Το ΕΑΜ στην Ηλεία: η συγκότηση της λαϊκής ηγεμονίας (1941-1944): οργανωτικά πρότυπα και φαντασιακές λειτουργίες

Abstract

[…] Η παρούσα εργασία πραγματεύεται τη συγκρότηση και εξέλιξη του ΕΑΜ, της αντιπροσωπευτικότερης από αυτές τις δυνάμεις, καθότι έθεσε με πιο ολοκληρωμένο τρόπο το πρόταγμα της λαϊκής ηγεμονίας. Η γεωγραφική περιοχή στην οποία εκτείνεται η μελέτη, ορίζεται: α) βόρεια, από τη νοητή γραμμή της κορυφογραμμής Ερύμανθος-Σκιαδοβούνι έως τη νότια απόληξη του τελευταίου και συνέχεια από τη νοητή τεθλασμένη βορειοδυτικής κατεύθυνσης έως το ακρωτήριο Κουνουπέλι, η οποία περιλαμβάνει τα χωριά Άγιος Νικόλαος, Σπάτα, Καγκάδι, Ματαράγκα, Κεφαλέικα του σημερινού νομού Αχαΐας, β) νότια, από τη Νέδα, φυσικό όριο των νομών Ηλείας και Μεσσηνίας, γ) ανατολικά, από μία νοητή γραμμή με σημείο εκκίνησης το βορειότατο σημείο της αναφερθείσας κορυφογραμμής του Ερυμάνθου και προσωρινή κατάληξη το χωριό Τριπόταμα, νέα προέκταση τον κάθετο ρου του Ερυμάνθου έως τη συμβολή του με τον Αλφειό, συνέχεια τον ρου του Αλφειού έως το χωριό Θεισόα και οριστική κατάληξη μία νοητή γραμμή σε νοτιοδυτική κατεύθυνση που συναντάει τη Νέδα στο ύψος της Κάτω Φυγαλίας· δ) δυτικά, από την ακτογραμμή του Ιονίου πελάγους, που συνδέει το ακρωτήριο Κουνουπέλι με τις εκβολές της Νέδας στο Ιόνιο. Ορισμένα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά αυτής της γεωγραφικής περιοχής αξίζει να επισημανθούν: Ο εγκλωβισμός της, βόρεια, ανατολικά και νότια, από τους ορεινούς όγκους Ερυμάνθου, Μαινάλου, Τετραζίου, αντίστοιχα. Η εκτεταμένη ακτογραμμή της προς το Ιόνιο πέλαγος. Το πεδινό ή ημιορεινό έδαφος και η ήπια βλάστηση στο μέγιστο τμήμα της. Ο τεμαχισμός της από τον Αλφειό. Το πυκνό δίκτυο των οικισμών του καθώς και το πλήθος τους (περίπου 230). Ο όγκος, η ποιότητα και η ποικιλία της γεωργικής παραγωγής στο κατεξοχήν πεδινό της τμήμα. Ο υψηλός δείκτης πληθυσμιακής συγκέντρωσης κατά μήκος της παραλιακής της ζώνης, πάνω στον συγκοινωνιακό άξονα Πάτρας-Καλαμάτας. Έχουμε μπροστά μας μια περιοχή με χαρακτηριστικά ενότητας τα οποία επέτρεψαν να υπαχθεί σε ενιαία οργανωτική διοίκηση· «καθοδήγηση», σύμφωνα με την εαμική ορολογία. Ας διευκρινίσουμε από την αρχή ότι δεν κάνουμε συνολική ιστορία του ΕΑΜ στην περιοχή που προσδιορίζεται παραπάνω. Η μελέτη μας των επιμέρους τομέων της εαμικής δημιουργίας προσανατολίζεται στην αναζήτηση προτύπων τα οποία νοηματοδοτούν το συνολικό της περιεχόμενο. Στην προσπάθεια να αναδειχθεί η φυσιογνωμία του ΕΑΜ, εξετάζονται: Α) Η προέλευσή του. Σε ποιους κύκλους και πώς δημιουργήθηκε, τι θέση κατείχαν οι κύκλοι αυτοί στον εθνικό πολιτικό βίο, με ποια ταυτότητα εμφανίζονταν και τι σχέσεις διατηρούσαν έως τότε με την κεντρική και τις τοπικές εξουσίες, ποιο ήταν το ειδικό τους εκτόπισμα, σε ποιες κοινωνικές δυνάμεις στηρίζονταν και με ποιες προϋποθέσεις διαμόρφωσαν το εθνικο-απελευθερωτικό πρόταγμα. Β) Η συγκρότησή του. Πώς προσδιορίστηκε, με ποιους τρόπους μεθοδεύτηκε και σε ποιες πρακτικές βάσεις στηρίχτηκε η οργανωτική του δομή και τι νέα στοιχεία προσέλαβε σε σχέση με τα πατρογονικά πρότυπα. Γ) Τα υποκείμενά του. Από ποιους στελεχώθηκε· ποια είναι τα ενδιαφέροντα στοιχεία της προσωπικής τους ταυτότητας, από πού αντλούσαν τις εμπειρίες τους, τι ιδιαιτερότητες παρουσιάζουν οι προσωπικές τους επιλογές και τι κοινά σημεία έχουν μεταξύ τους. Δ) Ο χαρακτήρας του. Σε ποιες θεωρητικές, ιδεολογικές και πολιτικές αρχές αναφέρθηκε και πώς πραγματικά αντιμετωπίστηκε στον άμεσο κοινωνικό του περίγυρο. Ε) Η δυναμική του. Τι μεταλλάξεις υπέστησαν τα αρχικά του στοιχεία, πόσες και ποιες απ’ αυτές ήσαν ενσυνείδητες· σε ποιο βαθμό ανταποκρίθηκε, πόσο απέκλινε και από ποιες απόψεις διαφοροποιήθηκε από τους προγραμματικούς του στόχους. Με λίγα λόγια, από το πραγματολογικό μας υλικό επιχειρούμε να αναδείξουμε τα στοιχεία με τα οποία συγκροτήθηκε το ΕΑΜ ως δύναμη λαϊκής ηγεμονίας μέσα σε έναν ενιαίο, διακριτό οργανωτικό χώρο. […]