Εκτελεστικές λειτουργίες στη σχολική ηλικία: δομή, εκδηλούμενες συμπεριφορές και συσχέτιση με αναπτυξιακές παραμέτρους

Abstract

Executive functions are described as a set of integrated skills that control and orchestrate goal-oriented cognitive, behavioral and emotional functioning. Their neurological basis is located in the prefrontal cortex and its connections to adjacent areas, while their development is progressive and concurrent with the maturation of the prefrontal brain regions.Τhis doctoral dissertation reports on a study investigating the performance of executive functions in elementary school children (aged 6-12) as well as their relationship with a number of developmental variables manifested in varying degrees. The pilot survey was conducted among 243 elementary school children in the city of Piraeus (Greece). The main survey was conducted among 575 typically-developing and 124 atypically-developing children attending elementary schools in the Prefecture of Attica (Greece). The data was collected via the Greek version of the “Behavior Inventory of Executive Function" (BRIEF) and its revised version, BRIEF2, which was administered to the parents of the children in the sample, following special permission from the publishing house PAR. The purpose of this research study was to investigate the structure of the executive functions and their performance in correlation to age, gender and developmental pathology. The executive functions investigated include inhibition, shift, emotional control, working memory, initiation, planning, self-monitoring and organization of materials. The findings revealed that executive functions are multidimensional in structure. In addition, gender, age, and developmental disorders correlated with the behavioral manifestations of executive functions. In particular, the performance of executive functions were found to be lower in boys, younger children at lower elementary levels as well as children with developmental disorders. The results of the dissertation can be used to evaluate executive functioning in children and to develop support programs and psycho-educational interventions for parents and the school community.

Οι εκτελεστικές λειτουργίες περιγράφονται ως σύνολο αλληλοσχετιζόμενων δεξιοτήτων που κατευθύνουν και ελέγχουν τη στοχοκατευθυνόμενη γνωστική, συμπεριφορική και συναισθηματική λειτουργία. Η νευρολογική τους βάση εντοπίζεται στον προμετωπιαίο φλοιό και τις συνδέσεις του με παρακείμενες περιοχές, ενώ η ανάπτυξη τους πραγματοποιείται σταδιακά και παράλληλα με την ωρίμανση των προμετωπιαίων εγκεφαλικών περιοχών. Αντικείμενο της συγκεκριμένης διδακτορικής διατριβής ήταν η μελέτη συμπεριφορών εκτελεστικής λειτουργίας σε μαθητές ηλικίας 6-12 ετών καθώς επίσης η συνάρτηση αναπτυξιακών μεταβλητών με το βαθμό εκδήλωσης τους. Η πιλοτική έρευνα πραγματοποιήθηκε σε 243 μαθητές σχολείων του Πειραιά. Η κύρια έρευνα πραγματοποιήθηκε σε 575 μαθητές με τυπική ανάπτυξη και 124 μαθητές με αναπτυξιακές διαταραχές που φοιτούσαν σε Δημοτικά Σχολεία του Νομού Αττικής. Η συλλογή των πληροφοριών έγινε με τη χορήγηση της ελληνικής εκδοχής του Behavior Inventory of Executive Function (BRIEF) και της αναθεωρημένης έκδοσης του, BRIEF2 στους γονείς των παιδιών κατόπιν ειδικής άδειας από τον εκδοτικό οίκο PAR. Σκοπός της έρευνας ήταν η διερεύνηση της δομής των εκτελεστικών λειτουργιών και η συσχέτιση των εκδηλούμενων συμπεριφορών τους με την ηλικία, το φύλο και την αναπτυξιακή παθολογία. Οι μελετώμενες εκτελεστικές λειτουργίες περιλαμβάνουν τον ανασταλτικό έλεγχο, την ευελιξία, τη ρύθμιση των θυμικών αντιδράσεων, τη συγκράτηση και ανάκληση των πληροφοριών, την εκκίνηση δράσης, τη στρατηγική δόμηση των πληροφοριών, τον έλεγχο και την αξιολόγηση της παραγωγής, την ευταξία στους χώρους και στα αντικείμενα. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, οι εκτελεστικές λειτουργίες έχουν πολυδιάστατη δομή. Βρέθηκε επίσης συσχέτιση του φύλου, της ηλικίας και των αναπτυξιακών διαταραχών στην εκδήλωση συμπεριφορών εκτελεστικών λειτουργιών. Ειδικότερα, υψηλότερη εκτελεστική δυσλειτουργία παρουσιάζουν τα αγόρια, τα παιδιά που φοιτούν στις μικρότερες τάξεις του δημοτικού καθώς και τα παιδιά με αναπτυξιακές διαταραχές. Τα αποτελέσματα της διατριβής είναι δυνατόν να αξιοποιηθούν για την αξιολόγηση των εκτελεστικών λειτουργιών αλλά και την ανάπτυξη ενισχυτικών προγραμμάτων και ψυχο-εκπαιδευτικών παρεμβάσεων σε γονείς και στη σχολική κοινότητα.