Κινηματογράφος ιδεών: αναπαραστάσεις σώματος και παιχνίδια του μυαλού στον David Cronenberg

Abstract

This thesis uses the films of Cronenberg as an example of the implementation of ideological and mainly philosophical analysis in cinema. Moreover, it is investigated how abstract and complicated ideas are translated into pictures and how the director manages to lead the spectators to an almost intuitive understanding of contemporary sociological and philosophical issues through an imaginary narrative. This study is not a monograph on Cronenberg and thus not every film is separately analyzed. On the contrary some films are analyzed in many different chapters while others are just mentioned as reinforcing examples. Its’ structure is based on the themes that dominate Cronenberg’s work: Sexuality; wound as an erotic organ; illness; man-animal; man-machine; existence without a body; personal identity; and the concept of reality. The first of these themes are body related while the last two relate to the mind. The shift of the director’s focal point from the body to the mind occurs simultaneously with a change of aesthetics in his films and creates a distinction between two periods in his work. This distinction contributes to a more precise analysis of how the director uses the image- symbol and the film’s form in order to discuss the ideas mentioned above. In each chapter comparisons with other films, books or even art works that have similar symbols are included. An interpretation of the images through specific sociological and philosophical theories is attempted.

It seems that Cronenbergs’ career begins with a cinema based on extreme images- symbols presenting mostly sociological issues. Cronenberg continues with films where ideas are found interwoven in the structure. In order to discuss more complex and abstract ideas, Cronenberg is forced to abandon previous iconic symbols in favor of a non linear narrative, a more complex editing that help the spectator “experience” the philosophical issues. This transition, as well as the consequence of his work, the contemporary ideas that appear in his films, and his conscious intention to create a philosophical cinema render Cronenberg’s films a good example of philosophical analysis in cinema. This example may contribute to the enlargement of the field that philosophical analysis can be implemented and encourage its use as a powerful tool in film criticism and studies.

Ο στόχος της διδακτορικής αυτής διατριβής είναι η χρήση του έργου του Cronenberg σαν παράδειγμα για το πως μπορεί να εφαρμοστεί μια ιδεολογική και κυρίως φιλοσοφική ανάλυση στον κινηματογράφο. Επίσης διερευνάται πώς αφηρημένες και περίπλοκες ιδέες μεταφράζονται σε εικόνες και πώς ο σκηνοθέτης κατορθώνει με μια φανταστική αφήγηση να οδηγήσει τους θεατές σε μια έστω διαισθητική αντίληψη σύγχρονων κοινωνιολογικών και φιλοσοφικών προβληματισμών ξεφεύγοντας από τα στεγανά των κινηματογραφικών ειδών. Η μελέτη αυτή δεν είναι μονογραφία πάνω στον Cronenberg, όπου αναλύεται το κάθε έργο χωριστά και δίνονται πληροφορίες για τον σκηνοθέτη, με αποτέλεσμα ορισμένες ταινίες να αναλύονται σε πολλά κεφάλαια ενώ άλλες να αναφέρονται ως ενισχυτικά παραδείγματα. Η δομή της στηρίζεται στα θέματα που κυριαρχούν στο έργο του Cronenberg και είναι τα ακόλουθα: η σεξουαλικότητα, η πληγή ως ερωτικό όργανο, η ασθένεια, ο άνθρωπος-ζώο, ο άνθρωπος-μηχανή, η ύπαρξη χωρίς σώμα, η ατομική ταυτότητα και η έννοια της πραγματικότητας. Τα πρώτα από τα θέματα αυτά συνδέονται με το σώμα ενώ τα δύο τελευταία αφορούν κυρίως το νου. Η αλλαγή των ενδιαφερόντων του σκηνοθέτη συμβαδίζει με μια μεταβολή στην αισθητική των ταινιών και οδηγούν τη μελέτη στη διάκριση δύο διαφορετικών κινηματογραφικών περιόδων. Η διάκριση αυτή συντελεί στην καλύτερη κατανόηση του πως αξιοποιεί την εικόνα αλλά και την κινηματογραφική φόρμα ο σκηνοθέτης ώστε να πραγματοποιήσει μια πετυχημένη ανάλυση των θεμάτων. Σε κάθε κεφάλαιο γίνονται συγκρίσεις με άλλα έργα κινηματογραφικά, λογοτεχνικά ή εικαστικά που διαθέτουν παρόμοια σύμβολα και επιχειρείται η σύνδεση των εικόνων του Cronenberg με συγκεκριμένες κοινωνιολογικές και φιλοσοφικές θεωρίες. Συμπερασματικά, διαπιστώνεται η πορεία του σκηνοθέτη από ένα κινηματογράφο που βασίζεται κυρίως σε ακραίες εικόνες-σύμβολα για την ανάπτυξη των προβληματισμών σε ταινίες όπου τα ερωτήματα βρίσκονται συνυφασμένα κυρίως στην δομή τους. Ο Cronenberg, όταν επιθυμεί να χειριστεί πιο σύνθετες και αφηρημένες έννοιες, εγκαταλείπει τα σύμβολα προς χάρη της δημιουργίας μιας αφήγησης μη γραμμικής, ενός πιο σύνθετου μοντάζ που επιτρέπει να «βιώσει» ο θεατής τα φιλοσοφικά θέματα που θίγονται. Η πορεία αυτή, η συνέπεια της φιλμογραφίας του, η επικαιρότητα των ιδεών που διαχειρίζεται αλλά και η συνειδητή πρόθεση του Cronenberg να δημιουργήσει ένα φιλοσοφικό κινηματογράφο τον καθιστούν ένα καλό παράδειγμα για το πώς μπορεί να λειτουργήσει μια φιλοσοφική ανάλυση στον κινηματογράφο και να συντελέσει στη διεύρυνση της χρήσης της αναδεικνύοντας ένα ισχυρό ερμηνευτικό εργαλείο.