Ο Πρωτοψάλτης του Πατριαρχείου Αντιόχειας Δημήτριος Αλ Μουρ (+ 2 Σεπτεμβρίου 1969): η συμβολή του στην αραβόφωνη ορθόδοξη λατρεία

Abstract

This doctoral thesis aims to study and explore the tradition of written Arab-speaking Byzantine music in the Patriarchate of Antioch, its relation to Greek Byzantine music and notation and its influence by Eastern music, based on the works of Protopsaltis of the Patriarchate of Antioch, Dimitrios Al Mour.The thesis approaches the matter from a historical-musicological aspect. To this end, a wide variety of pieces of music was gathered and analyzed musicologically.The thesis begins with an introduction which features two subjects. Firstly, the area’s history and how the Greek language was gradually replaced by Arabic, leading to the establishment of Arab-speaking Byzantine music in the Patriarchate of Antioch through the works of Dimitrios Al Mour. Secondly, Dimitrios Al Mour’s surroundings and how they shaped his work, as well as the challenges he had to face.Following the introduction, the next part of the thesis presents the life of Dimitrios Al Mour and his various roles (as student, teacher, family man, composer, poet, publisher, psaltis [chanter]).The next part of the thesis focuses on his works and is divided in three parts: a) Al Mour’s books, b) unpublished manuscripts about Al Mour and c) Al Mour’s publishings, songs, hymns and recordings, published or not.The third part of the thesis presents the morphology and musicological analysis of Al Mour’s ecclesiastical works and is divided in five chapters: a) his translated works, b) his original works of setting words to music, c) his use of Arab maqams, d) the study and analysis of his musical notation and, lastly, (e) a comparison of Al Mour with other musicians of his time and an evaluation of his influence in Ecclesiastical Music.Al Mour is considered a pioneer who set the tone for Arab-speaking Byzantine music and acted as the missing link between Byzantine music and the Arab language. Not only did he imbue Arab culture with Byzantine tradition, but in the process, he managed to stay true to the Orthodox Church and to provide the Patriarchate of Antioch with the means to survive, given the challenges it had to face at that period of time.Al Mour’s works in music include translations, abridgment, poetry, setting words to music, embellishments (Kalwpismos), recodrings, book publishings and teaching. His knowledge of Arab Eastern music was extraordinary, which is why he enriched his ecclesiastical works with Arab influences and maqams. This was his personal contribution to Byzantine music.His voluminous work, which he published in eight tomes, is his greatest contribution to the Patriarchate of Antioch and, to this day, it is the bridge that connects current chanters in Antioch with the Byzantine tradition.

Ο Στόχος της διδακτορικής αυτής διατριβής είναι η μελέτη και εξερεύνηση της έναρξης και καθιέρωσης της Γραπτής Αραβόφωνης Βυζαντινής Μουσικής στο Πατριαρχείο Αντιοχείας, η σχέση της με την Ελληνική Βυζαντινή Μουσική και Παρασημαντική και η επίδραση της Θύραθεν Μουσικής σ’αυτή, βάσει των έργων του Πρωτοψάλτου του Πατριαρχείου Αντιοχείας Δημητρίου Αλ Μουρ. Η συγγραφή της εργασίας ακολούθησε μία ιστορικομουσικολογική μεθοδολογία. Για τον λόγο αυτό, συγκεντρώθηκε σχετικά με το θέμα, πλούσιο υλικό το οποίο καταγράφηκε και αναλύθηκε μουσικολογικά κατά την παρούσα διάρθρωση του θέματος. Αρχικά προτάσσεται μία εισαγωγή, η οποία ασχολείται με δύο θέματα: Πρώτον την ιστορική προσέγγιση του χώρου, τη σταδιακή εκτόπιση της Ελληνικής Γλώσσας από την Αραβική και την τελική καθιέρωση της στην Ορθόδοξη Λατρεία του Πατριαρχείου Αντιοχείας, μέσω του Δημητρίου Αλ Μούρ. Δεύτερον, το περιβάλλον μέσα στο οποίο έζησε και έδρασε ο Δημήτριος Αλ Μούρ, και του οποίου τις προκλήσεις αντιμετώπισε. Το πρώτο μέρος ασχολείται με τη ζωή του Μούρ (μαθητής, δάσκαλος, οικογενειάρχης, συνθέτης, μελοποιός, ποιητής, εκδότης, ψάλτης). Το δεύτερο μέρος ασχολείται με την εργογραφία του, και αποτελείται απο τρία κεφάλαια : Πρώτον, τα βιβλία του Μούρ. Δεύτερον, Τα ανέκδοτα χειρόγραφα που τον αφορούν. Τρίτον, οι δημοσιεύσεις, τα τραγούδια, οι ύμνοι και οι ηχογραφήσεις, εκδοθείσες και μη Το τρίτο μέρος επικεντρώνεται στη μορφολογία και την μουσικολογική ανάλυση των εκκλησιαστικών έργων του και αποτελείται από πέντε κεφάλαια. Πρώτον, τα μεταφρασμένα του έργα. Δεύτερον, τα πρωτότυπα μελοποιημένα έργα. Τρίτον, η χρήση των αραβικών μακαμίων. Τέταρτον, η αναλυτική μελέτη της σημειογραφίας του. Και τέλος, η σύγκριση του με τους σύγχρονούς του μελουργούς και η αποτίμηση τής προσωπικότητας του στο χώρο της Εκκλησιαστικής Μουσικής. Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι ο Μουρ θεωρείται ο μουσικός ιδρυτής, ο οποίος εγκαινίασε την γραπτή Αραβόφωνη Βυζαντινή Μουσική και υπήρξε ο συνδετικός κρίκος μεταξύ Βυζαντινής Μουσικής και Αραβικής Γλώσσας. Εμβολίασε τον Αραβικό Πολιτισμό με τη Βυζαντινή Παράδοση, διατηρώντας αφενός την αρχική Βυζαντινή Παράδοση της Ορθόδοξου Μητέρας Εκκλησίας και δίδοντας αφετέρου στο Πατριαρχείο Αντιοχείας την άνεση να επιβιώσει, δεδομένων των εθνικών εξελίξεων και απαιτήσεων εκείνης της εποχής. Ο Μουρ ασχολήθηκε αποκλειστικά με την μετάφραση, τον καλλωπισμό, την σύντμηση, την ποίηση, την διόρθωση λειτουργικών κειμένων, την μελοποίηση, την εγγραφή δίσκων, την έκδοση βιβλίων και την διδασκαλία της Τέχνης. Εγνώριζε καλά τις λεπτομέρειες της Αραβικής Ανατολικής Μουσικής, γι’αυτό και εμπλούτισε το συνθετικό έργο του με συνθέσεις και θέσεις αραβικής προέλευσης και μακάμια. Το γεγονός αυτό αποτελεί την προσωπική του σκέψη και προσφορά στην Βυζαντινή Μουσική. Το ογκώδες έργο του, που το εξέδωσε σε 8 τόμους στην δύσκολη εποχή του, είναι η μεγαλύτερη συμβολή του στο Πατριαρχείο Αντιοχείας, και είναι η γέφυρα που συνέδεσε την σημερινή γενεά των ψαλτών του Πατριαρχείου Αντιοχείας με την Βυζαντινή Παράδοση της Ψαλτικής Τέχνης