Λογική και ιστορία της κρατικής μορφής: ο Hegel του Marx απέναντι στον Spinoza του Negri

Abstract

This dissertation deals with the question of a general sociology of the State and proposes a "paradigm shift", and it seeks to articulate the fields of general sociology, political philosophy and the empirical investigation of the state phenomenon. For this purpose, it suggests the construction of a new methodological framework starting from the critical review of the work of Spinoza, Hegel, Marx, Negri. As a gateway to this problem, we have chosen a genealogical review of the concept of the State, with the ancient Greek and the modern reflection on the State Form as key points of reference, and with the aim of highlighting the mythological and imaginative coordinates within which the Logos of the State takes shape. A result of this investigation is the preliminary definition of state rationality as the dominant strategy of prevailing in civil war. Then, we study and critically reconstruct the contribution of Spinoza and Hegel to the theory of State Form. In Spinoza, we find an analytical strategy for understanding the State's immanence in the Multitude, which presupposes its ethical ontology and political psychology, but also a dynamic understanding of the feedback between the competitive development of the Multitude and the State. This double movement is the engine of development of the State Form, from Monarchy to Democracy. The constitutive terms of the logical structure and history of the State, which in Spinoza have only been analyzed in a simplistic way, emerge more clearly in Hegel. The initial disintegration of multitude and community, primitive alienation, is the generative mechanism of the State Form, with Hegel's youthful theological writings emphasizing its material factors – demographic densification, socio-economic inequality and cultural conflicts within the human community. The late Hegel, moreover highlights the dialectical constitution of the State Form both at the level of a phenomenology of domination, which the subjects internalize under the weight of the intersubjective and objective conditions of the realization of their freedom, and at the level of the State’s objective realization in the family, bourgeois society, the constitutional nation-state, world history. Ultimately, our critical examination highlights the State as an objective strategy for realizing unfreedom. Our examination then turns to the materialist critique of the State Form from Marx to Negri. Regarding the work of Marx, we find that already in the initial phase of the preconditions of the Marxian theory of the State Form, and especially in the Critique of the Hegelian Philosophy of the State and Law, the whole trajectory that a materialist theory of the State must undertake is wholly if not abstractly sketched. According to our interpretation, in this work we can distinguish the tertiary contradiction of the organic State, as reflected in the contradictions of hegemonic, executive and legislative power that stifle the possibility of a substantial realization of democracy, the secondary contradiction between bourgeois society and the political State, while we also trace, in a latent way, the existence of a primary contradiction which results in the dissolution of the primitive community and the formation of the primary, divine-patriarchal State. Thus the Marxist view of the State Form can be distinguished in phases of development of the general concept of historical materialism, which studies the primary contradiction, of the critique of political economy, on the basis of which Marx develops his class historiography, which refer to the secondary contradiction, and the critique of the juridical-political edifice of the State. This concerns the understanding of the tripartite contradiction, in the horizon of a latent quaternary contradiction in the global capitalist context, which Marx does not elaborate further. Then, we turned to the work of Antonio Negri, in critical continuity and rupture with Marx's work, which also marks a decisive shift in the spinozian corpus, as opposed to the Hegelian, as a theoretical reference. We have tried to demonstrate the continuity and discontinuity of the problematic of the initially workerist Italian Philosopher in relation to the marxist background of understanding the State Form, as well as some critical theoretical concepts for understanding the contradictions and competitive dialectic that governs the history of the capitalist State. Then, we focused on Negri's spinozian turn, signaled by his book Savage Anomaly, with which he attempts an affirmative-productive foundation of the critique of the State Form, beyond the negative foundation of the workerist critique of the state and capital. From the history of the Constituent Power to the Labor of Dionysus to the Empire, the Multitude, and the Commonwealth, Hardt & Negri develop an original view of modern capitalist relations, in which the socialization of modern cooperative, scientific-intellectual production forms a new subject of exploitation and struggle, the Multitude, against a new kind of globalized statehood, the Empire of deterritorialized capital . Finally, in the concluding chapter of the dissertation, we devoted ourselves to the theoretical summarization of the philosophy of the State Form of Spinoza, Hegel, Marx, Negri, in the hope of establishing a common conceptual outline. Our approach distinguished between the generative mechanisms producing the State Form, the strategic dialectic of the State Form, which rests upon a certain state infrastructure and superstructure, the logical history of the State Form, and its evolutionary history. On this basis, we proposed a research program in order to investigate the social evolutionary history of the capitalist State, and of individual capitalist States, in the era of crisis.

H παρούσα διατριβή πραγματεύεται το ερώτημα μιας γενικής κοινωνιολογίας του Κράτους, προτείνοντας μια «αλλαγή παραδείγματος» και επιχειρώντας τη συνάρθρωση των πεδίων της γενικής κοινωνιολογίας, της πολιτικής φιλοσοφίας και της εμπειρικής διερεύνησης του κρατικού φαινομένου. Για το σκοπό αυτό, προτείνει τη συγκρότηση ενός συνεκτικού μεθοδολογικού πλαισίου, το οποίο συμβατικά ονομάζουμε στρατηγική-διαλεκτική προσέγγιση, εκκινώντας από τη κριτική επανεξέταση του έργου των Spinoza, Hegel, Marx, Negri. Ως πύλη εισόδου στη προβληματική αυτή προτείνεται, αρχικά, μια γενεαλογική αναδρομή στην έννοια του Κράτους, με βασικά σημεία αναφοράς τον αρχαίο ελληνικό και τον νεωτερικό αναστοχασμό της Κρατικής Μορφής, και με στόχο την ανάδειξη των μυθολογικών και φαντασιωτικών συντεταγμένων μέσα στις οποίες σχηματοποιείται ο Λόγος του Κράτους. Αποτέλεσμα αυτής της διερεύνησης είναι ο προκαταρκτικός ορισμός της κρατικής ορθολογικότητας ως της κυρίαρχης στρατηγικής επικράτησης στον εμφύλιο πόλεμο. Στη συνέχεια, μελετούμε και ανακατασκευάζουμε κριτικά τη συμβολή των Spinoza και Hegel στη θεωρία της Κρατικής Μορφής. Στον Spinoza, εντοπίζουμε μια αναλυτική στρατηγική κατανόησης της εμμένειας του Κράτους στο Πλήθος, που προϋποθέτει την ηθική οντολογία και την πολιτική ψυχολογία του, αλλά και μια δυναμική κατανόηση της ανατροφοδότησης ανάμεσα στην ανταγωνιστική ανάπτυξη του Πλήθους και του Κράτους. Αυτή η διπλή κίνηση αποτελεί τον κινητήρα εξέλιξης της Κρατικής Μορφής, από τη Μοναρχία ως τη Δημοκρατία. Στον Hegel, αναδεικνύονται με πιο καθαρό τρόπο οι συγκροτητικοί όροι της λογικής δομής και της ιστορίας του Κράτους, που στον Spinoza έχουν αναλυθεί μόνο με πρωτόλειο τρόπο. Η αρχική διάσπαση του πλήθους και της κοινότητας, η πρωταρχική αλλοτρίωση, αποτελεί τον γενεσιουργό μηχανισμό της Κρατικής Μορφής, με τον Hegel τον νεανικών θεολογικών γραπτών να τονίζει τις υλικές παραμέτρους της – τη δημογραφική πύκνωση, την κοινωνικο-οικονομική ανισότητα και τις πολιτισμικές συγκρούσεις εντός της ανθρώπινης κοινότητας. Ο ύστερος Hegel αναδεικνύει, επιπλέον, τη διαλεκτική συγκρότηση της Κρατικής Μορφή τόσο στο επίπεδο μιας φαινομενολογίας της Κυριαρχίας, την οποία εσωτερικεύουν τα υποκείμενο υπό το βάρος των διϋποκειμενικών και αντικειμενικών συνθηκών πραγμάτωσης της ελευθερίας τους, όσο και στο επίπεδο της αντικειμενικής πραγμάτωσης του Κράτους στην οικογένεια, την αστική κοινωνία, το συνταγματικό έθνος-κράτος, την παγκόσμια ιστορία. Τελικά, η κριτική μας εξέταση αναδεικνύει το Κράτος ως αντικειμενική στρατηγική πραγμάτωσης της ανελευθερίας. Στη συνέχεια, η εξέτασή μας μεταβαίνει στην υλιστική κριτική της Κρατικής Μορφής από τον Marx στον Negri. Όσον αφορά το έργο του Marx, διαπιστώσουμε πως ήδη στην αρχική φάση των προϋποθέσεων της μαρξικής θεωρίας της Κρατικής Μορφής, και ειδικά στη Κριτική της Εγελιανής Φιλοσοφίας του Κράτους και του Δικαίου, έχει σκιαγραφηθεί συνολικά, αν και αφηρημένα, όλη η τροχιά που θα πρέπει να διαγράψει μια υλιστική θεωρία του Κράτους. Σύμφωνα με την ερμηνεία μας, στο έργο αυτό διακρίνεται η τριτογενής αντίφαση του οργανικού Κράτους, όπως αποτυπώνεται στις αντιφάσεις της ηγεμονικής, της εκτελεστικής και της νομοθετικής εξουσίας που καταπνίγουν τη δυνατότητα ουσιαστικής πραγμάτωσης της δημοκρατίας, η δευτερογενής αντίφαση μεταξύ αστικής κοινωνίας και πολιτικού Κράτους, ενώ ιχνηλατείται, με λανθάνοντα τρόπο, και η ύπαρξη μιας πρωτογενούς αντίφασης που έχει ως αποτέλεσμα τη διάλυση της πρωτόγονης κοινότητας και τη συγκρότηση του πρωταρχικού, θεοπατριαρχικού Κράτους. Έτσι η μαρξική θεώρηση της Κρατικής Μορφής μπορεί να διακριθεί σε φάσεις ανάπτυξης της γενικής αντίληψης του ιστορικού υλισμού, που μελετά τη πρωτογενή αντίφαση, της κριτικής της πολιτικής οικονομίας, στη βάση της οποίας αναπτύσσεται η ταξική ιστοριογραφία του Marx, που αναφέρονται στη δευτερογενή αντίφαση, και η κριτική του νομικοπολιτικού εποικοδομήματος του Κράτους, που αφορά την κατανόηση της τριτογενούς αντίφασης, στον ορίζοντα μιας λανθάνουσας τεταρτογενούς αντίφασης στο παγκόσμιο κεφαλαιοκρατικό πλαίσιο, την οποία ο Marx δεν επεξεργάζεται περισσότερο. Έπειτα, στραφήκαμε στο έργο του Antonio Negri, σε κριτική συνέχεια και ρήξη με το μαρξικό έργο, που σηματοδοτεί, επιπλέον, μια αποφασιστική στροφή στο σπινοζικό corpus, έναντι του εγελιανού, ως θεωρητική βάση αναφοράς. Επιχειρήσαμε να καταδείξουμε την συνέχεια και ασυνέχεια της προβληματικής του αρχικά εργατιστή Ιταλού Φιλοσόφου σε σχέση με το μαρξικό κεκτημένο κατανόησης της Κρατικής Μορφής, καθώς και ορισμένες κρίσιμες θεωρητικές της έννοιες για την κατανόηση των αντιφάσεων και της ανταγωνιστικής διαλεκτικής που διέπει την ιστορία του καπιταλιστικού Κράτους. Έπειτα, εστιάσαμε στη σπινοζική στροφή του Negri, που σηματοδοτείται από το βιβλίο του Άγρια Ανωμαλία, με την οποία αυτός επιχειρεί μια καταφατική — παραγωγική θεμελίωση της κριτικής της Κρατικής Μορφής, πέρα από την αρνητική θεμελίωση της εργατίστικης κριτικής του κράτους και του κεφαλαίου. Από την ιστορία της Συντάσσουσας Εξουσίας και την Εργασία του Διονύσου μέχρι την Αυτοκρατορία, το Πλήθος και την Κοινοπολιτεία, οι Negri & Hardt αναπτύσσουν μια πρωτότυπη θεώρηση των σύγχρονων κεφαλαιοκρατικών σχέσεων, κατά την οποία η κοινωνικοποίηση της σύγχρονης συνεργατικής, επιστημονικής-διανοητικής παραγωγής δημιουργεί ένα νέο υποκείμενο εκμετάλλευσης και αγώνα, το Πλήθος, απέναντι σε μια νέα μορφή παγκοσμιοποιημένης κρατικότητας, την Αυτοκρατορία του απεδαφικοποιημένου κεφαλαίου. Τέλος, στο συμπερασματικό κεφάλαιο της διατριβής αφιερωθήκαμε στην θεωρητική συγκεφαλαίωση της φιλοσοφίας περί της Κρατικής Μορφής των Spinoza, Hegel, Marx, Negri, επιδιώκοντας τη συγκρότηση ενός κοινού εννοιολογικού περιγράμματος. Η προσέγγισή μας διέκρινε μεταξύ της αιτιογένεσης της Κρατικής Μορφής, της στρατηγικής διαλεκτικής της Κρατικής Μορφής, που στηρίζεται σε μια ορισμένη κρατική υποδομή και υπερδομή, της λογικής ιστορίας της Κρατικής Μορφής και της εξελικτικής ιστορίας της. Στη βάση αυτή, προτείναμε ένα ερευνητικό πρόγραμμα διερεύνησης της κοινωνικής εξελικτικής ιστορίας του καπιταλιστικού Κράτους, και των επιμέρους συγκεκριμένων καπιταλιστικών Κρατών, σε εποχή κρίσης.