόστηκαν και κλινικές δοκιμασίες λειτουργικότητας (δυναμομέτρηση χειρός, 5times Sit to Stand) και καταγραφή κλινικών χαρακτηριστικών (π.χ.: πόνος, σοβαρότητα, στάδιο). Στατιστική ανάλυση: Για τη συλλογή και ταξινόμηση των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε το Στατιστικό Πακέτο SPSS (Windows, version 26). Τα δεδομένα ελέγχθηκαν για ακραίες τιμές, με τους δείκτες λοξότητας και κυρτότητας. Πραγματοποιήθηκε Confirmatory και Exploratory factor analysis, όπου εξετάστηκαν τα δεδομένα που έχουν συλλεχθεί από το WHODAS 2.0 κατά το 1ο βήμα της παρούσας μελέτης. Ο δείκτης Cronbach Alpha χρησιμοποιήθηκε για να αξιολογηθεί η εσωτερική συνέπεια των μετρήσεων, ενώ τα δεδομένα εξετάστηκαν για floor και ceiling effects. Ελέγχθηκε ο δείκτης r του Pearson για τον έλεγχο συσχέτισης μεταξύ των WHODAS 2.0 και Barema σκορ. Πραγματοποιήθηκε ανάλυση πολλαπλής παλινδρόμησης (regression analysis) με τη λειτουργικότητα ως εξαρτημένη μεταβλητή και ανεξάρτητες τα δημογραφικά και κοινωνικο-οικονομικά στοιχεία (ηλικία, φύλο, επίπεδο εκπαίδευσης, εργασιακή κατάσταση κλπ.). Επιπλέον, εξετάστηκε με μεικτή παραγοντική ANOVA, η αλληλεπίδραση μεταξύ του φύλου και διαφορετικής κατηγορίας των καταστάσεων υγείας (2 Χ 8, άντρες/γυναίκες και 8 διαφορετικές κατηγορίες παθήσεων) ως προς τη λειτουργικότητα. Ο έλεγχος της ανταποκρισιμότητας έγινε με το standardized response mean (SRM) και τον υπολογισμό του effect size (ES). Τέλος, ως στατιστικά σημαντικές έγιναν αποδεκτές οι αναλύσεις που είχαν p<0.05. Αποτελέσματα: Η εσωτερική συνέπεια του ερωτηματολογίου ήταν αποδεκτή (Cronbach’s alpha=0.918). Βρέθηκε σημαντική συσχέτιση μεταξύ του WHODAS 2.0 σκορ και της κλίμακας Barema. Η παραγοντική ανάλυση ανέδειξε δύο παράγοντες, ενώ δεν εντοπίστηκαν floor ή ceiling effects. Ορισμένες κατηγορίες παθήσεων εμφάνισαν υψηλότερη συχνότητα και υψηλότερα σκορ αναπηρίας (παθήσεις που αφορούν την ψυχική υγεία και νεοπλάσματα), ενώ τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του δείγματος αποτέλεσαν προβλεπτικούς παράγοντες για το WHODAS 2.0. Το WHODAS 2.0 έδειξε καλή ανταποκρισιμότητα μετά από το πρόγραμμα αποκατάστασης (το SRM ήταν 1,69 και το ES ήταν 1,27). Συζήτηση: Η σύντομη Ελληνική έκδοση της μορφής συνέντευξης του WHODAS 2.0, είναι έγκυρη, αξιόπιστη, λαμβάνει υπόψη την υποκειμενική εκτίμηση των δυσκολιών και περιορισμών που έχουν οι αιτούντες προνοιακών επιδομάτων στην καθημερινότητά τους κι εμφάνισε υψηλή ανταποκρισιμότητα σε ασθενείς με μυοσκελετικά προβλήματα, μετά από πρόγραμμα αποκατάστασης. Η αναπηρία των αιτούντων προνοιακών επιδομάτων όπως αποτυπώνεται από τα 12 ερωτήματα του WHODAS 2.0, εξαρτάται από πολλούς παράγοντες και σχετίζεται με τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού. Υψηλότερα σκορ αναπηρίας παρατηρήθηκαν σε συγκεκριμένες ασθένειες και περισσότερες δυσκολίες σε συγκεκριμένους τομείς της καθημερινότητας. Η χρήση ενός εργαλείου βασισμένο στο ICF μπορεί να συνεισφέρει στην καλύτερη αποτίμηση των δυσκολιών που συναντάνε οι αιτούντες προνοιακών επιδομάτων και προτείνεται ως μια γρήγορη και εύκολα εφαρμόσιμη κλίμακα. Μια αξιολόγηση που περιέχει το βιοψυχοκοινωνικό και το ιατροκεντρικό μοντέλο μπορεί να ωφελήσει την Πολιτεία αναφορικά με την καταγραφή αναγκών του πληθυσμού και την χάραξη πολιτικών για την αποκατάσταση και υποστήριξη των ατόμων με αναπηρία.