Ιστορία της αναπηρίας και του αναπηρικού κινήματος στην Ελλάδα (1908-1996): ο αιώνας των τυφλών: ιδέες, πολιτική και διεκδικήσεις για την τυφλότητα στον ελληνικό 20ο αιώνα

Abstract

This dissertation presents the ideas, policies and demands regarding blindness in Greece during the 20th century. Utilizing the social anthropological concept of liminality, the dissertation makes connections between the history of the blind in Greece and the general Greek history. In so doing, the thesis highlights the effect that the medical model of disability and the eugenics movement had upon the lives of the blind. The blind was the first category of the disabled for which there was initially charitable interest and then state care. The blind was also the first category of disabled people organized in trade unions to negotiate their liminality. This particular condition separated blindness from other categories of disability in the first half of the century in terms of ideas, but also led to the adoption of blindness-focused welfare policies on behalf of the Greek state in the second half of the century. The study is based on extensive archival research including -among many others- the Michael Anagnos Collection held at the Perkins School for the Blind, Boston, MA, the Aikaterini and Eirini Laskaridou Collection held at the Hellenic and Historical Archive Society (ELIA) in Athens, Greece, and the Historical Archives of the European Union held at the European University Institute in Florence, Italy.The main body of the dissertation is structured in six sections. In the first chapter, I present the theoretical and methodological framework of the study. After a literature review of the history of the disability-related ideas and the influence of eugenics, I discuss in detail the concepts which help to come to grips with disability as a category of historical analysis. Such concepts include liminality, eugenics theory, social and medical model of disability, social empowerment, citizenship, social movement theories and Foucauldian heterotopia.The second chapter examines the contribution of Michael Anagnos, the second director of the Perkins School for the Blind in Boston, MA, USA: his activities and ideas, his role in the Greek diaspora and his presence in the Greek public sphere. Although Anagnos’s activities and ideas did not have a direct influence on policies for the blind back in Greece, he contributed indirectly on the debate about the concept of blindness. The interpretation of this development is entangled with several aspects of Greek history, such as the rivalry between Athenian elite circles about the role of key Greek diaspora figures and the conflicting choices of the two groups in domestic Greek politics involving competing factions within the Royal family. The third chapter investigates the ideas of Georgios Drossinis -whose initiative was the foundation of the School for the Blind in Greece- and of Eirini Laskaridou -the first director of the School for the Blind. These ideas touch upon critical discussions of turning points in Greek history, such as the refugee problem, the language question and the eugenics movement. Moreover, in this chapter I explore the establishment of the School for the Blind, focusing on its relationship to the Greek Church and the state. The fourth chapter presents in detail the developments of the early post-war period. These include the establishment - in the late 1940s - and operation of the Lighthouse for the Blind, the role of the organization “Near East Relief” in the foundation of the Lighthouse, and the main developments of the 1950s from blind-related legislation through the creation of the Council for the Protection of the Blind and the School for the Blind in Northern Greece to the promotion of the UN program for the rehabilitation of the disabled in the Greek context.In the fifth chapter, the study focuses on the Panhellenic Association of the Blind. This is the era of the Long Sixties, and their impact would be felt also in Greece -not least as far as the formation of state policies was concerned, even during the dictatorship. Furthermore, this chapter presents the social movement of the Blind during the Metapolitefsi period, drawing upon wider debates on democratic transitions, and discussing the disability-related legislation that passed as a result of the radicalization of the blind movement. Lastly, the sixth chapter investigates the European orientation of the Greek policies regarding disability during the late 1970s and 1980s. In particular, the focus is based on the correlation of the Greek initiatives regarding disability with the European policies in the context of Greece’s Europeanisation; a process which involved the disability movement as a societal actor seeking empowerment, participation and citizenship.

Στην εργασία αυτή επιχείρησα να καταδείξω την ιστορία των ιδεών, των πολιτικών και των διεκδικήσεων για την τυφλότητα στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα. Η ιστορία αυτή καθρεφτίζει, αλλά και διαμορφώνεται από πολλές όψεις της ταραχώδους ελληνικής ιστορίας του 20ου αιώνα. Αξιοποιώντας εργαλεία του πεδίου των σπουδών της αναπηρίας, τα οποία χρησιμοποιεί στην ιστοριογραφία το πεδίο της ιστορίας της αναπηρίας, προσπάθησα να αφηγηθώ αυτή την ιστορία υπό το πρίσμα της ιστορικής και κοινωνικής κατασκευής της έννοιας της αναπηρίας. Πιο συγκεκριμένα, χρησιμοποίησα ως σχήμα ερμηνείας της κατάστασης της αναπηρίας την «παραμονή στο κατώφλι» και επιχείρησα να αναδείξω την κοινωνική και πολιτική εδραίωση της ιατρικής προσέγγισης της αναπηρίας ως ενός συστήματος καταπίεσης. Η εργασία αυτή παρακολούθησε την ιστορία της διαχείρισης των ζητημάτων των τυφλών στην ελληνική επικράτεια. Οι τυφλοί/ές ήταν η πρώτη κατηγορία αναπήρων για την οποία υπήρξε αρχικά φιλανθρωπικό ενδιαφέρον και κατόπιν κρατική μέριμνα. Ήταν, επίσης, η πρώτη κατηγορία αναπήρων που οργανώθηκε συνδικαλιστικά, διαπραγματευόμενη, αρχικά, την παραμονή στο «κατώφλι» και διεκδικώντας, στη συνέχεια, την ιδιότητα του πολίτη. Αυτή η ιδιαίτερη συνθήκη διαχώρισε την τυφλότητα από άλλες κατηγορίες αναπηρίας στο πρώτο μισό του αιώνα σε επίπεδο ιδεών, αλλά και οδήγησε στην επικεντρωμένη στην τυφλότητα κρατική μέριμνα στο δεύτερο μισό του αιώνα. Στο πλαίσιο αυτό, αναδεικνύεται η ιστορική σύνδεση των νομοθετικών πρωτοβουλιών για την αναπηρία με την ανάδυση του συλλογικού υποκειμένου, μέσα από τη διαπραγμάτευση του κινήματος των τυφλών κατά τη διάρκεια της Μεταπολίτευσης, η οποία οδήγησε στην επέκταση της ταυτότητας του συλλογικού υποκειμένου και σε φορείς άλλων αναπηριών κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980.