Η βυζαντινή ψαλτική παράδοση στη Ρουμανία: χειρόγραφα και ρουμάνοι μελοποιοί

Abstract

We aim to briefly present the various elements, aspects and conclusions that emerged from our research (including a large number of interesting facets and details that have so far been unknown), which are directly relevant of, or indirectly in the tradition of psaltical Romanian music and its relations with Byzantine art, from its first occurrence in the Romanian musical sources, at the end of the 1st century AD, up to this day. We present the contribution of psaltical music production centers and education of psaltical music on the territory of today’s Romania - the Psaltical Music Schools that functioned in conjunction with the monasteries, the churches, in the Princely schools, etc., and about 30 great Romanian psaltical composers and 15 of their students. Here are some details that are worth mentioning:1. The Romanian composers-melourgous who wrote in the Greek language, such as the monk Filothei from the monastery of Cozia (Middle / end of the 14th - early 15th centuries), the monk Protopsaltis Eustatie from the Monastery of Putna (Middle / late 15th - first / second half of 16thcenturies), the monk Dometian Vlahos (Middle 16th c.), the monk Teodosie Zotica (Middle 16th c.), the monk Iovascu Vlahu, Protopsaltis of the Hungro-Wallachian Kourtis (middle / end 17th - beginning of the 18th century), etc., and 2. Psaltical music works in the Romanian language - translated from the Greek language, an activity which began in the early 16th century, and continues until this day. At the same time, the Romanian melourgous composed original psaltical music works according to the Byzantine model, and transcribed Propedies for their own use and for the needs of schools. By researching Romanian psaltical music manuscripts, we came to the conclusion that the language used in the Romanian Church: 1. was, at the beginning of Christianity, Latin and Greek, 2. at approx.1700 it was Greek, with a few psalms in Slavonic (between 1450 and 1550), alongside with the Romanian language, 3. was in the Romanian language, that started from the manuscripts and books printed around 1500, in Brasov and Targoviste, and ended on 24 December 1713, when the monk Filothei Jipa wrote Psaltichie romaneasca / Romanian Psaltery, the first comprehensive book which contains all the psaltical music of the Orthodox Romanian year. From the evidence that we examined, it results that the Romanian psaltical music continues the Byzantine tradition. All Romanian psaltical compositions and the tradition of the Romanian Church proved that the relations with Byzantine art have been permanent, and Romania remained the only country, along with Greece, which did not change the original Byzantine psaltical music, but rather continued it. The last chapter, which deals with the morphological approach to various psaltical music works of Romanian and Greek composers, offers interesting facts about the way in which these works are translated by Romanians, about the treatment of functional and musical texts, and about the authentic composition of their psaltical music, following the Byzantine pattern. We can thus conclude that this last part of the work complements the image of the Romanian psaltical tradition and its incessant relations with Byzance. Our work fills in various pieces of faulty or incomplete information on the musicological history in the field of Romanian psaltical music and its traditions, proving that its origin was and is Byzantine, which continues observing the Byzantine model, and that the current relationship is genuine, i.e. the Byzantine tradition.

Θέλουμε να παρουσιάσουμε εν ολίγοις διάφορα στοιχεία, συμπεράσματα τα οποία προέκυψαν από την έρευνά μας (με πολλά και ενδιαφέροντα στοιχεία και λεπτομέρειές τα οποία μέχρι τώρα ήταν άγνωστα) και τα οποία αφορούν άμεσα ή έμμεσα στην παράδοση της ψαλτικής ρουμανικής μουσικής και στις σχέσεις της με την βυζαντινή, από της πρώτης εμφανίσεώς της στις ρουμανικές μουσικές πηγές, κατά τα τέλη του ΙΓ' αι. έως και σήμερα. Παρουσιάσουμε την συνεισφορά των κέντρων ψαλτικής μουσικής παραγωγής και παιδείας της ψαλτικής μουσικής στο έδαφος της Ρουμανίας - τα Ψαλτικά μουσικά σχολεία που λειτούργησαν δίπλα στις μονές, στις εκκλησίες, στα Πριγκιπικά σχολεία, κλπ., και περ. 30 μεγάλοι Ρουμάνοι ψάλτες-συνθέτες και 15 μαθητές τους. Αναφέρουμε αναλυτικά: 1. τους Ρουμάνους συνθέτες-μελουργούς που έγραψαν στην ελληνική γλώσσα, όπως τον μοναχό Filothei από την μονή Κόζια (μέσα/τέλος ΙΔ' αι.-αρχές ΙΕ' αι.), τον μοναχό Πρωτοψάλτη Eustatie από την μονή Πούτνα (μέσα/τέλος ΙΕ' αι.-αρχές ΙΣ/Τ' αι.), τον μοναχό Dometian Βλάχου (μέσα ΙΣΤ' αι.), τον μοναχό Teodosie Zotica (μέσα ΙΣΤ' αι.), τον μοναχό Iovascu Βλάχου Πρωτοψάλτης της Ουγγροβλαχίας Κούρτης (μέσα/τέλος ΙΖ' αι.-αρχές ΙΗ' αι.), κ.α., και 2. ψαλτικά μουσικά έργα στην ρουμανική γλώσσα - δηλαδή μεταφρασμένα από την ελληνική γλώσσα, δραστηριότητα η οποία ξεκίνησε από τις αρχές του ΙΣΤ' αι. και συνεχίζεται μέχρι στις ημέρες μας. Παράλληλα, οι Ρουμάνοι ψάλτες συνέθεσαν και γνήσια ψαλτικά έργα κατά το βυζαντινό πρότυπο, και μετέγραψαν Προπαίδειες για την δική τους χρήση όσο για τις ανάγκες των σχολών. Από την έρευνα πάνω στα ψαλτικά μουσικά χειρόγραφα της Ρουμανίας καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι η γλώσσα που χρησιμοποιήθηκε στην Ρουμανική Εκκλησία: 1. ήταν στις αρχές του Χριστιανισμού - η λατινική με την ελληνική, 2. έως το 1700 περ. ήταν η ελληνική με λίγους ψαλμούς στην σλαβονική (μεταξύ του 1450-1550 περ.) παράλληλα με την ρουμανική γλώσσα, 3. ήταν στην ρουμανική γλώσσα, που άρχισε από τα χειρόγραφα, και τα βιβλία τυπωμένα το 1500 περ., στο Μπρασόβ και το Ταργόβιστε και κατέληξε την 24 Δεκεμβρίου 1713 όταν ο Ιερομόναχος Filothei Jipa έγραψε την Psaltichie romaneasca / Ρουμανικό Ψαλτήριων, το πρώτο ολοκληρωμένο βιβλίο που περιέχει όλη την ψαλτική μουσική του Ορθόδοξου Ρουμανικού έτους. Από τα στοιχεία που εξετάσαμε προκύπτει ότι η ρουμανική ψαλτική μουσική συνεχίζει την βυζαντινή παράδοση. Το σύνολο των ρουμανικών συνθέσεων και η παράδοση της Ρουμανικής Εκκλησίας απέδειξαν ότι οι σχέσεις με την βυζαντινή ήταν πάντα αδιάκοπες και η Ρουμανία παρέμεινε η μοναδική χώρα, μαζί με την Ελλάδα, η οποία δεν άλλαξε την αυθεντική ψαλτική μουσική και παράδοση, αλλά την συνέχισε. Το τελευταίο Κεφάλαιο, το οποίο ασχολείται με την μορφολογική προσέγγιση διαφόρων ψαλτικών μουσικών έργων Ρουμάνων και Ελλήνων συνθετών, προσφέρει ενδιαφέροντα στοιχεία για τον τρόπο μετάφρασης των έργων αυτών από τους Ρουμάνους, για την επεξεργασία του λειτουργικού και μουσικού κειμένου και για την αυθεντική σύνθεση της ψαλτικής μουσικής τους, ακολουθώντας το βυζαντινό πρότυπο. Μπορούμε έτσι να καταλήξουμε ότι αυτό το τελευταίο τμήμα της εργασίας ολοκληρώνει την εικόνα της Ρουμανικής ψαλτικής παράδοσης και των αδιάκοπων σχέσεων της με την βυζαντινή. Η εργασία μας αναπληρώνει διάφορες ελλειμματικές πληροφορίες πάνω στην μουσικολογική ιστορία της Ρουμανικής ψαλτικής μουσικής και την παραδόσεών της, αποδεικνύοντας ότι αυτή ήταν και είναι βυζαντινή προέλευσης, ότι συνεχίζει κρατώντας το βυζαντινό πρότυπο και ότι οι σημερινές σχέσεις είναι γνήσιες, στην βυζαντινή παράδοση.