Τα αιτήματα ως γλωσσική πράξη στην αρχαία ελληνική τραγωδία: μια συγκριτική μελέτη με πραγματολογικές διαστάσεις

Abstract

The present study aims to investigate, analyze and interpret the realization patterns of requests used in Ancient Greece during the 5th century BCE according to the empirical field of historical pragmatics. The speech act in question has been analyzed following Brown and Levinson’s (1987) politeness theory. The data for the study were collected from selected ancient Greek tragedies written by Aeschylus, Sophocles and Euripides focusing on their pragmatic structures and the dialogues contained in them. These classical dramas have been frequently studied, performed and translated around the world. Therefore, it is very essential to approach and understand the original texts as carefully as possible. This task includes selecting the most proper, faithful, representative translations in modern Greek language and analyzing them alongside the past texts, in order to detect and categorize the linguistic choices made by different speakers with regard to the speech act of requests. To do so, we used codings and methods drawn from modern linguistics. The results obtained show that the performance of requests is usually motivated by the social power that speaker has, his goals, his social distance from the interlocutor or by the nature of the social situation (e.g. if there is an urgent need). The dramatic purposes of each tragedian are also very important for the chosen level of (in)directness in certain requests. Furthermore, the results show a preference for direct requests strategies usually accompanied and modified by expressions of solidarity, intimacy or affection. Thus, with respect to Brown and Levinson’s “positive” and “negative” politeness distinction, this study shows that the politeness norm of ancient Greek society seems to have a positive orientation expressing involvement and immediacy, as it also happens in modern years.

Η παρούσα μελέτη επιδιώκει να διερευνήσει, να αναλύσει και να ερμηνεύσει τους τρόπους πραγμάτωσης των αιτημάτων στην αρχαία Ελλάδα του 5ου αι. π.Χ. στο πλαίσιο της ιστορικής πραγματολογίας. Η υπό εξέταση γλωσσική πράξη εξετάζεται με βάση το θεωρητικό μοντέλο ευγενείας των Brown & Levinson (1987). Τα δεδομένα μας αντλούνται από συγκεκριμένες αρχαίες ελληνικές τραγωδίες του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Ευριπίδη με έμφαση στις πραγματολογικές δομές και τους διαλόγους που περιέχουν. Τα κλασικά αυτά αρχαία δράματα έχουν ευρέως μελετηθεί, αναπαρασταθεί και μεταφραστεί σε όλον τον κόσμο. Επομένως, ήταν πολύ σημαντικό να προσεγγίσουμε και να επεξεργαστούμε τα πρωτότυπα κείμενα όσο γίνεται πιο προσεχτικά. Η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει σαφώς την επιλογή των πιο πιστών, κατάλληλων και αντιπροσωπευτικών μεταφράσεων στη νεοελληνική και την παράλληλη εξέτασή τους με τα αρχαία κείμενα, προκειμένου να εντοπιστούν και να κατηγοριοποιηθούν οι γλωσσικές επιλογές διαφορετικών ομιλητών ως προς την πραγμάτωση των αιτημάτων. Για να επιτευχθεί αυτή η κατηγοριοποίηση, χρησιμοποιήσαμε σύγχρονες κωδικοποιήσεις και μεθόδους ανάλυσης. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η πραγμάτωση των αιτημάτων συνδέεται συνήθως με τον κοινωνικό ρόλο και την ισχύ του ομιλητή, τους στόχους του, την κοινωνική του απόσταση από τον ακροατή ή τη φύση της εκάστοτε επικοινωνιακής περίστασης (π.χ. αν υπάρχει μια επείγουσα ανάγκη). Οι δραματικοί σκοποί του κάθε τραγικού ποιητή είναι επίσης πολύ σημαντικοί για την επιλογή του κατάλληλου επιπέδου αμεσότητας ή εμμεσότητας κατά την πραγμάτωση ορισμένων αιτημάτων. Περαιτέρω, τα αποτελέσματα δείχνουν μια ευρύτερη προτίμηση των ομιλητών για άμεσες στρατηγικές ευγενείας, που συχνά συνοδεύονται και τροποποιούνται από εκφράσεις αλληλεγγύης, οικειότητας και δήλωσης ενδιαφέροντος. Έτσι, με βάση τη διάκριση των Brown & Levinson ανάμεσα στη «θετική» και στην «αρνητική» ευγένεια, θα λέγαμε ότι η μελέτη αυτή φανερώνει πως η νόρμα ευγενείας της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας του 5ου αι. π.Χ. φαίνεται να έχει ένα θετικό προσανατολισμό εκφράζοντας εμπλοκή και αμεσότητα, όπως αντίστοιχα συμβαίνει και στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία.