Ουσία, λόγος, μίμηση: το πρόβλημα του σημείου στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία

Abstract

We are under the regime of a language whose phonetic elements are recorded in a writing system so closely interwoven with them that our thought could hardly access rhythms and levels of organization outside the linearity of the symbol. The process of the linearization had, after all, the importance of decisively contributing, together with the establishment of the systems of linear notation ―systems that did not cease to be restructured, modified and transformed, from the first evidence of Mesopotamian writing to alphabet and the modern symbolic techniques in the field of information technology―, in the establishment of a linear normative prevention, which governs the Western perception of language, the common view of time and logic. If linearism failed to dominate completely, this weakness is due to the same causes that did not allow phonetic writing to be fully realized in a language whose symbolic function would coordinate the entire range of possible experience. At the same time, the modern challenges of the digital age and new technologies in the fields of information and artificial intelligence increasingly require the revision of the classic categorizations. Investigating the historical-theoretical stratifications where the co-articulation of sign, line and essence is recorded, the introductory part of this study combines historical-critical study with a series of gestures aiming to explore new conceptualization possibilities. These possibilities are systematically exploited in the main part of our study, where the historical concern is accompanied by a systematic reference to what is considered paradigmatic and carries a value as a standard. Having thus crossed the threshold of the archaic age, we focus successively on the two dominant paradigms of the Western philosophical tradition, Platonic and Aristotelian. This is the moment when classical semiological values will receive their first fundamental elaborations. While it is true that the paradigmatic nature of these signatures could not be disputed, its invocation indicates for us more than a coded reference to a system of values or a general reference, of a pedagogical or economical type, to the source of the classical categories of history.

Διατελούμε υπό το καθεστώς µίας γλώσσας της οποίας τα φωνολογικά στοιχεία εγγράφονται σε µία γραφή τόσο στενά συνυφασµένη µαζί τους, ώστε η σκέψη µας µε δυσκολία θα µπορούσε να προσεγγίσει ρυθμούς και επίπεδα οργάνωσης έξω από το καθεστώς της γραμμικότητας του συμβόλου. Η διαδικασία της γραµµοποίησης των συμβόλων είχε, άλλωστε, τη σηµασία ότι συνέβαλε καθοριστικά, από κοινού µε την εδραίωση των συστημάτων γραµµικής σηµειογραφίας ―συστημάτων που δεν έπαψαν να αναδιαρθρώνονται, να τροποποιούνται και να μετασχηματίζονται, από τις πρώτες μαρτυρίες της μεσοποταμιακής γραφής έως το αλφάβητο και τις σύγχρονες τεχνικές συμβολισμού στο χώρο της πληροφορικής―, στην καθιέρωση μίας γραμμικής κανονιστικής πρόληψης, η οποία διέπει ενιαία τη δυτική αντίληψη της γλώσσας, την κοινότυπη έννοια του χρόνου και τη λογική. Αν ο γραμμισμός δεν κατάφερε τελικά να κυριαρχήσει πλήρως, τούτη η αδυναμία ανάγεται στα ίδια αίτια που δεν επέτρεψαν στον φωνητικό γραφισμό να πραγματώσει την πληρότητά του σε μία γλώσσα, της οποίας η συμβολική λειτουργία θα συντόνιζε όλο το φάσμα της εφικτής εμπειρίας. Παράλληλα, οι σύγχρονες προκλήσεις της ψηφιακής εποχής και των νέων τεχνολογιών στα πεδία της πληροφόρησης και της τεχνητής νοημοσύνης απαιτούν ολοένα και πιο επιτακτικά την αναθεώρηση των κλασικών κατηγοριοποιήσεων. Ανατέμνοντας την ιστορικο-θεωρητική συνενοχή του σημείου, της γραμμής και της ουσίας, το εισαγωγικό τμήμα αυτής της μελέτης συνδυάζει την ιστορικο-κριτική εργασία με μία σειρά κινήσεων που αποσκοπούν στη διερεύνηση νέων δυνατοτήτων εννοιολόγησης. Αυτές οι δυνατότητες υποβάλλονται σε συστηματική αξιοποίηση στο κύριο μέρος της μελέτης μας, όπου η ιστορική μέριμνα συνέχεται από μία συστηματική αναφορά σε ό,τι θεωρείται παραδειγματικό και φέρει αξία προτύπου. Έχοντας διασχίσει το κατώφλι της αρχαϊκής εποχής, επικεντρωνόμαστε διαδοχικά στα δύο κυρίαρχα παραδείγματα της δυτικής φιλοσοφικής παράδοσης, πλατωνικό και αριστοτελικό. Πρόκειται για τη στιγμή που οι κλασικές σημειολογικές αξίες θα δεχτούν τις πρώτες θεμελιώδεις επεξεργασίες. Και ενώ είναι αλήθεια ότι η παραδειγματικότητα αυτών των υπογραφών δεν θα μπορούσε να αμφισβητηθεί, η επίκλησή της σηματοδοτεί για μας κάτι περισσότερο από την κωδικοποιημένη μνήμη ενός συστήματος αξιών ή τη γενική αναφορά, παιδαγωγικού ή οικονομικού τύπου, στην πηγή των κλασικών κατηγοριών της ιστορίας.