La pluralidad y la alteridad en el patrimonio material: Granada y Salónica: fronteras entre Occidente y Oriente

Abstract

Comparative research between two cities, Thessaloniki and Granada, as borders between East and West in the Mediterranean World, but also with a "common fate", as the last bastions of the Muslim East in the purely Western Cultural Space of the Mediterranean,(with historical interactions and movements of populations of certain religious groups from one city to another), regarding their Cultural Heritage, Arts, Architecture, Traditions, Daily Life. Our research project has as its starting point the departure of the Spanish conquistadors towards the New World at the end of the 15th century. However, what caught our attention was the main cause and what motivated the Spaniards of the 15th century to go out in uncertain and totally unsafe directions to discover new paths and new lands. The fall of Constantinople into Ottoman hands thirty-nine years earlier, in addition to having frightened the Christian world of that era, also closed the trade routes to the Silk Road and the Asian lands of spices. The Ottoman “obstacle”, which prevented the economic expansion of the Catholic Monarchs towards the eastern lands, guided our attention to the backstage of the central historical scene of the time, as well as to the arcana of politics and daily life of the 15th century, where, once again, we have found ourselves facing the perpetual “war” between East and West for world domination, which, in reality, has never ceased to exist. Keeping our gaze at both ends of the Mediterranean, much loved and so sung by all, which Fernand Braudel used to call “Inner Sea”, we have observed that these two cities, Granada and Thessaloniki, which are located exactly at these extremes, they have had considerable historical interactions with each other and parts of their histories that resemble and are shared between them, which are also reflected in a very notable way in their urban landscapes. It is this observation that has intrigued us and motivated us to examine in depth the particular reasons for such similarities in these cities, both in terms of their historical contexts, as well as their cultural contexts. Thus paths and entire worlds have been revealed to us and we have lost ourselves in their myths, their legends, the agonies and mystery of their people, their walls of deceptions, their Castles of fairies and ghosts, their alleys of secrets, full of colors and imagination, their campaigns and battles, victories and defeats, sadnesses of expulsions and joys of arrivals, dreams of Empires and visions of Great Ideas.

Συγκριτική έρευνα ανάμεσα σε δύο πόλεις, τη Θεσσαλονίκη και τη Γρανάδα, ως σύνορα μεταξύ Δύσης και Ανατολής στο Μεσογειακό Κόσμο, αλλά και με μία “κοινή μοίρα”, ως τελευταία προπύργια της Μουσουλμανικής Ανατολής στον καθαρά Δυτικό Πολιτισμικό Χώρο της Μεσογείου, όσο και ως τόπων συμβίωσης Χριστιανών, Εβραίων και Μουσουλμάνων (με ιστορικές αλληλεπιδράσεις και μετακίνηση πληθυσμιακών θρησκευτικών ομάδων από τη μία πόλη στην άλλη), αναφορικά με την Πολιτισμική Κληρονομιά τους, τις Τέχνες, την Αρχιτεκτονική, τις Παραδόσεις τους, την Καθημερινή Ζωή τους. Το ερευνητικό μας έργο έχει ως αφετηρία την αναχώρηση των Ισπανών Kατακτητών για το Νέο Κόσμο στα τέλη του 15ου αιώνα (1492). Ωστόσο, αυτό που τράβηξε την προσοχή μας ήταν η κύρια αιτία και αυτό που παρακίνησε τους Ισπανούς του 15ου αιώνα να ξεκινήσουν προς αβέβαιες και εντελώς ανασφαλείς, για την εποχή εκείνη, διαδρομές και κατευθύνσεις, με σκοπό ν΄ ανακαλύψουν και να ανοίξουν νέους δρόμους και νέα εδάφη. Η πτώση της Κωνσταντινούπολης στα χέρια των Οθωμανών τριάντα εννέα χρόνια νωρίτερα, εκτός από το γεγονός ότι είχε τρομοκρατήσει τον Χριστιανικό Κόσμο της εποχής εκείνης, έκλεισε και τους εμπορικούς δρόμους προς τον Δρόμο του Μεταξιού και τις ασιατικές χώρες των μπαχαρικών. Το οθωμανικό “εμπόδιο”, που αποτέλεσε τροχοπέδη στην οικονομική επέκταση των Καθολικών Βασιλέων προς τα ανατολικά εδάφη, καθοδήγησε την προσοχή μας στα παρασκήνια της κεντρικής ιστορικής σκηνής της εποχής, καθώς και στα απόκρυφα της πολιτικής και της καθημερινής ζωής του 15ου αιώνα, όπου βρεθήκαμε για άλλη μια φορά αντιμέτωποι με την αέναη “πάλη” μεταξύ Δύσης και Ανατολής για παγκόσμια κυριαρχία, που στην πραγματικότητα δεν έπαψε ποτέ να υπάρχει. Διατηρώντας το βλέμμα μας στα δύο άκρα της Μεσογείου, που ο Fernand Braudel αποκαλούσε “Εσωτερική Θάλασσα”, παρατηρήσαμε ότι η Γρανάδα και η Θεσσαλονίκη, που βρίσκονται ακριβώς σε αυτά τα χωρικά άκρα, είχαν σημαντικές ιστορικές & καλλιτεχνικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ τους και τμήματα της ιστορίας τους που παρουσιάζουν ομοιότητες, παραλληλισμούς και τα μοιράζονται, τα οποία αντικατοπτρίζονται, επίσης, με πολύ εντυπωσιακό τρόπο στα αστικά τοπία και τις καλλιτεχνικές και τοπικές παραδόσεις τους. Αυτή η παρατήρηση είναι που μας κέντρισε το ενδιαφέρον και μας παρακίνησε να εξετάσουμε σε βάθος τους ιδιαίτερους λόγους και αιτίες αυτών των ομοιοτήτων ανάμεσα σε αυτές τις δύο πόλεις, τόσο ως προς το ιστορικό τους πλαίσιο, όσο και ως προς τα πολιτιστικά τους πλαίσια. Έτσι μας αποκαλύφθηκαν μονοπάτια και κόσμοι ολόκληροι και χαθήκαμε στους μύθους τους, στους θρύλους τους, στις αγωνίες και στο μυστήριο των ανθρώπων τους, στα Τείχη των ονείρων, των απογοητεύσεων, των ματαιώσεων και των παραπλανήσεών τους, στα Κάστρα των νεράιδων και των φαντασμάτων τους, στα σοκάκια των μυστικών τους, γεμάτα χρώματα και φαντασία, τις εκστρατείες και τις μάχες τους, τις λύπες των απελάσεων και τις χαρές των αφίξεων, τα όνειρα για Αυτοκρατορίες και τα οράματα των Μεγάλων Ιδεών.

Investigación comparada entre dos ciudades, Salónica (Macedonia, Grecia) y Granada (Andalucía, España) como fronteras entre Occidente y Oriente en el mundo Mediterráneo, pero también con un "destino común", como últimos bastiones del Oriente musulmán en el Espacio Cultural puramente Occidental del Mediterráneo, y como lugares de convivencia de cristianos, judíos y musulmanes (con interacciones históricas y movimientos de grupos poblacionales religiosos de una ciudad a otra), en cuanto a su Patrimonio Cultural, Artes, Arquitectura, Tradiciones, Vida Cotidiana. Nuestro proyecto de investigación tiene como punto de partida la salida de los conquistadores españoles hacia el Nuevo Mundo a finales del siglo XV. Sin embargo, lo que llamó nuestra atención fue la causa principal y lo que motivó a los españoles del siglo XV salir hacía direcciones inciertas y totalmente inseguras para descubrir nuevos caminos y nuevas tierras. La caída de Constantinopla en las manos otomanas treinta y nueve años antes, aparte de que había atemorizado el mundo cristiano de dicha era, cerraba también los caminos del comercio hacia la Ruta de la Seda y las tierras asiáticas de las especias. El “obstáculo” Otomano, qué impedía la expansión económica de los Reyes Católicos hacia las tierras orientales, guio nuestra atención hacía los bastidores de la escena central histórica de la época, así como a los arcanos de la política y la vida cotidiana del siglo XV, donde, de nuevo, nos hemos encontrado enfrentando la “guerra” perpetua entre Occidente y Oriente para el dominio mundial, que, en realidad, nunca ha dejado de existir. Manteniendo nuestra mirada a ambos extremos del Mediterráneo, muy querido y tan cantado por todos, que Fernand Braudel solía llamar “Mar interior”, hemos observado que dos ciudades, Granada y Salónica, que se localizan exactamente a dichos extremos, han tenido interacciones históricas considerables entre ellas y partes de sus historias que se asemejan y que las comparten, las que también se reflejan de modo muy notable a sus paisajes urbanos. Esta observación es la que nos ha intrigado y nos ha motivado a examinar en profundidad las razones particulares a las que se deben tales semejanzas en dichas ciudades, tanto por lo que se refiere a sus contextos históricos, así como a sus contextos culturales. Así se nos han revelado caminos y mundos enteros y nos hemos perdido en sus mitos, sus leyendas, las agonías y el misterio de sus gentes, sus murallas de decepciones, sus castillos de hadas y fantasmas, sus callejones de secretos, llenos de colores e inspiración, sus campañas y batallas, victorias y derrotas, tristezas de expulsiones y alegrías de llegadas, sueños de Imperios y visiones de Ideas Grandes.