Έλληνες εικονογράφοι της μεταπολίτευσης και ο σχεδιασμός του παιδικού βιβλίου κατά την περίοδο 1975-1995: μια προσέγγιση των αλληγορικών μικρόκοσμων σε εικονογραφημένα παιδικά βιβλία με κοινωνικο-πολιτικές αιχμές, που σχολιάζουν τα ήθη της εποχής

Abstract

The restoration of democracy in Greece in 1974 brought about reformist changes in the political sector and society, which also affected Greek culture. From the beginning of the post-1974 era there has been, among other things, an intense publishing activity in the field of books and especially children's books. As the new pedagogy sought to introduce children to contemporary issues, the thematic interests of writers changed. Inspired by real issues of the time, authors moved away from the previously dominant conservative models of protectionism and superficial idealism. They introduced political, social, and environmental concerns through a kind of metafiction linked to the wider social and ethical issues of real-life. As Greek children's book themes changed, so did the linguistic and visual approach. The writing style becomes more intimate, intelligent and humorous, while the language is modernized. The form of the illustrations is liberated. Images no longer function as decorative accompaniments to the text. They often cover the entire space of a page and their relationship with typography takes on a more essential role in the development of the stories. The new illustrators introduce hitherto unusual techniques and materials into abstract compositions, and often incorporate hand-drawn lettering into the illustration. This thesis examines the work of five illustrators who appeared in Greece during the restoration of democracy, satirizing the morals of the time and introducing innovations in Greek illustration. The selection criteria were specific pioneering books by each of the following artists, which we consider to be milestones in the development of Greek children's book illustration. Alexis Kyritsopoulos's To paramythi me ta hromata [Fairy Tale with Colours] displays an unprecedented freedom, with extreme hand-written lettering, incorporated into the images in disorderly compositions, beyond the limits of the pages, without margins. With Sto dasos [In the Forest], Sophia Zarampouka creates a "picture book" where the image dominates the text. The brightly coloured illustrations introduce children to the concepts of power and dictatorship through the allegorical microcosm of a forest. Frutopia [Frutopia], by Nikos Maroulakis and Eugenios Trivizas is a parody of 1980s Greek society, with humorous, cartoonish exuberant compositions. The combination of Maroulakis and Trivizas introduced the aesthetics of comics to Greek children's books. In Ntenekedoupoli [Tin Town], Eugenia Fakinou borrows features from children's drawings and elements from comics to illustrate, with sophisticated simplicity, issues of contemporary everyday life, such as the difficulties of living in large urban centres, the problem of immigration and the lack of freedom. In Epanastasi ton Paramythion [The Revolution of Fairy Tales] Vasso Psaraki expresses the existential concerns and social problems of author Zoe Valasi through sensitive collages combined with colour pencils and photomontage. The aim of this research is to give a historical account of new illustrators who appeared in Greece during a period of many socio-political changes. Very little has been published about them, mainly by educators who do not focus on the aesthetic part of the works. Each of these artists contributed in their own way to the evolution of children's book design. Their design and typographical innovations shaped the relationship between typography and illustration and gave the Greek illustrated children's book its new look.

Η αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ελλάδα το 1974 επέφερε μεταρρυθμιστικές αλλαγές στο πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο της χώρας οι οποίες επηρέασαν και τον ελληνικό πολιτισμό. Από την αρχή της Μεταπολιτευτικής περιόδου διαπιστώνεται, μεταξύ άλλων, μια έντονη εκδοτική δραστηριότητα στον χώρο του βιβλίου και ιδιαίτερα του παιδικού αναγνώσματος. Καθώς η νέα παιδαγωγική επιδιώκει να εισάγει τα παιδιά στους σύγχρονους προβληματισμούς, το θεματικό ενδιαφέρον των δημιουργών αλλάζει. Εμπνεόμενοι από τη σύγχρονη πραγματικότητα, οι συγγραφείς ξεφεύγουν από τα μέχρι τότε κυρίαρχα συντηρητικά πρότυπα του προστατευτισμού και του κατασκευασμένου ιδεαλισμού. Θίγουν ρεαλιστικά ζητήματα και εμφανίζουν τις υπαρξιακές, πολιτικές και περιβαλλοντικές τους ανησυχίες μέσα από ένα είδος μεταμυθοπλασίας που συνδέεται με το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. Μαζί με τη θεματική του ελληνικού παιδικού βιβλίου, αλλάζει και ο τρόπος γλωσσικής και οπτικής προσέγγισης. Η αυστηρότητα της γλώσσας των κειμένων αποβάλλεται, το ύφος γίνεται πιο ευφυές, οικείο, με μια χιουμοριστική διάθεση. Η μορφή της εικονογράφησης απελευθερώνεται. Οι εικόνες παύουν να λειτουργούν ως διακοσμητικά στοιχεία του κειμένου. Καταλαμβάνουν μεγαλύτερη έκταση στα βιβλία και οι σχέσεις τους με την τυπογραφία αποκτούν έναν πιο ουσιαστικό ρόλο στην εξέλιξη των ιστοριών. Οι εικονογράφοι της Μεταπολίτευσης εισάγουν ασυνήθιστες, ως τότε, τεχνικές σε πρωτοποριακές συνθέσεις, με την τυπογραφία αρκετά συχνά να είναι χειρόγραφη και να ενσωματώνεται στην εικονογράφηση. Σε αυτήν τη μελέτη διερευνάται το έργο πέντε εικονογράφων οι οποίοι εμφανίστηκαν κατά τη Μεταπολιτευτική εποχή της Ελλάδας οι οποίοι μέσω υπαινιγμών θίγουν καταστάσεις σατιρίζοντας τα ήθη της εποχής και εισάγουν καινοτομίες στην ελληνική εικονογράφηση. Κριτήρια επιλογής υπήρξαν συγκεκριμένα πρωτοποριακά βιβλία που παρουσίασε ο καθένας από τους παρακάτω δημιουργούς τα οποία θεωρήσαμε πως αποτέλεσαν σταθμούς στην εξέλιξη της εικονογράφησης του ελληνικού παιδικού βιβλίου. Το παραμύθι με τα χρώματα του Αλέξη Κυριτσόπουλου εμφανίζει έναν αυθόρμητο σχεδιασμό, με ακραίες εικονογραφικές αποδόσεις που συνδιαλέγεται με το μικρό κείμενο, σε «άναρχες» συνθέσεις, χωρίς περιθώρια και περιορισμούς. Στο Δάσος η Σοφία Ζαραμπούκα παρουσιάζει ένα καινούργιο είδος βιβλίου, το «εικονοβιβλίο», όπου η εικόνα κυριαρχεί του κειμένου. Οι λιτές εικόνες μιας ζωηρής χρωματικής παλέτας θέτουν στα παιδιά κοινωνικοπολιτικούς προβληματισμούς, εξηγώντας την έννοια της δικτατορίας, μέσω του αλληγορικού μικρόκοσμου ενός δάσους. Στη Φρουτοπία ο Νίκος Μαρουλάκης και ο Ευγένιος Τριβιζάς, σχολιάζουν οπτικά και λεκτικά αντίστοιχα, με ένα χιουμοριστικό και σχεδιαστικά γελοιογραφικό χαρακτήρα πληθωρικών συνθέσεων, καταστάσεις της σύγχρονης ελληνικής πραγματικότητας. Ο συνδυασμός των δύο δημιουργών εισήγαγε στο ελληνικό παιδικό βιβλίο την αισθητική των κόμικς (κομικογραφίας). Ο απλός σχεδιασμός της Ευγενίας Φακίνου στη Ντενεκεδούπολη, υιοθετώντας χαρακτηριστικά από την παιδική ζωγραφική και στοιχεία από τα κόμικς, θίγει με εύθυμο τρόπο ζητήματα της σύγχρονης καθημερινότητας όπως τη δύσκολη διαβίωση στα μεγάλα αστικά κέντρα, το μεταναστευτικό πρόβλημα και της ανελευθερίας. Τις υπαρξιακές ανησυχίες και τους κοινωνικούς προβληματισμούς της Ζωής Βαλάση στην Επανάσταση των παραμυθιών εκφράζει η Βάσω Ψαράκη με ένα χρωματικά ευαίσθητο κολλάζ όπου επεμβαίνει ζωγραφικά με ξυλομπογιές και με φωτομοντάζ. Η διατριβή αποτελεί μια ιστορική έρευνα σε εικονογράφους που εμφανίζονται σε μια εποχή πολλών κοινωνικοπολιτικών αλλαγών στην Ελλάδα και για τους οποίους λίγα έχουν δημοσιευτεί, κυρίως από παιδαγωγούς οι οποίοι δεν εστιάζουν στο αισθητικό κομμάτι των έργων. Ο καθένας από τους παραπάνω δημιουργούς συνέβαλε με τον τρόπο του στην εξέλιξη του σχεδιασμού του παιδικού βιβλίου. Οι σχεδιαστικές και τυπογραφικές τους καινοτομίες διαμόρφωσαν τη σχέση της τυπογραφίας με την εικόνα και ώθησαν το ελληνικό εικονογραφημένο παιδικό βιβλίο να αποκτήσει τη νέα του μορφή.