Παράγοντες που σχετίζονται με την αποχώρηση/αλλαγή πλαισίου εργασίας στους εκπαιδευτικούς ειδικής και γενικής αγωγής: προσέγγιση με μικτές ερευνητικές μεθόδους

Abstract

Teacher turnover is an issue of global concern especially when considering teachers serving in special education. Special education teachers are primarily valued for their commitment to serve pupils with special educational needs. This commitment, however, may decrease when working conditions, qualifications as well as external and individual factors are not favorable enough to keep special education teachers in the profession. In order to acquire a more spherical aspect of the research object, mixed methods research approaches-based on the multidimensional and complex nature of turnover construct along with commitment theory- were initially selected. Specifically, sequential explanatory design was applied, where the qualitative section explained the data derived from the first quantitative one. A total sample of 877 teachers (413 serving in special education settings and 464 in mainstream ones) was gathered through cluster random sampling which corresponds to the total 18 Districts of Special Education Advisers in Greece. The related variables are distinguished in teacher turnover to transfer and exit attrition as well as into working conditions and individual working factors. Special education teachers even reported better working conditions (more autonomy and less role problems), scored higher in turnover intentions than their mainstream peers, but were less satisfied, professionally committed and self-efficacious. The qualitative part of the research, based on 16 interviews taken from special education teachers according to their turnover intentions, shed light on the above data. Frustration due to pupils’ lack of progress because of their inherent difficulties, lack of support from colleagues and principal, infrastructure shortages and also job insecurity for bachelors’ degree holders in special education, are main factors for transfer or exit, whereas altruism and the challenge to educate pupils with special needs sustain teachers’ commitment to the profession. Indeed, path analysis revealed that special education teachers maintain their commitment to profession in the face of adversities. Consequently, a qualitative exploration of the quantitative data highlights the necessity of mixed method design from the data itself. The above exploration revealed that special education teacher strategies to overcome adversities fall into the categories of protective factors of resilience. Taking account of their motives shaping initial and present commitment to their profession, exploration of factors that endure commitment (i.e. resiliency) expands commitment theory to that of sustainable one.

Η αποχώρηση των εκπαιδευτικών από το επάγγελμα -και ιδιαίτερα εκείνων που υπηρετούν στην ειδική αγωγή- αποτελεί πεδίο διεθνούς ερευνητικού ενδιαφέροντος. Αν και οι εκπαιδευτικοί ειδικής αγωγής αξιολογούνται θετικά για την αφοσίωσή τους στο απαιτητικό έργο που επιτελούν, ωστόσο η αφοσίωση αυτή μπορεί να μειωθεί -με όλα τα αρνητικά για την παραμονή τους στο επάγγελμα- όταν οι συνθήκες εργασίας και τα προσόντα σε συνδυασμό με ευρύτερα κοινωνικοοικονομικούς και ατομικούς παράγοντες δεν είναι ευνοϊκές. Με βάση τη θεωρία της αφοσίωσης και τους παράγοντες που επιδρούν σε αυτή, η μελέτη ενός πολυδιάστατου φαινομένου όπως η αποχώρηση/αλλαγή πλαισίου εργασίας θέτει το πλαίσιο των ερευνητικών προσεγγίσεων που διευκολύνουν τη διερεύνηση των παραγόντων που σχετίζονται με αυτό. Πιο συγκεκριμένα, στο πλαίσιο της προσέγγισης με μικτές ερευνητικές μεθόδους, υιοθετήθηκε ο διαδοχικός ερμηνευτικός σχεδιασμός όπου διεξάγεται αρχικά το ποσοτικό σκέλος της έρευνας και στη συνέχεια το ποιοτικό παρέχει την ερμηνεία και κατανόηση των όποιων αποτελεσμάτων προέκυψαν από το ποσοτικό. Στο ποσοτικό σκέλος συμμετείχαν συνολικά 877 εκπαιδευτικοί ειδικής και γενικής αγωγής (413 ειδικής/464 γενικής αγωγής) από πανελλαδικό δείγμα σχολικών μονάδων που επιλέχτηκε με τη μέθοδο της τυχαίας δειγματοληψίας κατά συστάδες οι οποίες αντιστοιχούσαν στις 18 Περιφέρειες Σχολικών Συμβούλων Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης της χώρας. Μολονότι οι εκπαιδευτικοί ειδικής αγωγής βίωναν καλύτερες συνθήκες εργασίας όσον αφορά στην αυτονομία και τα προβλήματα ρόλων συγκριτικά με τους συναδέλφους τους στη γενική αγωγή, εν τούτοις δήλωναν λιγότερο ικανοποιημένοι, αυτο-αποτελεσματικοί και αφοσιωμένοι στο επάγγελμά τους όπως επίσης και σε μεγαλύτερο βαθμό την πρόθεσή τους για αποχώρηση/αλλαγή πλαισίου εργασίας. Από το ποιοτικό σκέλος, που βασίστηκε σε ατομικές συνεντεύξεις 16 εκπαιδευτικών ειδικής αγωγής που επελέγησαν βάσει της προθετικότητας για αποχώρηση/αλλαγή πλαισίου, προέκυψε ότι η ματαίωση από τις εγγενείς δυσκολίες και τα λιγοστά επιτεύγματα των μαθητών αποτελούσαν κίνητρο αποχώρησης καθώς και αλλαγής πλαισίου πρός τη γενική αγωγή, ενώ από πλευράς συνθηκών εργασίας τόσο η έλλειψη υποστήριξης από διευθυντή και συναδέλφους όσο και η ελλιπής υλικοτεχνική υποδομή επιδρούσαν αρνητικά στην παραμονή τους στο χώρο της ειδικής αγωγής. Στην περίπτωση των κατόχων βασικού πτυχίου στην ειδική αγωγή το αβέβαιο επαγγελματικό μέλλον και η συνεχής -ακούσια τις περισσότερες φορές- αλλαγή σχολείου συνέβαλε αρνητικά στην αφοσίωση και την παραμονή τους στο επάγγελμα. Ωστόσο, το αίσθημα ανιδιοτελούς προσφοράς και οι προκλήσεις που ενέχει η καθεαυτή εκπαιδευτική διαδικασία αποτελούν σημαντικά κίνητρα που διατηρούν τους εκπαιδευτικούς ειδικής αγωγής στο επάγγελμα. Από τη μελέτη του πολυπαραγοντικού μοντέλου της έρευνας προέκυψε ότι οι εκπαιδευτικοί ειδικής αγωγής, παρόλες τις αντιξοότητες, διατηρούν την αφοσίωσή τους, η οποία αφοσίωση τους ωθεί στο να χρησιμοποιούν στρατηγικές αντιμετώπισης των δυσκολιών του επαγγέλματός τους που εμπίπτουν στους ατομικούς και εμπλαισιωμένους παράγοντες της ψυχικής ανθεκτικότητας, οι οποίοι, σε συνδυασμό με τα κίνητρα που διαμορφώνουν την αρχική επιλογή και αφοσίωση στο επάγγελμα, συμβάλλουν στη διαρκή και, κατ’ επέκταση, αειφορική αφοσίωση σε αυτό.