The translation of William Shakespeare’s plays and the changing concept of womanhood in Greece (1875-1955)

Abstract

The present thesis engages in the ongoing academic debate about translation and gender by exploring the representation of William Shakespeare’s dramatic female characters in Greek translations of his plays. The study covers the time span of eighty years (c.1875-1955), an important period in terms of the changes that profoundly affected Greek women’s identity and social position. Five chapters constitute the main body of the thesis; each focuses on the translation of one or two Shakespeare plays and includes parallel comparative examination of preceding translations of each play. The exploration of the transformations of Shakespeare’s women begins with Dimitrios Vikelas’s appropriation of Desdemona (1875) and Lady Macbeth (1882) according to the model of womanhood suggested by the ideology of the upper-middle class mercantile diaspora. The study then focuses on Konstantinos Theotokis’s progressive reading of Desdemona (1915), which was influenced by his socialist, woman-friendly views. Next comes Nikos Velmos’s reconstruction of Cleopatra (1924) as a sympathy-triggering victim of love in the context of the experimentations of the 1920s. The final two main chapters examine Rotas’s representation of Gertrude and Ophelia (1938) before World War II, and his portrait of Cleopatra after World War II. My analysis of the above translations proves the adaptability of Shakespeare’s women and demonstrates that in being recurrently translated they are also reinterpreted in ways that, among other things, reflect the changing concept of womanhood in Greece and the translators’ attitude towards the woman issue. The reinterpretation of Shakespeare’s women seems to move, though in a non-linear fashion, from a conservative perspective of womanhood towards more progressive images of women, which criticize patriarchal conventions, and even reach the point of embracing androgyny.

Η παρούσα διατριβή συνεισφέρει στην επιστημονική έρευνα που αφορά τη μετάφραση και το φύλο, διερευνώντας την αναπαράσταση των γυναικείων δραματικών χαρακτήρων του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ στις ελληνικές μεταφράσεις των έργων του. Η μελέτη καλύπτει το χρονικό διάστημα ογδόντα ετών (περίπου 1875-1955), μια σημαντική περίοδος όσον αφορά τις αλλαγές που επηρέασαν βαθιά την ταυτότητα και την κοινωνική θέση των Ελληνίδων. Πέντε κεφάλαια αποτελούν το κύριο σώμα της διατριβής, το καθένα από τα οποία επικεντρώνεται στη μετάφραση ενός ή δύο έργων του Σαίξπηρ και περιλαμβάνει παράλληλη συγκριτική εξέταση των προηγούμενων μεταφράσεων κάθε έργου. Η διερεύνηση των μεταμορφώσεων των γυναικών του Σαίξπηρ ξεκινά με την οικειοποίηση από τον Δημήτριο Βικέλα της Δυσδαιμόνας (1875) και της Λαίδης Μακβέθ (1882) σύμφωνα με το πρότυπο της γυναικείας υπόστασης που υπαγόρευε η ιδεολογία της μεσαίας αστικής τάξης των εμπόρων της διασποράς. Στη συνέχεια, η μελέτη επικεντρώνεται στην προοδευτική ανάγνωση του χαρακτήρα της Δυσδαιμόνας (1915) από τον Κωνσταντίνο Θεοτόκη, η οποία επηρεάστηκε από τις σοσιαλιστικές και φιλικές προς τις γυναίκες απόψεις του. Στο πλαίσιο των πειραματισμών της δεκαετίας του 1920 εξετάζεται η ανασυγκρότηση του χαρακτήρα της Κλεοπάτρας από τον Νίκο Βέλμο (1924) ως ένα θύμα της αγάπης που προκαλεί τη συμπάθεια. Τα δύο τελευταία κεφάλαια εξετάζουν την αναπαράσταση της Γερτρούδης και της Οφηλίας (1938) από τον Βασίλη Ρώτα πριν από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και το πορτρέτο του για την Κλεοπάτρα (1954-1955) μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Η ανάλυση των παραπάνω μεταφράσεων αποδεικνύει την προσαρμοστικότητα των γυναικείων χαρακτήρων του Σαίξπηρ και καταδεικνύει ότι καθώς επαναμεταφράζονται, ερμηνεύονται με διαφορετικούς τρόπους που, μεταξύ άλλων, αντικατοπτρίζουν την μεταβαλλόμενη έννοια της γυναικείας ταυτότητας στην Ελλάδα και τη στάση των μεταφραστών στο γυναικείο ζήτημα. Η πρόσληψη των γυναικείων χαρακτήρων του Σαίξπηρ φαίνεται να κινείται, αν και με μη γραμμικό τρόπο, από μια συντηρητική προοπτική της γυναικείας ταυτότητας προς πιο προοδευτικές εικόνες γυναικών, οι οποίες ασκούν κριτική στις πατριαρχικές συμβάσεις, και φτάνουν ακόμη και στο σημείο να αγκαλιάσουν την έννοια του ανδρόγυνου.