Η διερεύνηση της γραφειοκρατικής οργάνωσης της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης σε όλα τα επίπεδα διοίκησης και η ερμηνεία του νέου αφηγήματος ενός εκπαιδευτικού λόγου που εμπεριέχει την αποκέντρωση και την αυτονομία

Abstract

Throughout its history, the Greek educational organization, functioning as a significant societal entity, has consistently displayed a pronouncedly centralized and bureaucratic nature. This aspect has often been implicated as the root cause of various unresolved operational challenges it faces. Structural features such as the pyramid-like administrative structure, hierarchical scaling of power levels, and the concentration of decision-making authority at the top of the hierarchy, constitute the core of the mode of regulation of public administration and, by extension, public education. For several decades, the state has attempted to align with the calls of supranational organizations in the field of educational governance and to restructure the domestic educational organization by strengthening its decentralized structures and enhancing the autonomy of school units. However, many of the modernization efforts for autonomy and decentralization that were made, following the recommendations of European and supranational institutions, remained at the level of legislative announcements; some were consumed in half-measures, exhibiting an ad hoc character in administrative practice, while others were never implemented due to frequent changes in the government formation, remaining unrealized. In this study, the research hypothesis is posited that in the contemporary context, the arena of educational governance in Greece has begun to reshape, as the state demonstrates greater flexibility in negotiating and bargaining over its educational agenda with supranational institutions and other non-state partners. Therefore, the hypothesis is explored as to whether, in the contemporary context, the diffusion of principles into public educational discourse and legislative texts, such as the promotion of autonomy through decentralizing policies, ultimately reinforced state interventionism and bureaucratic characteristics of the educational organization, rather than leading to the adoption of new ways of structuring it. The starting point of the research is the acknowledgment that structural changes and shifts in the forms of regulation and governance of education need to be investigated within the dynamic field of ongoing negotiations between national and local levels and global policy examples. Within this framework, a critical analysis is conducted on the international and domestic discourse regarding the decentralization of educational responsibilities and the autonomy of school units, aiming to highlight the attempted ways of restructuring educational structures and reorganizing primary education by political authorities. The analysis outlined above reveals significant issues regarding the convergence of recent legislative regulations (Law 4823/2021) aimed at enhancing autonomy and restructuring educational structures with the educational discourse of supranational organizations. Moreover, it is noted that these recent education policies, although promoting autonomy, are rooted in a bureaucratic dimension of state interventionism.

Η ελληνική εκπαιδευτική οργάνωση, ως μια κοινωνική οργάνωση μαζικής κλίμακας, παρουσιάζει διαχρονικά έναν έντονα συγκεντρωτικό και γραφειοκρατικό χαρακτήρα, ο οποίος έχει κατηγορηθεί ως το αίτιο για μια σειρά από ανεπίλυτα προβλήματα στη λειτουργία της. Δομικά χαρακτηριστικά όπως η πυραμιδοειδής διοικητική διάρθρωση, η ιεραρχική κλιμάκωση των επιπέδων εξουσίας και ο συγκεντρωτισμός των αποφασιστικών αρμοδιοτήτων στην κορυφή της ιεραρχίας αποτελούν τον κορμό του τρόπου ρύθμισης της δημόσιας διοίκησης και κατ’ επέκταση της δημόσιας εκπαίδευσης. Η Πολιτεία, για αρκετές δεκαετίες, έχει επιχειρήσει να συμπλεύσει με τα κελεύσματα των υπερεθνικών οργανισμών στο πεδίο της εκπαιδευτικής διακυβέρνησης και να ανασυγκροτήσει την εγχώρια εκπαιδευτική οργάνωση μέσω της ενδυνάμωσης των αποκεντρωτικών της δομών και της ενίσχυσης της αυτονομίας των σχολικών μονάδων. Ωστόσο, αρκετές από τις εκσυγχρονιστικές προσπάθειες για αυτονομία και αποκέντρωση που πραγματοποιήθηκαν, έπειτα και από τις συστάσεις των ευρωπαϊκών και των υπερεθνικών θεσμών, παρέμειναν σε επίπεδο νομοθετικών εξαγγελιών, άλλες αναλώθηκαν σε ημίμετρα εμφανίζοντας στη διοικητική πράξη χαρακτήρα συγκυριακό, ενώ άλλες δεν υλοποιήθηκαν ποτέ λόγω των συχνών αλλαγών του κυβερνητικού σχηματισμού παραμένοντας μετέωρες. Στην παρούσα μελέτη τίθεται η ερευνητική υπόθεση ότι στο σύγχρονο συγκείμενο η αρένα της εκπαιδευτικής διακυβέρνησης στην Ελλάδα έχει αρχίσει να αναδιαμορφώνεται, καθώς το κράτος επιδεικνύει μεγαλύτερη ευελιξία στη συνδιαλλαγή και τη διαπραγμάτευσή του επί της εκπαιδευτικής του ατζέντας με τους υπερεθνικούς θεσμούς και με άλλους μη κρατικούς εταίρους. Διερευνάται, λοιπόν, η υπόθεση εάν στο σύγχρονο συγκείμενο η διάχυση προταγμάτων περί αυτονομίας και αποκέντρωσης στον δημόσιο εκπαιδευτικό λόγο και τα νομοθετικά κείμενα ενίσχυσαν τελικά τον κρατικό παρεμβατισμό και τα γραφειοκρατικά χαρακτηριστικά της εκπαιδευτικής οργάνωσης, αντί να οδηγήσουν στην υιοθέτηση νέων τρόπων συγκρότησής της. Αφετηρία της έρευνας αποτελεί η παραδοχή ότι οι δομικές μεταβολές και οι αλλαγές στις μορφές ρύθμισης και διακυβέρνησης της εκπαίδευσης είναι απαραίτητο να διερευνώνται εντός του δυναμικού πεδίου διαρκούς διαπραγμάτευσης μεταξύ των εθνικών και τοπικών επιπέδων και των παγκόσμιων παραδειγμάτων πολιτικής. Στο πλαίσιο αυτό, αναλύεται κριτικά ο διεθνής και ο εγχώριος λόγος περί αποκέντρωσης των εκπαιδευτικών αρμοδιοτήτων και αυτονομίας των σχολικών μονάδων, με στόχο την ανάδειξη των επιχειρούμενων τρόπων ανασυγκρότησης των εκπαιδευτικών δομών και αναδιοργάνωσης της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης από την πολιτική εξουσία. Από την παραπάνω διερεύνηση, αναδεικνύονται σημαντικά ζητήματα σχετικά με τη σύμπλευση των πρόσφατων εγχώριων νομοθετικών ρυθμίσεων (ν. 4823/2021) για ενίσχυση της αυτονομίας και ανασυγκρότηση των εκπαιδευτικών δομών με τον εκπαιδευτικό λόγο και τις σχετικές συστάσεις των υπερεθνικών οργανισμών. Διαπιστώνεται, μάλιστα, ότι οι πρόσφατες αυτές πολιτικές για την εκπαίδευση, αν και προωθούν την αυτονομία, εδράζονται πάνω σε μια γραφειοκρατική λογική του κρατικού παρεμβατισμού.