Ακουστική περιγραφή ξενόγλωσσων ταινιών animation σε συνδυασμό με μια πολυαισθητηριακή προσέγγιση

Abstract

Audio description (AD) is “the acoustic verbal description of the visual elements of any cultural (static and dynamic) product for the benefit of people with visual impairment” (Perego 2019:333), while, in essence, AD “is not a stand-alone text but only makes sense as part of a larger multisemiotic communicative act” (Reviers 2017:39). In foreign, non-dubbed audiovisual material, the original dialogues need to be translated in order to be voiced in the target language through audio subtitles that constitute “an emergent modality of audiovisual translation and localisation” (Braun and Orero 2010:186). At a legal level, equality and universal accessibility rights have been internationally established, with AD beginning to develop at the European level in the mid-1980s. Guidelines have been issued, for example, by the United Kingdom (2000), France (2008), and Poland (2010, 2012), but also by the ADLAB project in 2015 (unified European guidelines). Furthermore, there has been an increase in the number of research studies in recent years. In Greece, although at an academic level, until today, only one doctoral thesis has been defended on AD techniques for Greek cinema (Liakou 2021), and very few research papers have been published on AD for the Greek language (the most important one is the working document by Georgakopoulou in 2008, which includes AD guidelines for Greek), we are pleased to note that the practical applications of AD have grown significantly in recent years. Thus, in the context of equal access and universal accessibility of visually impaired people to art on the one hand, and the lack of extensive bibliography in Greek on the other, this doctoral thesis aims to investigate the AD techniques of foreign, non-dubbed short films, which belong to the cinematic medium of animation with the stop-motion technique, combined with a multisensory approach, in order to make this audiovisual material accessible in the fullest possible way for the target audience. The films of the study are five: (1) “My Stuffed Granny” (2014) directed by Effie Pappa, (2) “Boles” (2013) directed by Špela Čadež, (3) “Projection sur Canapé” (2016) directed by Violette Delvoye, (4) “Negative Space” (2017) directed by Max Porter and Ru Kuwahata, and (5) “Sororelle” (2019) directed by Frédéric Even and Louise Mercadier. In all the films, we analysed them, decoded the messages and signs of each film, drafted an AD script in Greek, translated the narration and/or subtitles to be spoken (audio subtitles) in Greek, assigned suitable speaking voices (voice talents or actors), recorded the voices in a studio, mixed the sounds, and synchronised all audio channels through the REAPER program. Within the framework of the multisensory approach, we also stimulated the senses of touch (pre-screening touch tour of either hand-made replicas for tactile exploration of the characters, the original set and characters or 3D printed characters with clothing), and the senses of smell and taste, as appropriate. In the light of the comparative study, the films were screened to the target audience (Greek blind and visually impaired people over 18 years old) with at least two versions (either of AD script or of its voicing). Then, questionnaires were read to the participants, containing questions divided into three axes: (1) the linguistic and paralinguistic aspects, (2) the sensory engagement, as well as (3) the aspects of embedding and synchronising AD and audio subtitles in each movie file. Moreover, round-table discussions followed with the audience. To conduct the research, we cooperated with the Regional Association of the Blind of Western Greece (Patras), the Regional Association of the Blind of Northern Greece (Thessaloniki), the Association of the Blind “Ludwig Braille” (Thessaloniki), the School of Blind (Thessaloniki), the Lighthouse for the Blind of Greece (Athens), and the Pan-Hellenic Association of the Blind (Athens). After analysing and studying, on multiple levels, the processes and responses of the viewers who participated in our screenings (reception studies) based on our research questions (qualitative study with the maximum possible audience participation), we proposed guidelines divided into six stages: (1) studying the film and researching the material before the access process, (2) cooperating with the director and a blind or partially-sighted person, (3) writing and editing the AD script, (4) translating and synchronising the audio subtitles, (5) assigning voice talents, and (6) investigating multisensory parameters. Our goal was to contribute to the establishment of national AD guidelines, and our study was innovative because it focused on foreign films (audio subtitles) and a multisensory approach to the study material (stop-motion animation). Our comprehensive conclusions lead to new insights and ideas for future research, promoting the interdisciplinarity in order to see the world through “different eyes”. Indicative references: • Braun, S., and Orero, P. (2010). Audio description with audio subtitling – an emergent modality of audiovisual localisation. Perspectives: Studies in Translatology 18(3), 173-188. • Georgakopoulou, Y. (2008). Audio Description Guidelines for Greek. A Working Document. In: Rai, S., Greening, J. και Petré, L. (eds) (2010). A Comparative Study of Audio Description Guidelines Prevalent in Different Countries. London: Media and Culture Department, Royal National Institute of Blind People (RNIB), 105-108. • Liakou, E. (2021). Audio description techniques for Greek cinema. PhD Thesis: Ionian University (DFLTI). • Morisset, L. and Gonant, F. (2008). L’ Audiodescription. Principes et orientations. In: Charte de Qualité de l’Audiodescription. Paris: Conseil Supérieur de L’Audiovisuel. • Ofcom (2000). ITC Guidance on Standards for Audio Description. London: Ofcom. • Perego, E. (2019). Into the Language of Museum Audio Descriptions: A Corpus-Based Study. Perspectives 27(3), 333-349. • Remael, A., Reviers, N. and Vercauteren, G. (eds.) (2015). Pictures painted in words: ADLAB Audio Description guidelines. Trieste, EUT Edizioni Università di Trieste. • Reviers, Ν. (2017). Audio Description in Dutch. A corpus-based study into the linguistic features of a new, multimodal text type. PhD Thesis: University of Antwerp.

Ακουστική περιγραφή είναι «η ακουστική λεκτική περιγραφή των οπτικών στοιχείων οποιουδήποτε πολιτισμικού (στατικού και δυναμικού) προϊόντος προς όφελος των ατόμων με προβλήματα όρασης» (Perego 2019:333), ενώ επί της ουσίας «δεν αποτελεί αυτόνομο κείμενο, αλλά αποκτά νόημα μόνο ως μέρος μιας ευρύτερης πολυσημειωτικής επικοινωνιακής πράξης» (Reviers 2017:39). Σε ξενόγλωσσο, μη μεταγλωττισμένο οπτικοακουστικό υλικό, οι πρωτότυποι διάλογοι χρήζουν μετάφρασης με σκοπό να εκφωνηθούν στη γλώσσα-στόχος μέσω των ακουστικών υποτίτλων που αποτελούν μια «αναδυόμενη τροπικότητα οπτικοακουστικής μετάφρασης και τοπικής προσαρμογής» (Braun και Orero 2010:186). Σε νομικό επίπεδο, τα δικαιώματα περί ισότητας και καθολικής προσβασιμότητας είναι κατοχυρωμένα διεθνώς, με την ακουστική περιγραφή να αρχίζει να εξελίσσεται σε ευρωπαϊκό επίπεδο στα μέσα της δεκαετίας του ’80. Οδηγίες έχουν εκδοθεί, ενδεικτικά, από το Ηνωμένο Βασίλειο (2000), τη Γαλλία (2008), την Πολωνία (2010, 2012), αλλά και από το πρόγραμμα ADLAB το 2015 (ενιαίες ευρωπαϊκές οδηγίες), με ερευνητικές μελέτες να ανθίζουν τα τελευταία χρόνια. Στη χώρα μας, αν και σε ακαδημαϊκό επίπεδο, έως και σήμερα, έχει υποστηριχθεί μόνο μία διατριβή σχετικά τις τεχνικές ακουστικής περιγραφής για τον κινηματογράφο (κινηματογραφικές ταινίες) στα ελληνικά (Λιάκου 2021), και έχουν δημοσιευτεί ελάχιστες ερευνητικές εργασίες για την ελληνική γλώσσα με σημαντικότερη αυτή της Georgakopoulou (2008), με χαρά διαπιστώνουμε ότι οι πρακτικές εφαρμογές της ακουστικής περιγραφής έχουν αυξηθεί αισθητά τα τελευταία χρόνια. Έτσι, στο πλαίσιο αφενός της ισότιμης πρόσβασης και της καθολικής προσβασιμότητας των ατόμων με οπτική αναπηρία στην τέχνη, και αφετέρου της έλλειψης εκτενούς βιβλιογραφίας στα ελληνικά, η παρούσα διατριβή αποσκοπεί στη διερεύνηση των τεχνικών ακουστικής περιγραφής ξενόγλωσσων, μη μεταγλωττισμένων ταινιών μικρού μήκους που ανήκουν στο κινηματογραφικό μέσο του animation με την τεχνική του stop-motion σε συνδυασμό με μια πολυαισθητηριακή προσέγγιση, προκειμένου το οπτικοακουστικό αυτό υλικό να καταστεί προσβάσιμο με τον πληρέστερο δυνατό τρόπο για το κοινό-στόχος. Οι ταινίες της μελέτης είναι πέντε: (1) «My Stuffed Granny» (2014) σε σκηνοθεσία της Έφης Παππά, (2) «Boles» (2013) σε σκηνοθεσία της Špela Čadež, (3) «Projection sur Canapé» (2016) σε σκηνοθεσία της Violette Delvoye, (4) «Negative Space» (2017) σε σκηνοθεσία των Max Porter και Ru Kuwahata και (5) «Sororelle» (2019) σε σκηνοθεσία των Frédéric Even και Louise Mercadier. Σε όλες τις ταινίες προβήκαμε σε φιλμική ανάλυση, αποκωδικοποίηση μηνυμάτων και σημείων της εκάστοτε ταινίας, συγγραφή σεναρίου ακουστικής περιγραφής στα ελληνικά, μετάφραση αφήγησης ή/και υποτίτλων προς εκφώνηση (ακουστικοί υπότιτλοι) στα ελληνικά, επιλογή κατάλληλων φωνών εκφώνησης (φωνητικά ταλέντα ή ηθοποιοί), ηχογράφηση σε στούντιο), μείξη ήχων και συγχρονισμό όλων των ηχητικών καναλιών μέσω του προγράμματος REAPER. Στο πλαίσιο της πολυαισθητηριακής προσέγγισης, διεγείραμε επίσης τις αισθήσεις της αφής (ξενάγηση αφής, πριν την προβολή, χειροποίητων απτικών ομοιωμάτων των ηρώων ή πρωτότυπου σκηνικού και ηρώων ή εκτυπωμένων 3D μοντέλων ηρώων με σχετική επένδυση) και, κατά περίπτωση, της όσφρησης και της γεύσης. Υπό το πρίσμα της συγκριτικής μελέτης, οι ταινίες προβλήθηκαν στο κοινό-στόχος (Έλληνες τυφλοί και μερικώς βλέποντες άνω των 18 ετών) με τουλάχιστον δύο εκδοχές (είτε σεναρίου ακουστικής περιγραφής είτε φωνής εκφώνησής του). Εν συνεχεία, εκφωνήθηκαν ερωτηματολόγια που περιείχαν ερωτήσεις σε τρεις άξονες: (1) τα γλωσσικά και παραγλωσσικά στοιχεία, (2) την εμπλοκή των αισθήσεων, καθώς και (3) την ενσωμάτωση και τον συγχρονισμό της ακουστικής περιγραφής και των ακουστικών υποτίτλων στο αρχείο της κάθε ταινίας, ενώ ακολούθησαν και συζητήσεις στρογγυλής τραπέζης με το κοινό. Για τη διεξαγωγή της έρευνας συνεργαστήκαμε με την Περιφερειακή Ένωση Τυφλών Δυτικής Ελλάδος (Πάτρα), την Περιφερειακή Ένωση Κεντρικής Μακεδονίας (Θεσσαλονίκη), την Ένωση Τυφλών Βορείου Ελλάδος «Ο Λουδοβίκος Μπράιγ» (Θεσσαλονίκη), τη Σχολή Τυφλών Θεσσαλονίκης (Θεσσαλονίκη), τον Φάρο Τυφλών της Ελλάδος (Αθήνα) και τον Πανελλήνιο Σύνδεσμο Τυφλών (Αθήνα). Έχοντας αναλύσει και μελετήσει πολυεπίπεδα τις διαδικασίες και τις απαντήσεις των θεατών που συμμετείχαν στις προβολές μας (μελέτες πρόσληψης/reception studies) με άξονα τα ερευνητικά μας ερωτήματα (ποιοτική μελέτη με τη μέγιστη δυνατή συμμετοχή κοινού), συντάξαμε μια πρόταση κατευθυντήριων οδηγιών που χωρίστηκαν σε έξι στάδια: (1) μελέτη της ταινίας και έρευνα για το υλικό πριν τη διαδικασία πρόσβασης, (2) συνεργασία με σκηνοθέτη και άτομο με μερική ή και ολική απώλεια όρασης, (3) συγγραφή και επιμέλεια σεναρίου ακουστικής περιγραφής, (4) μετάφραση και συγχρονισμός ακουστικών υποτίτλων, (5) ανάθεση φωνών εκφώνησης και (6) διερεύνηση πολυαισθητηριακών παραμέτρων. Σκοπός μας ήταν να συμβάλλουμε στη δημιουργία εθνικών οδηγιών για την ακουστική περιγραφή, με την καινοτομία της έρευνάς μας να εστιάζει στις ξενόγλωσσες ταινίες (ακουστικοί υπότιτλοι) και την πολυαισθητηριακή προσέγγιση του υλικού μελέτης (stop-motion animation). Τα αναλυτικά συμπεράσματά μας οδηγούν σε ιδέες για μελλοντικές έρευνες, προάγοντας τη διεπιστημονικότητα για να δούμε τη ζωή με «άλλα μάτια». Ενδεικτική βιβλιογραφία: • Braun, S., και Orero, P. (2010). Audio description with audio subtitling – an emergent modality of audiovisual localisation. Perspectives: Studies in Translatology 18(3), 173-188. • Georgakopoulou, Y. (2008). Audio Description Guidelines for Greek. A Working Document. Στο: Rai, S., Greening, J. και Petré, L. (eds) (2010). A Comparative Study of Audio Description Guidelines Prevalent in Different Countries. London: Media and Culture Department, Royal National Institute of Blind People (RNIB), 105-108. • Λιάκου, Ε. (2021). Τεχνικές ακουστικής περιγραφής στα ελληνικά για τον κινηματογράφο. Διδακτορική διατριβή: Ιόνιο Πανεπιστήμιο (ΤΞΓΜΔ). • Morisset, L. και Gonant, F. (2008). L’ Audiodescription. Principes et orientations. Στο: Charte de Qualité de l’Audiodescription. Paris: Conseil Supérieur de L’Audiovisuel. • Ofcom (2000). ITC Guidance on Standards for Audio Description. London: Ofcom. • Perego, E. (2019). Into the Language of Museum Audio Descriptions: A Corpus-Based Study. Perspectives 27(3), 333-349. • Remael, A., Reviers, N. και Vercauteren, G. (eds.) (2015). Pictures painted in words: ADLAB Audio Description guidelines. Trieste, EUT Edizioni Università di Trieste. • Reviers, Ν. (2017). Audio Description in Dutch. A corpus-based study into the linguistic features of a new, multimodal text type. Διδακτορική διατριβή: University of Antwerp.