Θρησκεία, διεθνείς σχέσεις και πολιτική: η περίπτωση της ΕΕ στη Δεύτερη Νεωτερικότητα

Abstract

The present doctoral research attempts to delve into the relationship of religion with international politics and its multifaceted interaction with the field of international relations (IR), focusing in particular on the way this interchange is reflected in the policy-making of the European Union (EU). The PhD thesis is analytically grounded in Ulrich Beck’s sociological work on the revised socio-political role of religious reference in the theoretical framework of Second Modernity. According to Beck, the debate on the global “resurgence” of religion or its “return from the exile”, in modern European societies, indicates the need of reassessing the dynamics and the impact of the religious factor within the European political context. The PhD study presents findings from a qualitative field research, which was conducted through semi-structured, in-depth interviews. The interviews were addressed to: i) political representatives of the European institutions and bodies, ii) representatives of international and European religious organizations that are represented in the EU and they are actively engaged in its institutionalized dialogue with the religious actors, and iii) representatives of European NGOs which contribute to the wider efforts, at European level, in the fields of conflict resolution and peacebuilding. The research aimed to illuminate the interviewees’ conceptions on the debate regarding the revival of religion in the international public sphere, along with the way they evaluate the contribution of the religious factor as a “soft power” agent in the EU’s political initiatives, in its external policies and diplomacy, in peace processes, as well as in issues related to the international protection of human rights. The field study also attempted to identify the extent to which the inclusivity of religion, at European policy level, could affect the EU’s relationship with third countries and its position as a global actor. The research results reveal that religion remains a motivating force, which gives meaning and context to the human action, that its intersection with politics continues uninterrupted, despite the fact that secularization consists an ongoing process in European societies, and that religion is undoubtedly a field of study with particular research interest both for the scientific area of International Relations and the world politics.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή αποπειράται να διερευνήσει τη σχέση της θρησκείας με τη διεθνή πολιτική και την πολύπτυχη αλληλεπίδρασή της με το πεδίο των διεθνών σχέσεων, εστιάζοντας ειδικότερα στον τρόπο με τον οποίο η σχέση μεταξύ των τριών μεταβλητών αντανακλάται στη χάραξη πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EE). Η εν λόγω ερευνητική μελέτη εδράζεται αναλυτικά στο κοινωνιολογικό έργο του Ul. Beck, σχετικά με τον αναθεωρημένο κοινωνικό και πολιτικό ρόλο της θρησκευτικής αναφοράς στο θεωρητικό πλαίσιο της Δεύτερης Νεωτερικότητας (Second Modernity). Κατά τον Beck, η συζήτηση για την παγκόσμια «αναβίωση» της θρησκείας ή την «επιστροφή της από την εξορία», στις σύγχρονες ευρωπαϊκές κοινωνίες, εκφράζει στην πραγματικότητα την αναγκαιότητα επαναθεώρησης της δυναμικής και του αντίκτυπου του θρησκευτικού παράγοντα στο ευρωπαϊκό πολιτικό πλαίσιο. Τα ερευνητικά δεδομένα προκύπτουν μέσα από ημιδομημένες συνεντεύξεις βάθους (semi-structured, in-depth interviews), οι οποίες απευθύνθηκαν: σε εκπροσώπους των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων, σε εκπροσώπους διεθνών και ευρωπαϊκών θρησκευτικών οργανισμών που εκπροσωπούνται στην ΕΕ και μετέχουν ενεργά στον θεσμοθετημένο διάλογό της με τους φορείς του θρησκευτικού πεδίου, αλλά και σε εκπροσώπους ευρωπαϊκών μη-κυβερνητικών οργανώσεων, οι οποίοι συνδράμουν στις ευρύτερες προσπάθειες σε ευρωπαϊκό επίπεδο στα πεδία επίλυσης των συγκρούσεων και οικοδόμησης της ειρήνης. Σκοπός της έρευνας είναι να φωτίσει τον τρόπο με τον οποίο οι ερωτώμενοι αντιλαμβάνονται και ερμηνεύουν την επαναφορά της θρησκείας στη διεθνή δημόσια σφαίρα, αλλά και το πώς αξιολογούν τη συμβολή του θρησκευτικού παράγοντα ως μεταβλητή «ήπιας ισχύος» στις πολιτικές πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στην εξωτερική πολιτική και τη διπλωματία, στις ειρηνευτικές διαδικασίες και σε θέματα που αφορούν στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ζητούμενο είναι ακόμη να διερευνηθεί ο βαθμός κατά τον οποίο η συμπερίληψη της θρησκείας, σε επίπεδο ευρωπαϊκής πολιτικής, μπορεί να επηρεάσει τη σχέση της ΕΕ με τρίτες χώρες και τη θέση αυτής στο διεθνές σύστημα. Τα αποτελέσματα της έρευνας φανερώνουν ότι η θρησκεία εξακολουθεί να αποτελεί μια κινητοποιό δύναμη, η οποία νοηματοδοτεί και πλαισιώνει την ανθρώπινη δράση, ότι η αλληλεπίδρασή της με την πολιτική συνεχίζεται αδιάλειπτα, παρότι η εκκοσμίκευση παραμένει μια διαδικασία εν εξελίξει στο ευρωπαϊκό πλαίσιο, και ότι αναμφίβολα συνιστά μια περιοχή μελέτης με ιδιαίτερο ερευνητικό ενδιαφέρον για το επιστημονικό πεδίο των Διεθνών Σχέσεων και την παγκόσμια πολιτική.