Το ρεύμα της φιλοσοφίας για παιδιά: θεωρητικές προϋποθέσεις και πρακτικές εφαρμογές: η διδασκαλία της φιλοσοφίας στις δύο τελευταίες τάξεις του δημοτικού μέσω διαθεματικών προσεγγίσεων και της δραματικής τέχνης

Abstract

This doctoral thesis studies the possibility of teaching philosophy in primary education and systematically investigates the ways in which this venture can become fruitful for the holistic development of children. Reference is made to the main components and theoretical origins that contributed to the formation of the stream of Philosophy for children with clear connections to the legacy of the Socratic philosophical pattern of life and thought, to the assistance of Pragmatism with a focus on John Dewey, to the experiential form of the Wittgensteinian language communication. thought and finally to the pedagogic-psychological position of Lev Vygotsky's social constructivism on language development and the importance of playful activities. Matthew Lipman's proposal is an analytical reconstruction of the curriculum, a systematic attempt at pedagogy with a philosophical vision. It is argued that cladding the pedagogical practice philosophically leads to the cultivation of critical and creative thinking, to the emotional development of children and to the strengthening of their social identity. The study highlights the superiority of cross-thematic programs, which are based on the principles of experiential learning, their enrichment with playful activities, the value of collective inquiry and the recognition of the multiplicity of human intelligence. Pedagogical flexibility, critical awareness of knowledge and the importance of social synergy characterize philosophically grounded pedagogical endeavors where the child is seen as a reflective participant and creator of the pedagogical experience. The entry of philosophy into primary education does not aspire to be annexed as a new cognitive object, but to become the condition for changing the school culture. The study focuses on the contribution of art and its axes of benefit to children on a cognitive, emotional, social and psychological level with the human body as a pivotal concept in the play context, where the child acts safely and ultimately discovers emerging meanings. Points of convergence and dialogue between philosophy and art are highlighted, based on the aesthetic theory of the pragmatist philosopher, John Dewey, who viewed art as a human activity and a meaningful experience. The current thesis’ practical part includes cross-thematic work plans, which are based on the collaboration of different cognitive subjects, methodologically inspired by philosophy for children, while at the same time including modern pedagogical tools. Workplans focus on the tripartite: inquiry-reflection-creativity in the context of learning communities. In addition, a proposed research program is developed regarding the application of philosophy in the education of primary school-aged children of the last two grades and the corresponding research tools of the possible experimental project are proposed.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή μελετά τη δυνατότητα διδασκαλίας της φιλοσοφίας στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση και συστηματικά ερευνά τους τρόπους με τους οποίους αυτό το εγχείρημα μπορεί να καταστεί γόνιμο για την ολιστική ανάπτυξη των παιδιών. Πραγματοποιείται αναφορά στις βασικές συνιστώσες και θεωρητικές καταβολές που συνέτειναν στη διαμόρφωση του ρεύματος της Φιλοσοφίας για παιδιά με σαφείς συνδέσεις με την παρακαταθήκη του σωκρατικού φιλοσοφικού προτύπου ζωής και σκέψης, τη συνδρομή του Πραγματισμού με επικέντρωση στον John Dewey, τη βιωματική μορφή της γλωσσικής επικοινωνίας της βιντγκενσταινικής σκέψης και τέλος την παιδαγωγική-ψυχολογική θέση του κοινωνικού κονστρουκτιβισμού του Lev Vygotsky για την ανάπτυξη της γλώσσας και τη σημασία των παιγνιωδών δραστηριοτήτων. Η εν λόγω πρόταση του Matthew Lipman είναι μια επί χάρτου ανακατασκευή του εγκύκλιου προγράμματος, μια συστηματική προσπάθεια παιδαγωγίας με φιλοσοφικό όραμα. Υποστηρίζεται δε, ότι η φιλοσοφική επένδυση της παιδαγωγικής πράξης οδηγεί στην καλλιέργεια της κριτικής και δημιουργικής σκέψης, στη συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών και στην ενδυνάμωση της κοινωνικής τους ταυτότητας. Η μελέτη αναδεικνύει την υπεροχή των διαθεματικών προγραμμάτων, τα οποία στηρίζονται στις αρχές της βιωματικής μάθησης, στον εμπλουτισμό τους με παιγνιώδεις δραστηριότητες στην αξία της συλλογικής διερεύνησης και στην αναγνώριση της πολλαπλότητας της ανθρώπινης νοημοσύνης. Η παιδαγωγική ευλυγισία, η κριτική συνειδητοποίηση της γνώσης και η σημασία της κοινωνικής συνέργειας χαρακτηρίζει τις παιδαγωγικές απόπειρες με φιλοσοφικό υπόβαθρο, όπου το παιδί θεωρείται ως αναστοχαστικός συμμετέχων και δημιουργός της παιδαγωγικής εμπειρίας. Η είσοδος της φιλοσοφίας στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση δεν φιλοδοξεί να είναι η προσάρτηση ενός γνωστικού αντικειμένου, αλλά η συνθήκη για αλλαγή της σχολικής κουλτούρας. Η μελέτη επικεντρώνεται στη συμβολή της τέχνης και στους άξονες ωφέλειας της στα παιδιά σε γνωστικό, συναισθηματικό, κοινωνικό και ψυχολογικό επίπεδο με κομβική έννοια το ανθρώπινο σώμα στο παιγνιακό πλαίσιο, όπου το παιδί δρα με ασφάλεια και τελικά ανακαλύπτει τα αναδυόμενα νοήματα. Αναδεικνύονται σημεία σύγκλισης και διαλόγου ανάμεσα στη φιλοσοφία και την τέχνη, με βάση την αισθητική θεωρία του πραγματιστή φιλοσόφου, John Dewey, ο οποίος αντιμετώπιζε την τέχνη ως ανθρώπινη δραστηριότητα και εμπειρία νοηματοδότησης. Η διδακτορική διατριβή στο πρακτικό μέρος περιλαμβάνει διαθεματικά σχέδια εργασίας, τα οποία στηρίζονται στη σύμπραξη διαφορετικών γνωστικών αντικειμένων, μεθοδολογικά εμπνέονται από το ρεύμα φιλοσοφία για παιδιά, ενώ ταυτόχρονα συμπεριλαμβάνουν σύγχρονα παιδαγωγικά εργαλεία. Επικεντρώνονται στο τρίπτυχο: έρευνα-αναστοχασμός-δημιουργικότητα στο πλαίσιο κοινοτήτων μάθησης. Επιπρόσθετα αναπτύσσεται ένα προτεινόμενο ερευνητικό πρόγραμμα που θα αφορά στην εφαρμογή της φιλοσοφίας στην εκπαίδευση σε παιδιά σχολικής ηλικίας των δύο τελευταίων τάξεων και προτείνονται τα αντίστοιχα ερευνητικά εργαλεία του ενδεχόμενου πειραματικού εγχειρήματος.