Οικογενειακές επιχειρήσεις: ο ρόλος του επιχειρηματικού προσανατολισμού και της διοίκησης ανθρώπινου δυναμικού στην εξέλιξή τους, στον κλάδο του τουρισμού στην Ελλάδα

Abstract

The field of family businesses is a new research field with less than half a century of life. The purpose of this thesis is the investigation of family business research, the study of aspects of the family business as well as to determine their behavior. Both theoretical and empirical methodologies were used to investigate all the above objects. Initially the research began to identify what the field was dealing with by studying previous review efforts. The study of the literature showed that in the last decade there has been no attempt at a systematic literature review on family businesses that concerns the entire field. In addition, these efforts were unable to integrate the theory under a conceptual framework. Consequently, questions were raised such as what family business research deals with, how its content can be classified in the light of a conceptual framework as well as which are the over-analysis and under-investigated topic areas. To cover these research gaps in the literature, a systematic literature review was conducted in the 3 journals that deal exclusively with family businesses starting from the last review and taking into account all the previous. The result of the research was the identification of 519 studies which managed to be classified both thematically and under a conceptual framework. This study contributes to family business research in three ways. First, it is the first literature review that classifies all research under a conceptual framework. Second, it identifies the over-analysis topics of the research field and highlights the under-investigated. Thirdly, this model is a road map for future researchers as it provides the qualitative and quantitative scope of the topics. Previous research highlighted the uncelebrated role of marketing in the field of family businesses, prompting a new review. It was found that there is a gap in the literature that intersects the fields of family business and marketing. As a result, extant research on their intersection is fragmented and is failing thereby to surface any systematic connections between them. This study fills this gap by pursuing a common theoretical framework through the study of marketing in the family business field via implementing a systematic literature review. The paper contributes a conceptual framework integrating all marketing dimensions explored in this literature. Our systematic literature review reviewed 32 studies, focusing not only on their methodologies and findings, but also on their levels of analysis and the marketing perspectives that were deployed thereto. We highlight research gaps and limitations in extant literature offering hence promising avenues for future research. The next step focused on studying the behavior of family businesses. Based on the previous model, exclusionary conclusions were identified regarding the business behavior of the family business as well as research gaps regarding training and human resources management practices. For the study of these topics, it was deemed necessary to conduct a quantitative survey using a questionnaire to collect primary data. The study uses the entrepreneurial orientation – financial performance relationship to explore which type of entrepreneurial behavior is important for family businesses in the Tourism industry to perform well. Taking into account the moderating effect of firm size, findings based on a sample of 220 family firms show that innovativeness and proactiveness are relevant variables to explain performance, while risk-taking is not. In addition, the proactivity–performance relationship was negatively affected by the size of the very small firm. Thus, practices are proposed to promote corporate cooperation to overcome the disadvantage of small business size and to stimulate entrepreneurship and innovation. Finally, the thesis studies the role of human resource training using social capital theory to examine the effect of family influence on service quality outcomes in family businesses in the tourism industry. It is suggested (proposed) that the social capital of family owners can promote an overall service quality culture in ways that imitate and potentially overshadow the effects of formal training. Although additional training is not assumed to be harmful, the findings strongly indicate a diminished return on HRM investments within predominantly family-led teams. The model was tested using a sample of 220 family-owned hospitality and tourism firms. It is found that firms with greater family influence have a more natural inclination towards service quality; thereby gaining less benefit from investments in formal training and that this effect diminishes as firms grow and include more non-family managers. These findings hold important implications for family firms, as well as broader organizational research interested in understanding the dynamics and advantages of family influencing firm culture.

Το πεδίο των οικογενειακών επιχειρήσεων αποτελεί ένα καινούργιο ερευνητικό πεδίο με λιγότερο από μισό αιώνα ζωής. Σκοπός της παρούσας διατριβής είναι η διερεύνηση της οικογενειακής επιχειρηματικής έρευνας, η μελέτη πτυχών της οικογενειακής επιχείρησης καθώς και ο προσδιορισμός της συμπεριφοράς τους. Για την διερεύνηση όλων των παραπάνω αντικειμένων χρησιμοποιήθηκαν τόσο θεωρητικές όσο και εμπειρικές μεθοδολογίες.Αρχικά η έρευνα ξεκίνησε να προσδιορίσει με τι ασχολείται το πεδίο μελετώντας προηγούμενες προσπάθειες ανασκόπησης. Από την έρευνα διαπιστώθηκε ότι δεν έχει διεξαχθεί καμία προσπάθεια συστηματικής βιβλιογραφικής ανασκόπησης στις οικογενειακές επιχειρήσεις που να αφορά το σύνολο του πεδίου για περισσότερο από μία δεκαετία. Επιπρόσθετα οι προσπάθειες που βρέθηκαν παλιότερα αδυνατούσαν να εντάξουν την θεωρία υπό ένα ενιαίο πλαίσιο. Συνεπώς τέθηκαν τα ερωτήματα με τι ασχολείται η οικογενειακή επιχειρηματική έρευνα, αν το περιεχόμενο της μπορεί να ταξινομηθεί υπό το πρίσμα ενός ενιαίου πλαισίου καθώς και ποια είναι τα κορεσμένα και ποια τα υπό-ερευνώμενα θέματα του. Για την κάλυψη αυτών των ερευνητικών κενών στην βιβλιογραφία διενεργήθηκε μία συστηματική βιβλιογραφική ανασκόπηση στα 3 πιο αξιόλογα περιοδικά που ασχολούνται αποκλειστικά με τις οικογενειακές επιχειρήσεις με αφετηρία την τελευταία ανασκόπηση και λαμβάνοντας υπόψη όλες τις προηγούμενες. Το αποτέλεσμα της έρευνας ήταν ο εντοπισμός 519 μελετών οι οποίες κατάφεραν να ταξινομηθούν τόσο θεματικά όσο και υπό ένα ενιαίο πλαίσιο. Η μελέτη αυτή συμβάλλει στην οικογενειακή επιχειρηματική έρευνα με τρεις τρόπους. Πρώτον είναι η πρώτη βιβλιογραφική ανασκόπηση που ταξινομεί το σύνολο των ερευνών υπό ένα ενιαίο πλαίσιο. Δεύτερον εντοπίζει τις υπέρ-αναλυμένες περιοχές του ερευνητικού πεδίου και αναδεικνύει τις υπό-ερευνώμενες. Τρίτον το μοντέλο αυτό αποτελεί έναν οδικό χάρτη για τους μελλοντικούς ερευνητές καθότι χαρτογραφεί την έρευνα και δύναται να τους καθοδηγήσει μέσα από την ποσοτική και ποιοτική ανάδειξη των θεματικών του πεδίου. Η προηγούμενη έρευνα εκτός των άλλων ανέδειξε τον ανεξερεύνητο ρόλο του μάρκετινγκ στο πεδίο των οικογενειακών επιχειρήσεων με αποτέλεσμα να πυροδοτήσει την διενέργεια μίας νέας ανασκόπησης. Διαπιστώθηκε λοιπόν ότι υπάρχει ένα κενό στη βιβλιογραφία που τέμνει τα πεδία της οικογενειακής επιχείρησης και του μάρκετινγκ. Ως εκ τούτου, η υφιστάμενη έρευνα για τη διασταύρωση τους είναι κατακερματισμένη με αποτέλεσμα να αποτυγχάνει να αναδείξει τυχόν συστηματικές συνδέσεις μεταξύ τους. Αυτή η μελέτη καλύπτει το συγκεκριμένο κενό επιδιώκοντας ένα κοινό θεωρητικό πλαίσιο μέσω της μελέτης του μάρκετινγκ στο πεδίο της οικογενειακής επιχείρησης με την εφαρμογή μιας συστηματικής βιβλιογραφικής ανασκόπησης. Η έρευνα συνεισφέρει ένα εννοιολογικό πλαίσιο που ενσωματώνει όλες τις διαστάσεις του μάρκετινγκ που διερευνώνται σε αυτή τη βιβλιογραφία. Η ανασκόπηση εντόπισε και εξέτασε όλες τις υπάρχουσες μελέτες, εστιάζοντας όχι μόνο στις μεθοδολογίες και τα ευρήματά τους, αλλά και στα επίπεδα ανάλυσής τους καθώς και στις προοπτικές του μάρκετινγκ που προτείνονται σε αυτό. Επισημαίνοντας τα ερευνητικά κενά και τους περιορισμούς στην υπάρχουσα βιβλιογραφία, παρέχονται σημαντικές ερευνητικές κατευθύνσεις για μελλοντική έρευνα. Το επόμενο βήμα εστίασε στην μελέτη της συμπεριφοράς των οικογενειακών επιχειρήσεων. Με βάση το προηγούμενο μοντέλο εντοπίσθηκαν αποκλειόμενα συμπεράσματα ως προς την επιχειρηματική συμπεριφορά της οικογενειακής επιχείρησης καθώς και ερευνητικά κενά ως προς τις πρακτικές εκπαίδευσης και διαχείρισης ανθρώπινου δυναμικού. Για την μελέτη των παραπάνω κρίθηκε αναγκαία η διεξαγωγή μίας ποσοτικής έρευνας με τη χρήση ερωτηματολογίου για την συλλογή πρωτογενών δεδομένων. Η μελέτη χρησιμοποιεί τη σχέση επιχειρηματικού προσανατολισμού – οικονομικής απόδοσης για να διερευνήσει ποιο είδος επιχειρηματικής συμπεριφοράς είναι σημαντικό προκειμένου οι οικογενειακές επιχειρήσεις στον κλάδο του Τουρισμού να έχουν καλή απόδοση. Λαμβάνοντας υπόψη τη διαμεσολάβηση του μεγέθους της επιχείρησης, τα ευρήματα που βασίζονται σε ένα δείγμα 220 οικογενειακών επιχειρήσεων και δείχνουν ότι η καινοτομία και η προδραστικότητα είναι σχετικές μεταβλητές για να εξηγήσουν την απόδοση, ενώ η ανάληψη κινδύνου όχι. Επιπλέον, η σχέση προδραστικότητας – απόδοσης επηρεάστηκε αρνητικά από το μέγεθος της πολύ μικρής επιχείρησης. Έτσι προτείνονται πρακτικές για την προώθηση της εταιρικής συνεργασίας για να ξεπεραστεί το μειονέκτημα του μικρού μεγέθους επιχείρησης και να τονωθεί η επιχειρηματικότητα και η καινοτομία. Τέλος η διατριβή μελετά τον ρόλο της εκπαίδευσης του ανθρώπινου δυναμικού χρησιμοποιώντας τη θεωρία του κοινωνικού κεφαλαίου για να εξετάσει την επίδραση της οικογενειακής επιρροής στα αποτελέσματα της ποιότητας των υπηρεσιών σε οικογενειακές επιχειρήσεις στον κλάδο του τουρισμού. Προτείνεται ότι το κοινωνικό κεφάλαιο των ιδιοκτητών οικογένειας μπορεί να προωθήσει μια συνολική κουλτούρα ποιότητας των υπηρεσιών με τρόπους που μιμούνται και ενδεχομένως επισκιάζουν τα αποτελέσματα της επίσημης εκπαίδευσης. Αν και δεν θεωρείται ότι η πρόσθετη εκπαίδευση είναι επιβλαβής, τα ευρήματά υποδεικνύουν έντονα μειωμένη απόδοση στις επενδύσεις ανθρώπινου δυναμικού σε ομάδες που βασίζονται κυρίως σε οικογένειες. Το μοντέλο δοκιμάστηκε σε ένα δείγμα 220 οικογενειακών εταιρειών φιλοξενίας και τουρισμού. Διαπιστώθηκε ότι οι εταιρείες με μεγαλύτερη οικογενειακή επιρροή έχουν μια πιο φυσική κλίση προς την ποιότητα των υπηρεσιών, κερδίζοντας έτσι λιγότερο όφελος από τις επενδύσεις στην επίσημη εκπαίδευση και ότι αυτό το αποτέλεσμα μειώνεται καθώς οι εταιρείες αναπτύσσονται και περιλαμβάνουν περισσότερους διευθυντές εκτός οικογένειας. Αυτά τα ευρήματα έχουν σημαντικές επιπτώσεις για τις οικογενειακές επιχειρήσεις, καθώς και για την ευρύτερη έρευνα που ενδιαφέρεται να κατανοήσει τη δυναμική και τα πλεονεκτήματα της εταιρικής κουλτούρας που επηρεάζει την οικογένεια.