Η φυσιογνωμία της πόλης στον κινηματογράφο

Abstract

The way a person experiences the world in a certain period of his development, is expressed in his art. Especially, the cinema expression is a way of recording and processing of time impression. The development of the cinema, in the beginning of 20th century, coincides with the effort of the resident of the city to conceive the permanent change of modern urban life, the ephemeral character of the facts, to connect pictures and situations that follow one another with great speed and illustrate them as a whole. Cinema is the first art that accomplished «to occupy» space with so much plenitude. It is possible to understand it completely if its aesthetic theory (space in the films) and its «constructural» practice (films in space) is studied. The characteristics of a film are not only found in the way that someone is placed opposite of the camera, but also in the way that one portrays the world. Cinema based on the perceptible world had as a consequence the deepness of the perception of the world. Space in a movie is a matter particularly fascinating. Factors such as the seasons and the choices they provide the filmmaker with, the look of the film maker himself, the participation of the spectator in the completion of the meaning, the film itself as autonomous and solitary creation in time and in space are involved in this matter. The moving pictures despite the illusion of the continuity of the flow are nothing but a unique «film manufacture». Even if the spaces that are selected for the movie are real, however they present a universe that is built strictly for the particular film which also presents the truth when it is happening. The city appears to be as a secure and at the same time dangerous system, «deformed» from the intervention of the camera. Simultaneously the cinematographic photograms constitute a unique source for the researchers of future, as the cities are transformed rapidly and their approach become more difficult than ever. The physiognomy of a real or imaginary place determines its identity and implies its uniqueness. The city as a living tissue reveals movies as firing points and takes leading roles or dies in them. The city is presented as a place of imagination or a uterus of culture, as an author of tales, as a setting that exceeds the significance of setting and is always found in the centre of the film imagination. It is a photo puzzle of places, times, melodies and rhythms. The city always has a leading role in the history of cinema (Vertov, Godard, Antonioni, Woody Allen, Wim Wenders) is incorporates in the story as a presence or as a subject. It predetermines the actions of the people but is also found in the centre of the action. In any case, it is always engraved deeply in the memory and its imposing presence tends to substitute the fleeting impression of a drama’s plot. In other words, the impression of the city in the movies like Alphavil or Blade Runner remains vivid in the eyes of the spectator. The city’s imaginary dimension, its mythological reduction, its imaginary perpetuation is presented due to the cinema. Space becomes time, the past becomes present. Beyond a simple setting, building and architecture, the city also unfolds itself as a whisper, exists as a sense without being essentially visible. With this significance is always imaginary while “what remains ...” […]

Ο τρόπος με τον οποίο ο άνθρωπος βιώνει τον κόσμο σε μια ορισμένη περίοδο της εξέλιξής του, εκφράζεται στην τέχνη του. Η κινηματογραφική έκφραση ειδικότερα είναι ένα είδος καταγραφής και επεξεργασίας της χρονικής εντύπωσης. Η ανάπτυξη του κινηματογράφου, στις αρχές του 20ου αιώνα, συμπίπτει με την προσπάθεια του κάτοικου της πόλης να συλλάβει τη διαρκή μεταβολή της σύγχρονης αστικής ζωής, τον εφήμερο χαρακτήρα των γεγονότων, να συνδέσει εικόνες και καταστάσεις που διαδέχονται η μία την άλλη με μεγάλη ταχύτητα και να τις αποδώσει σε μία ενότητα. Ο κινηματογράφος υπήρξε η πρώτη τέχνη που κατάφερε να «καταλάβει» τον χώρο με τόση πληρότητα. «Είναι μια ιδιότυπη χωρική μορφή κουλτούρας» (Mark Shiel, 2001) που είναι δυνατόν να κατανοηθεί πληρέστερα αν μελετηθεί η αισθητική του θεωρία (ο χώρος στις ταινίες) και η «πολεοδομική» του πρακτική (οι ταινίες στο χώρο). Τα χαρακτηριστικά της κινηματογραφικής ταινίας δεν βρίσκονται μόνο στον τρόπο, με τον οποίο ο άνθρωπος τοποθετείται απέναντι στη μηχανή λήψης, αλλά και στον τρόπο που με την βοήθειά της απεικονίζει τον κόσμο. Ο κινηματογράφος, βασισμένος σ’ όλο το πλάτος του οπτικού και ακουστικού αισθητού κόσμου είχε ως συνέπεια την διεύρυνση και εμβάθυνση της αισθητηριακής μας αντίληψης. Οι χώροι μιας ταινίας είναι ένα θέμα ιδιαίτερα συναρπαστικό. Εμπλέκονται σε αυτό παράγοντες όπως η εποχή και οι επιλογές της, το βλέμμα του δημιουργού, η συμμετοχή του θεατή στην ολοκλήρωση του νοήματος, το ίδιο το έργο ως αυτόνομο και μοναχικό δημιούργημα μέσα στον χρόνο και στο χώρο. Οι κινούμενες εικόνες, παρά την ψευδαίσθηση της συνέχειας της ροής και της ολότητας που μας δίνουν, δεν είναι τίποτα άλλο από μια «φιλμοκατασκευή» μοναδική και ανεπανάληπτη. Οι χώροι που επιλέγονται, αν και υπαρκτοί, στοιχειοθετούν ένα σύμπαν που κτίζεται αυστηρά για τη συγκεκριμένη ταινία και αποτυπώνει την αλήθεια της χρονικής στιγμής που πραγματοποιείται. Η πόλη δεν προβάλλεται ως μη αναγνωρίσιμο ντεκόρ, αλλά ως ένα σύστημα ασφαλές και συνάμα επικίνδυνο, «παραμορφωμένο» από την επέμβαση της κινηματογραφικής μηχανής. Ταυτόχρονα τα κινηματογραφικά φωτογράμματα αποτελούν μοναδική πηγή για τους ερευνητές του μέλλοντος, καθώς οι πόλεις μεταμορφώνονται ραγδαία και η προσέγγισή τους γίνεται κάθε μέρα και δυσκολότερη. Η φυσιογνωμία ενός τόπου πραγματικού ή φανταστικού καθορίζει την ταυτότητά του, ενώ ταυτόχρονα υποδηλώνει την μοναδικότητα αυτού. Η πόλη ως ζωντανός οργανισμός αναδεικνύεται και αναδεικνύει ταινίες ως σημεία αναφοράς και μνήμης, πρωταγωνιστεί ή ακόμα και νοσεί μέσα σ’ αυτές. Είναι η πόλη ως τόπος μυθοπλασίας-μήτρας πολιτισμού, η πόλη ως δημιουργός ιστοριών, σκηνικό που ξεπερνάει την έννοια του σκηνικού και βρίσκεται πάντα στο επίκεντρο του κινηματογραφικού φαντασιακού. Ένα φωτο-μωσαϊκό τόπων και χρόνων, μελωδιών και ρυθμών. Από τον Βερτώφ, στον Γκοντάρ, και από τον Αντονιόνι στον Γούντι Άλεν και τον Βιμ Βέντερς, η πόλη παίζει κυρίαρχο ρόλο στην ιστορία του κινηματογράφου. Ενσωματώνεται στις μυθοπλασίες, είτε ως παρουσία, είτε ως υποκείμενο. Άλλοτε προκαθορίζει τη δράση των προσώπων και άλλοτε βρίσκεται η ίδια στο κέντρο της δράσης. Σε κάθε περίπτωση, καταλήγει πάντα να χαράζεται βαθιά στη μνήμη και η επιβλητική παρουσία της να υποκαθιστά συνήθως, με το πέρασμα του χρόνου, τη φευγαλέα ή ξεφτισμένη πια εντύπωση μιας πλοκής ενός δράματος. Με άλλα λόγια, η εντύπωση της πόλης σε ταινίες όπως το Alphaville, το Blade Runner ή τα Φτερά του Έρωτα ποτέ δεν εξαλείφεται από το μυαλό του θεατή. Οι πόλεις οφείλουν πολλά στον κινηματογράφο: τη μυθοπλαστική τους διάσταση, τη μυθολογική τους αναγωγή, τη φαντασιακή τους διαιώνιση. Ο χώρος γίνεται χρόνος, το παρελθόν παρόν, η μνήμη της μυθοπλασίας χάνεται πίσω από τη μυθοπλασία της μνήμης. Πέρα από απλό σκηνικό, κτίσμα και αρχιτεκτονική, η πόλη ξεδιπλώνεται ως ψίθυρος, υπάρχει ως περιρρέουσα αίσθηση χωρίς να είναι απαραίτητα ορατή. Μ’ αυτή την έννοια είναι πάντα φαντασιακή, καθώς «αυτό που μένει είναι η συγκίνηση...» (Έζρα Πάουντ) […]