Ο ρόλος της επιμόρφωσης και της κλινικής εκπαίδευσης του εκπαιδευτικού προσωπικού των σχολικών μονάδων ειδικής αγωγής στη συγκρότηση της επαγγελματικής ταυτότητάς του

Abstract

Training and education processes are critical to the development of one's professional self-concept, as they largely contribute towards restructuring the trainee's representational concepts and their general attitude. In this thesis we study the impact of the established training processes addressed to teachers working in the Greek special education public school system. We examine the educational-psychological relationship between the teacher and the child with disabilities within the context of the following three conceptual axes: (i)the training and educational practices aiming to shape the trainee's professional identity and sense of professional self; (ii)the institutional approach towards disability, which pertains to the framework of special education and educational-psychological/psychosocial interventions as it has been historically established in the Νry; and (iii)the state of the disability itself. Our first contribution consists in defining the outline, structure and function of the complexity, as it results from the juxtaposition of the aforementioned three conceptual axes. The initial research step involves the understanding of the teacher's representations and attitudes towards his/her professional “object”, which is the child with disabilities. In that regard we have conducted a study involving the active education staff of 300 public schools in Greece, out of which 50 were special education schools. Using the method of non-directed interview, we have first selected a sample composed of 20 teachers, who either had or had not been trained in special education, and, within a six month period, asked them to give their perspective on the real life experience of working with children with disabilities in the Greek public school system. After analyseing the collected verbal-word data, we identify and extract specific core referencesand, in combination with the thorough study of the Greek and foreign relevant literature, we proceeded to compile the research questionnaire, which is comprised of 50 open-ended and closed-ended questions (dichotomous, nominal-polytomous, ordinal-polytomous, and bounded-continuous closed-ended questions). We have addressed this questionnaire to 240 teachers, out of which 235 were returned fully completed. The qualitative and quantitative analysis of the collected answers and our subsequent approach to interpretation has led us to the following findings:as is made clear by the core attributes and qualitative axes around which the speech of the pedagogical staff of the Special Education Schools was structured and organized intertwined primarily around the person, the entity, of the teacher himself. The fact of attending a curriculum did not bring about a restructuring of the representational typology and attitudes of the population regarding their professional "object", ie the child with a disability-deviation, while any observed differences arise as a function of factors relatively independent of realization- attending a curriculum and concern only individual, non-fundamental value for building a professional identity, factors. Such factors may sometimes involve isolated parts of the training program, but they do not result from the program itself as a whole or its educational content.The results of our scientific analyses have prompted the second contribution of this thesis, which consists of the introduction and presentation of an educational framework as well as a subsequent training and education process/ curriculum within the domain of special education and educational-psychological/psychosocial interventions. It has been widely demonstrated that the construction of a professional identity consists in a dynamic and interactive complex process. The proposed framework/curriculum is governed by a multidisciplinary and multi-epistemological theoretical approach, while it maintains a strong focus on the real-life experience, and her psychological and conceptual in-depth exploration by the trainee.This experience must be gained through the appropriate Clinical Training, ie a curriculum that will first provide the possibility of daily contact with the structures that pertain to each trainee's particular professional field, in order for him to configurate a professional identity and acquire the various components associated with the required professional qualities. We claim that the proposed framework and training program/curriculum for teachers and educators within the domain of special education can lead to the gradual development and establishment of a comprehensive and integrated professional identity and sense of professional self.

Το αντικείμενο της παρούσας εργασίας ανήκει στο επιστημονικό πεδίο της Ειδικής Αγωγής και Ψυχοπαιδαγωγικής - Ψυχοκοινωνικής Παρέμβασης και οριοθετείται εννοιολογικά εντός του πεδίου της συνάρθρωσης τριών πόλων: (i) της κατάστασης της «αναπηρίας-απόκλισης», (ii) της θεσμικής αντιμετώπισης της «αναπηρίας- απόκλισης» ήτοι, του ιστορικά διαμορφωμένου πλαισίου Ειδικής Αγωγής και Ψυχοπαιδαγωγικής - Ψυχοκοινωνικής Παρέμβασης που ισχύει σε μια χώρα, και (iii) των διεργασιών εκπαίδευσης/κατάρτισης με στόχο τη διαμόρφωση επαγγελματικής ταυτότητας/οντότητας στους εκπαιδευόμενους. Τα απαραίτητα «δομικά στοιχεία» προκειμένου να «σκιαγραφήσουμε» τη «μορφή», τη «δομή» και τη «λειτουργία» μιας τέτοιας εννοιολογικής συνάρθρωσης, ανιχνεύθηκαν στα «περιεχόμενα» των αναπαραστάσεων και των στάσεων του συνόλου των ατόμων που απαρτίζουν το ενεργό εκπαιδευτικό προσωπικό των Σχολικών Μονάδων Ειδικής Αγωγής (Ειδικά Σχολεία και Τμήματα Ένταξης όλων των εκπαιδευτικών βαθμίδων) της χώρας μας.Κατά το πρώτο στάδιο διεξαγωγής της παρούσας έρευνας, διεξάγαμε μη κατευθυνόμενη ερευνητική συνέντευξη σε ένα δείγμα 40 εκπαιδευτικών, με ή χωρίς εκπαίδευση ή/και μετεκπαίδευση στην Ειδική Αγωγή. Οι πυρήνες αναφοράς που εξάχθηκαν από την Ανάλυση Περιεχομένου, και συγκεκριμένα δια της εφαρμογής της μεθόδου Προτασιακής Ανάλυσης Λεκτικών Δεδομένων, οδήγησαν στη σύνταξη ερευνητικού ερωτηματολογίου 50 ερωτήσεων, τόσο κλειστού τύπου πολλαπλής επιλογής όσο και ανοιχτού τύπου καταγραφής απόψεων, το οποίο -σε ένα δεύτερο στάδιο διεξαγωγής της έρευνας- απευθύναμε σε Τμήματα Ένταξης και ΣΜΕΑ Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης της επικράτειας. Μας επεστράφησαν 240 ερωτηματολόγια εκ των οποίων τα 235 πλήρως συμπληρωμένα. Η ποσοτική και ποιοτική ανάλυση των απαντήσεων και η περαιτέρω ερμηνευτική προσέγγιση οδήγησαν στις ακόλουθες διαπιστώσεις: οι πυρήνες αναφοράς και οι ποιοτικοί άξονες γύρω από τους οποίους οργανώνεται και δομείται ο «λόγος» του εκπαιδευτικού προσωπικού των Σχολικών Μονάδων Ειδικής Αγωγής διαπλέκονται κατεξοχήν γύρω από το πρόσωπο, την οντότητα, του ίδιου του εκπαιδευτικού. Το γεγονός της παρακολούθησης ενός προγράμματος σπουδών δεν επέφερε αναδομήσεις στην αναπαραστατική τυπολογία και τις στάσεις του πληθυσμού αναφορικά με το επαγγελματικό του «αντικείμενο», ήτοι το παιδί με αναπηρία-απόκλιση, ενώ οι όποιες παρατηρούμενες διαφοροποιήσεις προκύπτουν ως συνάρτηση παραγόντων σχετικά ανεξάρτητων από την πραγματοποίηση-παρακολούθηση ενός προγράμματος σπουδών και αφορούν μόνο επιμέρους, όχι θεμελιακής για τη δόμηση επαγγελματικής ταυτότητας αξίας, σημεία.Απόρροια της παρούσας ερευνητικής μελέτης αποτελεί η εισήγηση ενός παιδαγωγικού Πλαισίου-Προγράμματος Εκπαίδευσης/Κατάρτισης στο γνωστικό αντικείμενο της Ειδικής Αγωγής και Ψυχοπαιδαγωγικής-Ψυχοκοινωνικής Παρέμβασης, ικανού να οδηγήσει στη σταδιακή ανάδυση και μορφοποίηση μιας δυνητικά επιχειρησιακής «επαγγελματικής οντότητας/ταυτότητας» στο θεωρητικό-πρακτικό πεδίο της Ειδικής Αγωγής. Ένα τέτοιο πλαίσιο, είναι αναγκαίο να παρέχει στους εκπαιδευόμενους γνωστικά περιεχόμενα που θα προκύπτουν από μια διεπιστημονική και πολυεπιστημολογική θεωρητική προσέγγιση του επαγγελματικού τους αντικειμένου, σε συνδυασμό με μια βιωματική προσέγγισή του, η οποία θα αποκτάται διαμέσου της διεξαγωγής κατάλληλα οργανωμένης και επαρκούς σε χρονικό διάστημα Κλινικής Εκπαίδευσης & Άσκησης. Κυρίως όμως, είναι απολύτως απαραίτητο να τους παρέχει τη δυνατότητα μιας σε βάθος και επί τούτω (ad hoc) ψυχονοητικής επεξεργασίας των «δεδομένων» που θα προκύπτουν από την καθημερινή επαφή τους με το συγκεκριμένο επαγγελματικό πεδίο. Επεξεργασία η οποία, επιστρατεύοντας συνδυαστικά και τα γνωστικά περιεχόμενα που θα έχουν προσκτηθεί, θα στοχεύει την αναδόμηση των υπαρχουσών αναπαραστάσεων και, ως εκ τούτου, τη διαμόρφωση νέων στάσεων, οι οποίες και θα οδηγούν τους εκπαιδευόμενους στην απόκτηση μιας κατάλληλης για τη διαπραγμάτευση με το συγκεκριμένο αντικείμενο και διακριτής-διακρίσιμης επαγγελματικής ταυτότητας.