Η τιμή και το χρήμα στις κωμωδίες του Μενάνδρου: η επίδραση των οικονομικών συναλλαγών στη διαμόρφωση των ηθικών και κοινωνικών αξιών των δραματικών χαρακτήρων

Abstract

The present thesis focuses on the concepts of “honor” (timē) and “money” in Menander's comedies. The first concept is presented on the one hand as a moral and social value, on the other hand as a material dimension, in other words as goods and services. Regarding money, the playwright's textual references to it are traced and its contribution to the formation of the moral and social values of the characters in the plays is examined. “Honor” (timē) and “money” are two interrelated concepts. In order to achieve the purpose of the thesis, an in-depth study of all aspects of economic life from the Homeric era to the Hellenistic years had to be done. Therefore, components of money such as “charity” (philanthopia), “profit” (kerdos), “self-sufficiency”, “protection” / family power”, “friendship” (philia) and its aspects, the social status of the Athenians based on their financial situation, the role of Fortune (Tychē) etc. were detected in order to be understood that the economy of ancient times was an evolving and developing factor of everyday life. Subsequently, the characters of each comedy (Dyskolos, as the only surviving play in its entirety, and also almost all the fragmentary surviving Menandrean plays) and their relationship with money are examined. Additionally, aspects of the woman's “honor’ are detected, either as a social cosmetic value or as an element of chastity, which is a precondition for her marital prospect. The institutions of the dowry (proix) and the epikleros korē (institutions as customary and not written laws) are studied and also the participation of courtesans (etairai) in the economic life of Athens is analyzed. The management of money by the women of a household is also highlighted. In addition, the next subject of the thesis is the mercenary soldier, since his status is intertwined with money, which it is presented either as booty or as coin / means of payment for the services he offers. The characters’ marriages and the importance of “tokens” (gnōrismata) are examined. Finally, reference to money is traced in the major fragments, for which nowadays the bibliography is by necessity still limited. In a separate chapter is also described part of the rich pictorial evidence (mosaics) which has been brought to light by the archaeological hoe and thus illuminates the plot of the Menandrean plays. Valuable help throughout the study was the annotated editions, the relevant articles and monographs as well as the Latin adaptations of Plautus and Terence. The thesis is completed by drawing conclusions, which summarize the research about the economic and social life of Hellenistic Athens.

Στην παρούσα διατριβή επιχειρείται η μελέτη των εννοιών της τιμῆς και του χρήματος στις κωμωδίες του Μενάνδρου. Η πρώτη έννοια παρουσιάζεται ιδωμένη αφενός ως ηθική και κοινωνική αξία, αφετέρου ως υλική υπόσταση, δηλαδή ως αγαθά και υπηρεσίες. Ως προς το χρήμα, εντοπίζονται οι κειμενικές αναφορές σε αυτό και εξετάζεται η συμβολή του στη διαμόρφωση των ηθικών και κοινωνικών αξιών των χαρακτήρων των έργων. Η τιμὴ και το χρήμα είναι δύο αλληλένδετες έννοιες. Προκειμένου να πραγματωθεί ο σκοπός της εργασίας έπρεπε να γίνει σε βάθος μελέτη όλων των πτυχών της οικονομικής ζωής της αρχαίας Ελλάδας από την ομηρική εποχή έως τα ελληνιστικά χρόνια. Ανιχνεύονται, λοιπόν, συνιστώσες του χρήματος όπως η φιλοτιμία, το κέρδος, η αὐτάρκεια, η προστασία / κυριεία, η φιλανθρωπία, η φιλία και τα οικονομικά της, η κοινωνική θέση των Αθηναίων βάσει της οικονομικής του κατάστασης, ο ρόλος της Τύχης κ.ά., ώστε να γίνει κατανοητό ότι η οικονομία των αρχαίων χρόνων ήταν ένας εξελισσόμενος και αναπτυσσόμενος παράγοντας της καθημερινής ζωής. Στη συνέχεια μελετώνται οι χαρακτήρες των έργων (του Δύσκολου, ως του μοναδικού σωζόμενου έργου στην ολότητά του, αλλά και σχεδόν όλων των αποσπασματικά σωζόμενων μενάνδρειων κωμωδιών) και η σχέση τους με το χρήμα. Ανιχνεύονται πτυχές της τιμῆς της γυναίκας, είτε ως κοινωνικής κοσμητικής αξίας είτε ως στοιχείου αγνότητας, που αποτελεί προϋπόθεση για τη γαμήλια αποκατάσταση. Μελετάται ο θεσμός της προίκας, ο νόμος της ἐπικλήρου κόρης και αναλύεται η συμμετοχή των εταιρών στον οικονομικό ιστό της Αθήνας. Επισημαίνεται, ακόμη, η διαχείρισή του χρήματος από τις γυναίκες ενός οἴκου. Στη συνέχεια, αντικείμενο μελέτης γίνεται ο μισθοφόρος στρατιώτης, αφού η ιδιότητά του συνυφαίνεται με το χρήμα είτε αυτό παρουσιάζεται ως λάφυρο είτε ως νόμισμα/μέσο πληρωμής για τις υπηρεσίες που εκείνος προσφέρει. Εξετάζονται οι γάμοι των χαρακτήρων και η σημασία των γνωρισμάτων των βρεφών. Τέλος, ιχνηλατείται η αναφορά του χρήματος στα κατεξοχήν αποσπασματικά έργα, για τα οποία στις μέρες μας η βιβλιογραφία εξ ανάγκης εξακολουθεί να είναι εξαιρετικά ελλιπής. Σε ένα από τα τελευταία κεφάλαια περιγράφεται μέρος του πλούσιου εικονογραφικού υλικού (ψηφιδωτά) το οποίο έχει ανασυρθεί στο φως από την αρχαιολογική σκαπάνη, το οποίο διαφωτίζει και συμπληρώνει το περιεχόμενο και την ερμηνεία των μελετώμενων έργων. Πολύτιμη αρωγή καθ’ όλη τη διάρκεια της έρευνας στάθηκε η μελέτη των σχολιασμένων εκδόσεων, των σχετικών άρθρων και των μονογραφιών αλλά και των λατινικών διασκευών του Πλαύτου και του Τερέντιου. Η διατριβή ολοκληρώνεται με την εξαγωγή συμπερασμάτων, τα οποία ανακεφαλαιώνουν την έρευνα για την οικονομική και κοινωνική ζωή της ελληνιστικής εποχής της Αθήνας.