Μειδίαμα αλγεινόν (1860-1930): η ποιητική του καυσίγελου και ίχνη της ρομαντικής γενεαλογίας της

Abstract

Laughter is a protean reaction, a “nepenthes pharmakon” to melancholy, and thus very akin to it. A series of essays from the beginning of the 19th century exhibit an increasing interest in the nature and motives of laughter and lead to the famous Freudian treatises on Jokes and their Relation to the Unconscious (1905) and “Humour” (1927). Freud has argued that the humorous mechanisms bring us back to the limits of our human condition, contributing to our psychical economy. This idea had already been reflected in Friedrich Schlegel’s theory of irony, and in the works of Romantic poets, such as Heinrich Heine, and Charles Baudelaire. Their common taste for the “romantic grotesque” or “absolute comic” respectively delimit a poetics of bitter smiles towards human finitude. The reception of Heine and Baudelaire by certain representatives of the Romantic School of Athens, and their successive reception by an emblematic figure of Greek Decadence, Kostas Karyotakes, establishes a genealogy of the crossroads of romantic irony with modern humour; it also indicates a literary area-in-between, where a different attitude towards the fleeting human existence is represented, an alternative to the tragic-heroic paradigm. Within this area, the ironic tragic-heroic affirmation of human finitude is gradually set aside by a duplicated self-reflection on irony itself, namely humour.

Η φιλολογική έρευνα δεν έχει μέχρι σήμερα θεματοποιήσει τη διπλή έκφανση της ρομα-ντικής αισθητικής, που επιμερίζεται τόσο στο «τραγικό-ηρωικό» παράδειγμα της απώλειας του ιδανικού όσο και στο «κωμικό-αντιηρωικό», στο οποίο εγγράφεται η ποιητική του κλαυσίγελου. Στην πραγμάτευσή μας δανειζόμαστε τον όρο «κλαυσίγελως», γιατί έτσι αποδόθηκε η λέξη Humor/Humour όταν την πρωτοδεξιώθηκε το νεοελληνικό λεξι-λόγιο στο πλαίσιο του Αθηναϊκού Ρομαντισμού, και επίσης γιατί διατηρεί τον οξύ-μωρο χαρακτήρα της, δεν συνιστά ένωση, συμβολή ή μίξη, αλλά διασπορά. Ο Αθηναϊκός Ρομαντισμός ταυτίζεται γραμματολογικά με την υποδοχή του τρα-γικού-ηρωικού παραδείγματος, ενώ συνήθως παραβλέπεται η αναστοχαστική διάσταση του λυρισμού ως έκφραση της κρίσης του νεωτερικού υποκειμένου και το εν επιγνώσει μειδίαμα που την επισφραγίζει. Προκειμένου να αναδείξουμε αυτή τη διάσταση, εστιά-ζουμε κυρίως σε ορισμένα δείγματα υποδοχής Ευρωπαίων Ρομαντικών λυρικών, όπως ο Heinrich Heine και ο Charles Baudelaire, η ποιητική των οποίων συνδέθηκε συχνά με αυτή την ιδιάζουσα όψη του κωμικού που έχει ως αντικείμενo την ένταση ανάμεσα στο άπειρο και στο πεπερασμένο της ανθρώπινης ύπαρξης. Η γενεαλογία του κλαυσίγελου συγκροτείται μέσα από την ενδεικτική παρα-κολούθηση μεταφράσεων, κριτικών κειμένων και πρωτότυπης ποίησης από τον Αθη-ναϊκό Ρομαντισμό έως την ποίηση του Κ.Γ. Καρυωτάκη. Εκεί κορυφώνεται το δίπο-λο spleen et ideal, η ένταση ανάμεσα στην πτώση και στην πτήση. Ο Καρυωτάκης επεξεργάζεται μια ποιητική διττότητας, όπου το λυρικό υποκείμενο διχάζεται σε ένα εγώ που βιώνει την πτώση του και σε ένα άλλο που την περιγράφει ως αντικείμενο γέλωτος. Η ταλάντευση ανάμεσα στην αυτοδημιουργία και στην αυτοκαταστροφή αποτελεί ταυτόχρονη ταλάντευση ανάμεσα σε έναν εμπειρικό και έναν κειμενικό εαυτό. Τότε, είναι η γλώσσα αυτή που κάνει χιούμορ μέσα από τα υποκείμενα.