Η μουσική παράδοση της Κρήτης μέσα από τη συλλογή του Παύλου Βλαστού (1836-1926)

Abstract

This doctoral thesis examines the musical tradition of Crete as documented in the Collection of Pavlos Vlastos (1836–1926) from Rethymno. The collection, housed in the Historical Archive of Crete in Chania, comprises 126 volumes, including 94 handwritten manuscripts spanning approximately 70,000 pages. The primary aim of this research is to explore the Cretan musical tradition within the historical context of the Ottoman occupation. Pavlos Vlastos, an ardent advocate for Cretan liberation and its union with Greece, dedicated his life to preserving and reviving the cultural identity of the island through his extensive collection. In addition to examining the musical heritage of Crete, the study seeks to illuminate Vlastos’s multifaceted contributions as a scholar, musician, and chronicler of his era. Possessing both literary and musical acumen, Vlastos captured the essence of Crete’s oral traditions with an intimate understanding of their cultural and historical significance. His work includes a vast repertoire of folk songs transcribed in Byzantine notation, reflecting the island’s vibrant tradition on the cusp of the first sound recordings of the 20th century. The methodological approach to the collection followed a structured progression. Initially, a summary table of Vlastos's manuscripts was compiled to provide a comprehensive overview. From this, the focus narrowed to the folk songs, prioritising his later transcriptions. These were analysed through metric segmentation and the decoding of his Byzantine notation. The songs were subsequently transcribed into both Byzantine and European notations, facilitating broader accessibility. The analysis culminated in musical and morphological observations across 14 units of folk songs. The findings underscore the enduring adaptability of the Cretan musical tradition, demonstrating its capacity to assimilate and reinterpret external influences, such as the Tsamiko rhythm, Kalamatiano, and urban song forms. Furthermore, the research uncovered previously unrecognised melodies within the collection. These insights offer a foundation for further scholarly exploration of Vlastos’s materials, advancing our understanding of Crete's cultural and musical heritage.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή έχει ως αντικείμενο τη μελέτη της μουσικής παράδοσης της Κρήτης μέσα από τη Συλλογή Παύλου Βλαστού, του Ρεθυμνίου (1836-1926). Αυτή βρίσκεται στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης (Χανιά). Περιλαμβάνει 126 τόμους (94 χειρόγραφοι -70.000 σελίδες). Σκοπός της έρευνας είναι πρωτίστως να ερευνηθεί η Κρητική Μουσική παράδοση εντός συγκεκριμένων ιστορικών συγκυριών, την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Τότε έδρασε ο Παύλος Βλαστός, ο οποίος αφιέρωσε το βίο του στην αφύπνιση των Κρητών, μέσω της Συλλογής του, καθότι διακαής πόθος του ήταν η απελευθέρωση της νήσος και η ένωσή της με την Ελλάδα. Παράλληλα, η έρευνα αποσκοπεί στην ανάδειξη της προσωπικότητας και του έργου του. Ως άνθρωπος του καιρού του, εγγράμματος, μουσικά καταρτισμένος, κατέγραψε εκ των έσω και εν επιγνώσει τη βιωμένη λαϊκή παράδοση του τόπου του. Κατέλιπε έτσι πλήθος μουσικών καταγραφών σε βυζαντινή παρασημαντική των «λαϊκών ασμάτων των Κρητών», στο μεταίχμιο των πρώτων ηχογραφήσεων του 20ου αιώνα. Προς τούτο, η μεθοδολογία της έρευνας της Συλλογής ακολούθησε την παρακάτω πορεία: Αρχικά δημιουργήθηκε συνοπτικός πίνακας των χειρογράφων Π. Βλαστού, ώστε να υπάρχει συνολική εποπτεία. Ακολούθησε ο εντοπισμός του προς έρευνα υλικού, κυρίως των δημοτών ασμάτων. Επελέγησαν οι ύστερες καταγραφές του Συλλογέα και έγινε χωρισμός σε μέτρα και αποκωδικοποίηση της σημειογραφίας του. Όλα τα άσματα μεταγράφηκαν στη Βυζαντινή και Ευρωπαϊκή σημειογραφία. Τέλος έγιναν μουσικές και μορφολογικές παρατηρήσεις σε 14 Ενότητες δημωδών ασμάτων. Προέκυψαν έτσι συμπεράσματα που αφορούν κυρίως την διαχρονικότητα της Κρητικής Μουσικής παράδοσης. Αποδείχτηκε ότι παραμένει ανελικτή στο χρόνο, κατορθώνοντας πάντοτε να ενσωματώνει και να μετασχηματίζει μουσικές επιρροές (βλ. τσάμικος ρυθμός, καλαματιανός, αστικά τραγούδια κ.α.). Ενώ διαπιστώθηκε η ύπαρξη άγνωστων σήμερα μελωδιών. Η παρούσα εργασία δίνει τέλος τη δυνατότητα σε ερευνητές να εντρυφήσουν στο πολυποίκιλο λαογραφικό υλικό της Συλλογής, ώστε να εξαχθούν συμπεράσματα για την εν γένει πολιτιστική κληρονομιά της Κρήτης.