Οι υπολανθάνουσες θεωρίες των γονιών για την προβληματική συμπεριφορά των παιδιών τους και η συμβολή τους στην αναζήτηση βοήθειας από υπηρεσίες ψυχικής υγείας: αποδόσεις αιτίων και αυτοαποτελεσματικότητα για τη διαταραχή ελλειματικής προσοχής - υπερκινητικότητα ( ΔΕΠ - Υ)

Abstract

Από έρευνες διαπιστώνεται ότι παρόλο που αρκετές συμπεριφορές των παιδιών οφείλονται σε κάποια αναπτυξιακή διαταραχή εντούτοις ελάχιστες από αυτές (περίπου το 20% - 26% π.χ. Ford et. al., 2005' Alonso, et. al., 2004' Meitzer et. al., 2000' Leaf et. al., 1996' Costelo et. al., 1993) χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Στη διατριβή αυτή επιχειρήθηκε η κατανόηση ενός νέου μοντέλου της χρήσης ή όχι των υπηρεσιών ψυχικής υγείας από τους γονείς για τα προβλήματα στη συμπεριφορά των παιδιών τους. Ειδικότερα, μελετήθηκε η συμβολή των μηχανισμών της απόδοσης των αιτίων (attributions¹) (Weiner, 1986) αλλά και της αίσθησης της αυτοαποτελεσματικότητας (self-efficacy²) (Bandura, 1977' 1986' 2000). Βασική υπόθεση της εργασίας αυτής είναι ότι ο μηχανισμός της απόδοσης των αιτίων των γονιών για την δύσκολη συμπεριφορά των παιδιών τους καθορίζει σημαντικά τη διαμόρφωση της αίσθησης της αυτοαποτελεσματικότητάς τους για την αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών από τους ίδιους. Η χαμηλή αίσθηση της αυτοαποτελεσματικότητας είναι περισσότερο πιθανό να τους οδηγήσει στη χρήση υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Χρησιμοποιήθηκε η αναλογική μέθοδος των σχετικά πρόσφατων γεγονότων (Freeman et al., 1997). Επιλέχθηκαν τρία δείγματα (κλινικό Ν=170, κοινοτικό Ν=197 και ομάδας ελέγχου Ν=214) με βάση την παρουσία ή απουσία της Διαταραχής Ελλειμματικής Προσοχής - Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ) με ή χωρίς και άλλες διαταραχές. Στα δείγματα αυτά χορηγήθηκαν τα σταθμισμένα ψυχομετρικά εργαλεία σε ελληνικό πληθυσμό για παιδιά και εφήβους CBCL (Achenbach & Rescorla, 2001 ελληνική στάθμιση Ρούσσου & συν. 2003) και ADHD Rating Scale-IV (DuPaul et. al., 1998 ελληνική στάθμιση Καλαντζή - Azizi & συν., 2005) για την παρουσία ή όχι ψυχοπαθολογίας σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των γονιών με επιπλέον διάγνωση ειδικού στο κλινικό δείγμα. Οι συγκρίσεις πραγματοποιήθηκαν σε τέσσερις περιπτώσεις δειγμάτων ανάλογα με τη χρήση ή όχι των υπηρεσιών ψυχικής υγείας και ανάλογα με την παρουσία ή όχι της ΔΕΠ-Υ με ή χωρίς κάποια άλλη διαταραχή και για τις τρεις μελέτες. Η πρώτη από τις τρεις μελέτες αφορά στις συγκρίσεις των διαστάσεων της απόδοσης των αιτίων για τις δυσκολίες στη συμπεριφορά των παιδιών από τους γονείς τους έδειξαν ότι υπάρχουν σημαντικές διαφορές κυρίως για τις διαστάσεις της ελεγξιμότητας και της παγκοσμιότητας αλλά και για την αίσθηση της αυτοαποτελεσματικότητας των γονιών τους στην αντιμετώπιση των δυσκολιών αυτών από τους ίδιους. Η δεύτερη μελέτη αφορά στην πρόβλεψη της αίσθησης της αυτοαποτελεσματικότητας των γονιών. Οι σημαντικότεροι προβλεπτικοί παράγοντες της αυτοαποτελεσματικότητας είναι οι διαστάσεις της γενίκευσης και της ελεγξιμότητας της απόδοσης των αιτίων. Η τρίτη μελέτη αφορά στην πρόβλεψη της χρήσης των υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Μεταξύ πολλών παραγόντων διαπιστώθηκε ότι ο καλύτερος προβλεπτικός παράγοντας της χρήσης των υπηρεσιών ψυχικής υγείας είναι η αίσθηση της αυτοαποτελεσματικότητας. Περιληπτικά, στη διατριβή αυτί) διαπιστώθηκε ο τρόπος της δημιουργίας των λανθασμένων αντιλήψεων και σχημάτων (υπολανθάνουσες θεωρίες) των γονιών για τα αίτια της προβληματικής συμπεριφοράς των παιδιών τους τα οποία ενδέχεται να οφείλονται σε κάποια διαταραχή. Η χρήση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας διαπιστώθηκε ότι εξαρτάται περισσότερο από την αίσθηση της αυτοαποτελεσματικότητας των γονιών η οποία διαμορφώνεται μέσα από τις αιτιώδεις διαβάσεις. Τέλος, στη βάση του μοντέλου αυτού μπορεί να προβλεφθεί ή/ και να τροποποιηθεί η συμπεριφορά των γονιών στοχεύοντας σε συγκεκριμένους ψυχολογικούς μηχανισμούς σε ότι αφορά τόσο στη χρήση υπηρεσιών ψυχικής υγείας όσο και αλλαγών των δυσλειτουργικών αντιλήψεών τους σε προγράμματα θεραπευτικών παρεμβάσεων για τα παιδιά.