Η Θεωρία και η πράξη του εξωτερικού μέλους μέσα από τα έντυπα θεωρητικά συγγράμματα του 19ου αιώνα

Abstract

On early XIXth century, Chrysanthos of Madytos proposed a revised version of the Byzantine religious music notation established at his time. Also, he introduced a new theory concept, alluding the ancient Greek harmonic authors, although many of his mathematical calculations are erroneous – precisely, those concerning the intervallic and rhythmical material of liturgical and non liturgical music, a kind of secular music known as exoterikon melos. Early XIXth century is, also, the dawn of printed editions for Greek Orthodox religious music. Less perceptive successors followed the Chrysanthos’ theories, until 1881, when a Patriarchal Committee remodeled the system of pitches relations, using more sound math approaches. Finally, in 1909, Kyriazides mapped out comprehensively the rhythmic material of exoterikon melos. Stephanos Domestichos and Panagiotes Kiltzanides were the greatest XIXth cent. theorists, and their works have been based on previous thesis of Cyrillos Marmarinos and Demetrius Cantemir (XVIIIth cent.). By 1922, Turk theorist Rauf Yekta Bey establish the Modern Turkish Music Theory based largely on ancient Greek authors, though passing over the work of modern Greek theorists: the upheavals, the wars and the tragic events during the first decades of XXth cent. tore down age-long cultural relations; as result, the Greek theorists abandoned completely the exoterikon melos to the Turkish culture. The exoterikon melos is known, today, as Turkish [Classical] Music, performed under the theoretical views of Rauf Yekta and his successors. The present thesis highlights the comparative similarities and differences between the Greek theoretical authors of XIXth cent. in interrelation with oldest views and with the views of modern Turkish theorists. Also, provides a uniform system of microtonal notation, whereby all this views could be smoothly pondered. Finally, we conclude that at least four theoretical layers have been formed in the period between XVIIth and early XXth centuries, in order to epitomize different practical ways to perform exoterikon melos. These layers are portayed by tables of pitches allocation on tanbur, and by detailed comparative presentation of usul (rhythmic pattetrns), in modern notation

Στις αρχές του 19ο αιώνα, ο Χρύσανθος Μαδυτινός εγκαινιάζει ένα μεταρρυθμισμένο είδος βυζαντινής μουσικής σημειογραφίας και ένα νέο ύφος θεωρητικής σκέψης δια του οποίου με αναφορές στους αρχαίους Έλληνες αρμονικούς συγγραφείς προσπαθεί να καταστήσει –όχι χωρίς σφάλματα– μαθηματικώς μετρήσιμα τα περί την φθογγική και ρυθμική ύλη της βυζαντινής εκκλησιαστικής μουσικής κυρίως, αλλά και του εξωτερικού μέλους, είδους κοσμικής μουσικής. Παράλληλα, ξεκινά η εποχή των έντυπων μουσικών ελληνορθόδοξων εκκλησιαστικών εκδόσεων. Επίγονοι θεωρητικοί ακολουθούν την θεωρητική σκέψη τού Χρυσάνθου, με περιορισμένη κριτική ματιά, έως ότου η Επιτροπή του 1881 αναδιαμορφώνει τα των φθογγικών σχέσεων με στερεότερα μαθηματικά, ενώ ο Κυριαζίδης το 1909 με πληρέστατο τρόπο παρουσιάζει την ρυθμική ύλη του εξωτερικού μέλους. Κυριότεροι θεωρητικοί του εξωτερικού μέλους αναδεικνύονται κατά τον 19ο αιώνα ο Στέφανος Δομέστιχος και ο Παναγιώτης Κηλτζανίδης, βασιζόμενοι στους προγενέστερους Κυρίλλο Μαρμαρινό και Δημήτριο Καντεμήρι (18ος αι.). Περί το 1922 ο Τούρκος θεωρητικός Ραούφ Γιεκτά Μπέης θεμελιώνει την σύγχρονη θεωρία της τουρκικής μουσικής βασιζόμενος εν πολλοίς στους αρχαίους Έλληνες αρμονικούς συγγραφείς, παρακάμπτοντας ωστόσο το θεωρητικό έργο των νεοελλήνων συγγραφέων. Έχουν μεσολαβήσει εν τω μεταξύ ιστορικά γεγονότα που διέρρηξαν πολιτισμικές σχέσεις αιώνων, συντελώντας στην πλήρη εκχώρηση του εξωτερικού μέλους από πλευράς των νεοελλήνων προς τον σύγχρονο τουρκικό πολιτισμό υπό τον επικρατήσαντα κατά τον 20ο αιώνα όρο τουρκική [κλασσική] μουσική, η οποία συνεπακολούθως ερμηνεύεται πλέον με βάση τις θεωρητικές απόψεις του Ραούφ Γιεκτά και των επιγόνων του. Η παρούσα διατριβή αναδεικνύει συγκριτικά τις απόψεις των Ελλήνων θεωρητικών συγγραφέων του 19ου αιώνα, συσχετίζοντάς τις με τις παλαιότερές τους και με αυτές της σύγχρονης τουρκικής θεωρίας. Καταθέτει επίσης ένα ενιαίο σύστημα σημειογραφίας των μικροδιαστημάτων δια του οποίου όλες αυτές οι απόψεις μπορούν απρόσκοπτα να συνθεωρούνται. Πέραν από τα ταξινομικά οφέλη της εργασίας αυτής, προκύπτει το ενδιαφέρον συμπέρασμα ότι από τον 18ο αιώνα έως και τις αρχές του 20ου διαμορφώνονται τέσσερεις θεωρητικές στρώσεις που συμπυκνώνουν διαφορετικές πρακτικές ερμηνείας τού εξωτερικού μέλους. Οι στρώσεις αυτές αναδεικνύονται, ως προς μεν το φθογγικό μέρος μέσα από πίνακες κατατομής του ταμπούρ, ως προς δε το ρυθμικό μέρος με αναλυτικές συγκριτικές παρουσιάσεις των ουσουλίων (ρυθμικών κύκλων) σε σύγχρονη σημειογραφία.