Οπτικός εγγραμματισμός και γλωσσική ανάπτυξη μαθητών της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης

Abstract

In the present PhD thesis it is attempted to plan, apply and evaluate a teaching strategy which is based on the use of visual art works within the framework of the subject of Language in Primary education. The thesis focuses on the written production of multimodal texts by the learners in the light of Grammar of Visual Design by Kress & Leeuwen (Kress, G.& Leeuwen, V.T., 2010). The main objectives of the strategy are firstly the development of visual literacy skills of the learners and secondly their ability of constructing multimodal texts, both in the direction of a multimodal literacy, which is based on the understanding of the relationship between visual and verbal literacy. This aim can be achieved by constructing concepts and by forming new texts, as suggested by the National Curriculum and the Interdisciplinary Common Framework of the Curriculum for primary school. The aim of this Framework is the linguistic development as well as the communicative competence in different contexts. One substantial goal of the research activities describe in the present thesis is the targeted professional development of the school teachers through their involvement in specific stages of the research procedure. The selected research method was that of the educational action research. The action research was designed and conducted by the writer assuming the role of the “researcher teacher” (Stenhouse, L., 2003, σ. 179). During the data collection as well as the feedback in the self-reflection phases of the teaching practice evaluation (McNiff, J., Lomax. P., Whitehead, J., 2003) an other teacher of the school was involve in the role of “critical friend”(Stenhouse, L., 1975). During research the meetings/discussions were organised so as the critical friend and ten more school teachers could participate voluntarily. The aim of these meetings was twofold: First, the global understanding of the specific field individual aspects (Altrichter, H., Posch, P., Somekh, B., 2001) and second, the teachers engagement in active learning of new practices and bridging theory and practice. (Carr W., Kemmis St, 2002). The data collection tools were the following: a) The teacher-researcher and critical friend’s personal journals b) The structured observation templates that were prepared by the researcher and completed by the critical friend during the teaching intervention c)The transcription files of the recordings during all the stages of the teaching intervention. d) The recordings of the meetings/discussions with the school’s teachers e) The worksheets that learners used f) The written texts learners produced during all the stages of the intervention activity. The teaching strategy, consisting of 4 implementation stages, was implemented in 26 teaching hours in total. Stage A touched on the diagnostic evaluation of the learners’ written production. Stage B was relevant to: a)the concept of multimodal texts and b) the development of visual literacy through the Perkin’s systematic observation approach of visual works of art (Perkins, D, 1994), the works were chosen following certain criteria; and γ) the design of multimodal texts in the light of the Grammar of Visual Design by Kress & Leeuwen. Stage C was releated to the production of learners texts. Stage D deals with the final assessment of the learners texts, the evaluation criterion been the grammar of visual design by Kress & Leeuwen. According to Bonidis, this is a qualitative, methodological tool for the analysis of multimodal texts (Bonidis, 2004, p. 160).

Στην παρούσα διδακτορική διατριβή επιχειρείται ο σχεδιασμός, η εφαρμογή σε πραγματικές συνθήκες και η αξιολόγηση μιας διδακτικής στρατηγικής, η οποία βασίζεται στη διδακτική χρήση εικαστικών έργων τέχνης στο πλαίσιο του μαθήματος της Γλώσσας στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Η διατριβή επικεντρώνεται στην παραγωγή γραπτών πολυτροπικών κειμένων από τους μαθητές (multimodal texts) υπό το πρίσμα της γραμματικής του οπτικού σχεδιασμού των Kress & Leeuwen (Kress, G.& Leeuwen, V.T., 2010). Βασικοί στόχοι της διατριβής είναι: α) η ανάπτυξη των δεξιοτήτων οπτικού εγγραμματισμού των μαθητών και β) η ικανότητα σχεδιασμού πολυτροπικών κειμένων στην κατεύθυνση ενός πολυτροπικού εγγραμματισμού, ο οποίος βασίζεται στην κατανόηση της σχέσης οπτικού και λεκτικού εγγραμματισμού οικοδομώντας νοήματα και διαμορφώνοντας νέα κείμενα στη λογική του Αναλυτικού Προγράμματος Σπουδών και του Διαθεματικού Ενιαίου Πλαισίου Προγράμματος Σπουδών για το Δημοτικό Σχολείο με σκοπό τη γλωσσική τους ανάπτυξη και την αποτελεσματική επικοινωνία (communicative competence) σε διάφορα περιβάλλοντα. Ένας άλλος ουσιαστικός στόχος είναι η επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών της σχολικής μονάδας στο συγκεκριμένο πεδίο, μέσω της εμπλοκής τους σε συγκεκριμένες φάσεις της ερευνητικής διαδικασίας. Η μέθοδος που επιλέχθηκε για τη διεξαγωγή της έρευνας ήταν η Εκπαιδευτική Έρευνα Δράσης. Η έρευνα-δράσης σχεδιάστηκε και πραγματοποιήθηκε από τη γράφουσα σε ρόλο «εκπαιδευτικού ερευνητή» (Stenhouse, L., 2003, σ. 179). Στη συλλογή δεδομένων καθώς και στην ανατροφοδότηση στις φάσεις του αναστοχασμού κατά την αποτίμηση της διδακτικής παρέμβασης (McNiff, J., Lomax. P., Whitehead, J., 2003) αξιοποιήθηκε μία εκπαιδευτικός της σχολικής μονάδας σε ρόλο «κριτικής φίλης» (Stenhouse, L., 1975). Η ερευνήτρια κατά τη διάρκεια της έρευνας οργάνωσε συναντήσεις/συζητήσεις, στις οποίες συμμετείχαν η κριτική φίλη και άλλοι δέκα εκπαιδευτικοί του σχολείου εθελοντικά, με στόχο τη σφαιρική κατανόηση επιμέρους πτυχών του υπό εξέταση πεδίου (Altrichter, H., Posch, P., Somekh, B., 2001) και την εμπλοκή των εκπαιδευτικών της σχολικής μονάδας σε μια ενεργό διαδικασία μάθησης νέων εκπαιδευτικών πρακτικών στη σύνδεση θεωρίας και πράξης (Carr W., Kemmis St, 2002). Ως εργαλεία συλλογής δεδομένων αξιοποιήθηκαν: α) τα προσωπικά ημερολόγια της εκπαιδευτικού-ερευνήτριας και τα αντίστοιχα της «κριτικής φίλης», β) τα δομημένα από την εκπαιδευτικό-ερευνήτρια πρωτόκολλα συμμετοχικής παρατήρησης, τα οποία συμπληρώνονταν από την «κριτική φίλη» κατά τη διάρκεια της διδακτικής παρέμβασης, γ) τα απομαγνητοφωνημένα αρχεία των ηχογραφήσεων όλων των σταδίων της διδακτικής παρέμβασης, δ) οι καταγραφές των συναντήσεων/συζητήσεων με τους εκπαιδευτικούς της σχολικής μονάδας, ε)τα φύλλα εργασιών που συμπλήρωσαν οι μαθητές και στ) τα παραγόμενα μαθητικά κείμενα σε όλα τα στάδια της παρεμβατικής δράσης. Η διδακτική στρατηγική υλοποιήθηκε συνολικά σε 26 διδακτικές ώρες και περιλαμβάνει τέσσερα στάδια εφαρμογής. Το Α΄ Στάδιο αφορά στη διαγνωστική αξιολόγηση των παραγόμενων μαθητικών κειμένων στην αρχή της παρέμβασης. Το Β΄ Στάδιο αφορά στη διδασκαλία: α) της έννοιας των πολυτροπικών κειμένων, β) της ανάπτυξης δεξιοτήτων οπτικού εγγραμματισμού μέσω της προσέγγισης συστηματικής παρατήρησης έξι εικαστικών έργων τέχνης του Perkins (Perkins, D, 1994), τα οποία επιλέχθηκαν με συγκεκριμένα κριτήρια και γ) του σχεδιασμού πολυτροπικών κειμένων υπό το πρίσμα της γραμματικής του οπτικού σχεδιασμού των Kress & Leeuwen. Το Γ΄ Στάδιο αφορά στην παραγωγή μαθητικών κειμένων και το Δ΄ Στάδιο αφορά στην τελική αποτίμηση των παραγόμενων μαθητικών κειμένων με κριτήριο αξιολόγησης τη γραμματική του οπτικού σχεδιασμού των Kress & Leeuwen, η οποία κατά τον Μπονίδη αποτελεί ένα ποιοτικό, μεθοδολογικό εργαλείο που αφορά στην ανάλυση πολυτροπικών κειμένων (Μπονίδης, Κ., 2004, σ. 160).