Εκτελεστικές λειτουργίες, μαθηματική και λεκτική συλλογιστική κατά τη σχολική ηλικία: μελέτη παρέμβασης για τον ρόλο της ενσυνειδησίας

Abstract

Considering both cognizance and executive functions as crucial factors for cognitive development, the present study aimed at investigating, through a training program on metacognitive processes, the role that cognizance has on the executive functions of inhibition, shifting, and working memory but also on the problem-solving skills. One hundred thirty-seven students, aged 10 and 12 years participated in the study. They were tested individually, in three phases. In the first phase, the were tested with: a) a battery of verbal and mathematical tasks that differed in their complexity, while they were asked to describe, through the method of thinking aloud, the way they followed for the processing of the tasks; b) a series of computerized tasks addressed inhibition, shifting and working memory; c) the RAVEN matrices for the determination of their fluid intelligence. On the basis of their performance on RAVEN test, the participants were divided into three, equal in their intelligence, subgroups: the control group (CG) and two experimental groups (EG). In the 2nd phase, the two EG groups were trained on the cultivation of their metacognitive skills. Using the thinking aloud method, one EG was trained through verbal reasoning tasks (EG_Verb, N = 44) while the second one was trained through mathematical reasoning tasks (EG_Math, N = 43). The participants of the CG (N = 50) did not participate in the training program, but they followed the typical school curriculum. In the third phase, all participants were tested, individually, with the tasks used in the 1st phase. The results showed, firstly, that irrespective of the domain (verbal or mathematical reasoning) in which they were trained, both EGs improved their performance in both reasoning domains; secondly, the two EGs improved their performance in the WM tasks, their effectiveness in the inhibition and shifting tasks, but also their accuracy in the description of the way they followed for the processing of the cognitive tasks; thirdly, despite the training in cognizance skills, the relationships among the various cognitive processes remain unchanged. However, regression analyses showed that performance in different domains of reasoning are interpreted by different cognitive processes. The results are discussed on the basis of the current theories of cognitive development and, especially, the theory of developmental priorities. The educational implications of these results are also discussed.

Θεωρώντας κρίσιμους παράγοντες για τη γνωστική ανάπτυξη του ατόμου τόσο την ενσυνειδησία, όσο και τις εκτελεστικές λειτουργίες, η παρούσα μελέτη στοχεύει στη διερεύνηση, μέσω ενός προγράμματος παρέμβασης στις μεταγνωστικές διεργασίες, του ρόλου της ενσυνειδησίας στις εκτελεστικές λειτουργίες της αναστολής, μετατόπισης και εργαζόμενης μνήμης, αλλά και της επίλυσης προβλημάτων. Στην έρευνα συμμετείχαν 137 μαθητές, ηλικίας 10 και 12 ετών. Εξετάστηκαν ατομικά, σε τρεις φάσεις. Στην πρώτη φάση εξετάστηκαν με τα εξής έργα: α) μία συστοιχία γλωσσικών και μαθηματικών έργων που διέφεραν ως προς την πολυπλοκότητά τους, ενώ τους ζητήθηκε να περιγράψουν, μέσω της μεθόδου της εκφωνούμενης σκέψης, τον τρόπο που ακολούθησαν για την επεξεργασία των έργων, β) μία σειρά από έργα σε ηλεκτρονική μορφή, που αφορούν στην αναστολή, τη μετατόπιση και την εργαζόμενη μνήμη, και γ) τις μήτρες RAVEN για τον προσδιορισμό της ρέουσας νοημοσύνης. Με βάση την επίδοση στο RAVEN test, οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν σε τρεις ισοδύναμες ως προς τη νοημοσύνη τους, υποομάδες: την ομάδα ελέγχου (ΟΕ) και δύο πειραματικές ομάδες (ΠΟ). Κατά τη 2η φάση οι δύο ΠΟ πειραματικές ομάδες ασκήθηκαν στην καλλιέργεια των μεταγνωστικών δεξιοτήτων τους. Χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της εκφωνούμενης σκέψης, η μία ΠΟ ασκήθηκε μέσω των έργων λεκτικού συλλογισμού (ΠΟΓΛ, Ν=44), ενώ η δεύτερη ασκήθηκε μέσω των έργων μαθηματικού συλλογισμού (ΠΟΜαθ, Ν=43). Οι συμμετέχοντες της ΟΕ (Ν=50) δεν συμμετείχαν στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, αλλά ακολουθούσαν το τυπικό σχολικό πρόγραμμα. Στην τρίτη φάση, όλοι συμμετέχοντες εξετάστηκαν, ατομικά, με όλα τα έργα που χρησιμοποιήθηκαν στην 1η φάση. Τα αποτελέσματα έδειξαν, πρώτον, ότι ανεξάρτητα από το πεδίο (λεκτική ή μαθηματική συλλογιστική) στο οποίο πραγματοποιήθηκε η άσκηση, οι συμμετέχοντες και των δύο ΠΟ βελτίωσαν την επίδοσή τους και στα δύο πεδία συλλογισμού. Δεύτερον, ότι οι δύο ΠΟ βελτιώσαν την επίδοσή τους σε έργα της ΕΜ, την αποτελεσματικότητά τους στα έργα αναστολής και μετατόπισης, αλλά και την ακρίβεια στην περιγραφή του τρόπου που ακολούθησαν για την επεξεργασία των γνωστικών έργων. Τρίτον, παρά την άσκηση στις γνωστικές δεξιότητες, οι σχέσεις μεταξύ των διαφόρων γνωστικών διεργασιών παραμένουν αμετάβλητες. Ωστόσο, οι αναλύσεις παλινδρόμησης έδειξαν ότι οι επιδόσεις σε διαφορετικά πεδία συλλογισμού ερμηνεύονται από διαφορετικές γνωστικές διεργασίες. Τα αποτελέσματα συζητιούνται σε σχέση με τις αρχές των σύγχρονων θεωριών γνωστικής ανάπτυξης και, ιδιαίτερα, τη θεωρία των αναπτυξιακών προτεραιοτήτων. Συζητιούνται, επίσης, οι εκπαιδευτικές προεκτάσεις αυτών των αποτελεσμάτων.