Η επίδραση της οικονομικής κρίσης στην υγεία και τη χρήση υπηρεσιών υγείας των κατοίκων της Ελλάδας

Abstract

Background/Aim: In 2009, Greece entered a prolonged recession period and adopted austerity measures, which have profoundly affected many aspects of social sector, including health sector. The objective of this study was to investigate health status and health services utilization in the Greek population in the context of the crisis and its determinants. Methods: Two cross-sectional surveys of the adult residents of Athens conducted in 2003 and 2016 surveys were used to analyze possible changes in Health-related Quality of Life and estimate the role of the economic crisis and other demographic and socio-economic factors. Additionally, two National Health Surveys of the population aged 15 and over, conducted in 2009 and 2014 were used to investigate trends in healthcare utilization and its determinants. Mann–Whitney tests and chi-square tests were applied to estimate possible statistically significant differences and regression analyses were performed to identify significant determinants of health status and healthcare utilization. Results: Physical component summary score (PCS) has improved and Mental Component Summary score (MCS) has deteriorated. The most important determinants of PCS were age, gender, being retired and low income and of MCS age, being divorced or widowed and financial crisis conditions (survey year was used as a proxy measure of crisis). Between 2009 and 2014, the percentage of participants who reported one or more chronic health problems increased and the percentage of those with very bad/bad/fair health status did not change significantly. The most important predictors of self-rated health status were age, educational attainment, being retired, morbidity and experiencing pain and regarding self-reported morbidity, age, being divorced/widowed and retired had the strongest impact. Additionally, the share of those who had visited a specialist decreased, the share of same-day patients increased, whereas that of those who had visited a general practitioner or had been hospitalized did not change significantly. The strongest predictors of outpatient healthcare utilization were self-rated health and being surveyed in 2014, while concerning inpatient care, need-related factors had the strongest effect. Conclusions: Identifying the procyclical or counter-cyclical nature of health status and healthcare utilization and the association with their determinants is an important priority in order to improve access and promote health equity.

Υπόβαθρο/Σκοπός: Το 2009, η Ελλάδα εισήλθε σε μια παρατεταμένη περίοδο ύφεσης και υιοθέτησε μέτρα λιτότητας, που επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό πολλές πτυχές της κοινωνικοοικονομικής ζωής, συμπεριλαμβανομένου του τομέα υγείας. Σκοπός της παρούσας διατριβής ήταν η διερεύνηση της κατάστασης της υγείας και της χρήσης των υπηρεσιών υγείας στον ελληνικό πληθυσμό στο πλαίσιο της κρίσης. Μέθοδοι: Χρησιμοποιήθηκαν τα δεδομένα δύο συγχρονικών ερευνών, που διεξήχθησαν στον πληθυσμό των ενηλίκων της ευρύτερης περιοχής της Αθήνας το 2003 και το 2016, για να διερευνηθούν ενδεχόμενες μεταβολές της Σχετιζόμενης με την Υγεία Ποιότητας Ζωής (ΣΥΠΖ) και να εκτιμηθούν ο ρόλος της οικονομικής κρίσης και άλλων κοινωνικοοικονομικών και δημογραφικών παραγόντων στη διαμόρφωση της ΣΥΠΖ. Επιπλέον, δύο εθνικές έρευνες υγείας, που διεξήχθησαν στον πληθυσμό ηλικίας 15 ετών και άνω το 2009 και το 2014, χρησιμοποιήθηκαν για τη διερεύνηση των τάσεων και των προσδιοριστών του επιπέδου υγείας και της χρήσης της υγειονομικής περίθαλψης. Εφαρμόστηκαν οι στατιστικοί έλεγχοι Mann-Whitney U και χ2 για τη διερεύνηση στατιστικά σημαντικών διαφορών και αναλύσεις παλινδρόμησης για τη διερεύνηση των προσδιοριστών του επιπέδου υγείας και της χρήσης των υπηρεσιών υγείας. Αποτελέσματα: Η συνοπτική κλίμακα της σωματικής υγείας βελτιώθηκε και η συνοπτική κλίμακα ψυχικής υγείας επιδεινώθηκε σε σχέση με τα προ κρίσης επίπεδα. Η ηλικία, το φύλο, η λήψη σύνταξης και το χαμηλό εισόδημα ήταν οι ισχυρότεροι προσδιοριστές για τη σωματική διάσταση, ενώ η ηλικία, το διαζύγιο, η χηρεία και οι συνθήκες οικονομικής κρίσης ήταν οι ισχυρότεροι προσδιοριστές για την ψυχική διάσταση της ΣΥΠΖ. Το 2014 σε σχέση με το 2009, το ποσοστό των συμμετεχόντων με ένα ή περισσότερα χρόνια προβλήματα υγείας αυξήθηκε και το ποσοστό εκείνων με πολύ κακή/κακή/μέτρια κατάσταση υγείας δε μεταβλήθηκε σημαντικά. Οι πιο σημαντικοί προσδιοριστές για το αυτοεκτιμώμενο επίπεδο υγείας ήταν η ηλικία, το εκπαιδευτικό επίπεδο, η λήψη σύνταξης, η νοσηρότητα και η έντονη ενόχληση πόνου, ενώ για τη νοσηρότητα από χρόνια προβλήματα υγείας η ηλικία, το διαζύγιο/χηρεία και η ιδιότητα του συνταξιούχου. Επίσης, το ποσοστό των χρηστών των υπηρεσιών των «ειδικών» ιατρών μειώθηκε, το ποσοστό των εισαχθέντων στο νοσοκομείο για ημερήσια νοσηλεία αυξήθηκε, ενώ τα ποσοστά των νοσηλευθέντων με διανυκτέρευση και των χρηστών των υπηρεσιών των γενικών ιατρών δε μεταβλήθηκαν στατιστικά σημαντικά. Οι ισχυρότεροι προσδιοριστές της χρήσης εξωνοσοκομειακών υπηρεσιών ήταν το αυτοεκτιμώμενο επίπεδο υγείας και ο χρόνος διεξαγωγής της έρευνας ως εκφραστής του γενικότερου πλαισίου και των συνθηκών κρίσης, ενώ τη μεγαλύτερη προβλεπτική αξία για τη χρήση ενδονοσοκομειακών υπηρεσιών είχαν κυρίως οι σχετιζόμενοι με την υγειονομική ανάγκη παράγοντες. Συμπεράσματα: Ο προσδιορισμός της προκυκλικής ή αντικυκλικής φύσης και συμπεριφοράς των μεταβλητών του επιπέδου υγείας και της χρήσης της υγειονομικής περίθαλψης, αλλά και των προσδιοριστών τους, αποτελεί σημαντική προτεραιότητα προκειμένου να βελτιωθεί η πρόσβαση στο σύστημα υγείας και να προωθηθεί η ισότητα στην υγεία.