Η επίδραση δημογραφικών και φαινομενολογικών χαρακτηριστικών στη συνεργασιμότητα και το κλινικό αποτέλεσμα της θεραπείας συμπεριφοράς στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή: επιβεβαίωση της τάσης ομαδοποίησης των χαρακτηριστικών

Abstract

Introduction: Obsessive-compulsive disorder (OCD) is a severe condition with varied symptom presentation. ‘Washing’ and ‘checking’ are the two subgroups consistently identified from all OCD subtype studies. However, classic factor analysis of OCD symptom dimensions and attempts to identify valid subgroups have not yet produced definitive conclusions. Although, Behavior Therapy with Exposure and Response Prevention (ERP) is the treatment with the most empirical support, there is some evidence that certain OCD symptoms are more responsive to Behavior Therapy than others. Objective and Methods: This field research study aims to a) examine possible homogeneous subgrouping of demographic and phenomenological characteristics in 134 Greek treatment-seeking OCD patients and b) evaluate the effectiveness of Behavior Therapy in two subgroups of patients with different phenomenological profile (patients with washing rituals and patients with checking rituals). A combination of multiple correspondence analysis (MCA) and latent class analysis (LCA) was used for the description of patients. All patients of the clinical sample (n=36) were diagnosed by using the Greek version of structured clinical interview for DSM-IV (SCID). For the clinical evaluation of the total sample and the two subgroups individually we used psychometric measures assessing severity of OCD (YBOCS-Greek version), anxiety of treatment goals, compulsive behavior, depression, functioning, phobic symptoms, and treatment compliance. Assessments were carried out before and after treatment by an independent assessor. Results: MCA showed two distinct subgroups of OCD patients and LCA confirmed this result by a two-class solution. Both analyses demonstrated (a) a clear subgroup of female patients with washing compulsions, obsessions related to contamination, and late age of onset and (b) a subgroup comprised mostly of male patients with earlier onset of OCD, checking rituals, and doubts or aggressive obsessions. Mental, ordering, hoarding compulsions, religious, or sexual obsessions and images appeared exclusively in this subgroup. Among 29 patients who were involved in treatment, 79% completed therapy and 21% dropped out. Completers showed statistically and clinically significant (≥50%) improvement in all psychometric measures at post-treatment. Additionally, completers did not met criteria for OCD at the end of treatment, according to SCID. Completers and drop out;s showed no significant differences in pre-treatment severity or in homework compliance within treatment sessions. Twelve washers and 11 checkers were involved in treatment. Before treatment, patients with washing rituals had more compulsive symptoms, higher YBOCS severity score on compulsions and higher functioning impairment, compared to the other subgroup. Despite this, there was no significant difference between washers and checkers in clinical outcome (70% of patients in each group completed therapy), or in post-treatment improvement, loss of diagnosis, treatment compliance, total number of sessions they received. Conclusions: Using two different analytic methods, we confirmed at least 2 subgroups in a large sample of Greek OCD patients. Behavior Therapy proved to be effective in a clinical sample of OCD patients and in the two most common OCD subgroups (washing and checking). Future research studies with larger samples combining dimensional and latent approaches could facilitate our understanding of the heterogeneous phenotype of OCD. Also, such investigation could help to examine the prognostic value of different OCD subgroups and develop more effective therapeutic interventions targeted to each subgroup.

Εισαγωγή: Η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (ΙΨΔ) είναι μία σοβαρή ψυχική διαταραχή με πολύπλοκη συμπτωματολογία. Ο ‘καθαρισμός' και ο ‘επανέλεγχος’ είναι οι δύο υπο-ομάδες που συστηματικά προκύπτουν από όλες τις έρευνες για τους τύπους της ΙΨΔ. Ωστόσο, οι κλασικές παραγοντικές αναλύσεις για τις φαινομενολογικές διαστάσεις της ΙΨΔ και οι προσπάθειες εντοπισμού αξιόπιστων υπο-ομάδων δεν έχουν ακόμη καταλήξει σε οριστικά συμπεράσματα. Παρότι η Θεραπεία Συμπεριφοράς με επίκεντρο την Έκθεση και την Παρεμπόδιση Απάντησης (ΕΠΑ) είναι η θεραπεία με την ισχυρότερη εμπειρική τεκμηρίωση για την ΙΨΔ, ερευνητικά δεδομένα υποστηρίζουν ότι δεν απαντούν εξίσου καλά όλα τα είδη συμπτωμάτων της ΙΨΔ στην Θεραπεία Συμπεριφοράς. Σκοπός και Μέθοδος: Η παρούσα έρευνα πεδίου στοχεύει α) να εξετάσει την πιθανή ύπαρξη ομοιογενών υπο-ομάδων σε 134 Έλληνες Ιδεοψυχαναγκαστικούς ασθενείς με βάση τα δημογραφικά και φαινομενολογικά χαρακτηριστικά τους και β) να αξιολογήσει την αποτελεσματικότητα της Θεραπείας Συμπεριφοράς σε δύο υπο-ομάδες ΙΨΔ ασθενών με διαφορετικό φαινομενολογικό προφίλ (ασθενείς με τελετουργίες καθαρισμού και ασθενείς με τελετουργίες επανελέγχου). Για την περιγραφή των ασθενών χρησιμοποιήθηκαν συνδυαστικά η Πολυπαραγοντική Ανάλυση Αντιστοιχιών (MCA) και η Ανάλυση Λανθανουσών Κλάσεων (LCA). Όλοι οι ασθενείς του κλινικού μέρους της μελέτης (ν=36) διαγνώστηκαν σύμφωνα με την δομημένη κλινική συνέντευξη του SCID. Για την κλινική αξιολόγηση του συνολικού δείγματος και των δύο υπο-ομάδων ξεχωριστά, χρησιμοποιήθηκαν ψυχομετρικά εργαλεία για την εκτίμηση της βαρύτητας της ΙΨΔ (YBOCS), του άγχους στους τελικούς θεραπευτικούς στόχους, του αριθμού και είδους των καταναγκαστικών συμπεριφορών, της καταθλιπτικής διάθεσης, της λειτουργικότητας, των φοβικών συμπτωμάτων και της συνεργασιμότητας κατά την διάρκεια της θεραπείας. Οι μετρήσεις διενεργήθηκαν πριν και μετά την θεραπεία από ανεξάρτητο αξιολογητή. Αποτελέσματα: Η MCA ανέδειξε δύο διακριτές υπο-ομάδες ΙΨΔ ασθενών και η LCA επιβεβαίωσε αυτό το εύρημα καταλήγοντας σε δύο κλάσεις. Και οι δύο αναλύσεις έδειξαν (α) μία ξεκάθαρη υπο-ομάδα γυναικών ασθενών με καταναγκασμούς καθαρισμού, ιδεοληψίες μόλυνσης και όψιμη έναρξη νόσου και (β) μία υπο-ομάδα που αποτελείτο κυρίως από άνδρες ασθενείς με πρώϊμη έναρξη της ΙΨΔ, καταναγκασμούς επανελέγχου και ιδεοληψίες αμφιβολίας ή επιθετικότητας. Καταναγκασμοί νοητικοί, τακτοποίησης και παρασυσσώρευσης όπως και θρησκευτικές, σεξουαλικές ιδεοληψίες και εικόνες εμφανίστηκαν αποκλειστικά σε αυτή την υπο-ομάδα. Στο κλινικό τμήμα της μελέτης, από τους 29 ασθενείς που ενεπλάκησαν στη θεραπεία, το 79% ολοκλήρωσαν τη θεραπεία τους και το 21% την διέκοψαν. Οι ασθενείς που ολοκλήρωσαν τη θεραπεία παρουσίασαν στατιστικώς και κλινικώς σημαντική βελτίωση (≥50%) σε όλα τα ψυχομετρικά εργαλεία και επιπλέον στο τέλος της θεραπείας δεν πληρούσαν πια τα κριτήρια για την διάγνωση της ΙΨΔ σύμφωνα με το SCID. Οι ασθενείς που ολοκλήρωσαν τη θεραπεία κι αυτοί που την διέκοψαν δεν διέφεραν μεταξύ τους ως προς την αρχική βαρύτητα των συμπτωμάτων τους ούτε ως προς τον βαθμό συνεργασιμότητας που επέδειξαν κατά τις θεραπευτικές συνεδρίες. Σε ό,τι αφορά τις υπο-ομάδες, 12 ασθενείς με τελετουργίες καθαρισμού και 11 με τελετουργίες επανελέγχου ενεπλάκησαν στη θεραπεία. Στην αρχή της θεραπείας, οι ασθενείς με τελετουργίες καθαρισμού παρουσίασαν περισσότερα καταναγκαστικά συμπτώματα, υψηλότερη βαρύτητα καταναγκασμών στο YBOCS και μεγαλύτερη επιβάρυνση στη λειτουργικότητά τους, συγκριτικά με την άλλη υπο-ομάδα. Παρόλα αυτά, οι δύο υπο-ομάδες δεν διέφεραν ως προς το αποτέλεσμα της θεραπείας τους (70% των ασθενών της κάθε υπο-ομάδας ολοκλήρωσε τη θεραπεία) αλλά ούτε και ως προς τα ποσοστά βελτίωσης στο τέλος της θεραπείας, απώλειας της διάγνωσης, ως προς την συνεργασιμότητα ή τον συνολικό αριθμό θεραπευτικών συνεδριών που έλαβαν. Συμπεράσματα: Συνδυάζοντας δύο αναλύσεις διαφορετικής φιλοσοφίας για πρώτη φορά (από όσο είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε), επιβεβαιώσαμε την ύπαρξη τουλάχιστον δύο υπο-ομάδων σε ένα ευρύ δείγμα Ελλήνων ασθενών με Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή. Η Θεραπεία Συμπεριφοράς φάνηκε να είναι αποτελεσματική σε ένα κλινικό δείγμα ΙΨΔ ασθενών, και ξεχωριστά στις δύο πιο συχνές υπο-ομάδες: ασθενείς με τελετουργίες καθαρισμού και ασθενείς με τελετουργίες επανελέγχου. Μελλοντικά ερευνητικά σχέδια με ευρύτερα δείγματα που θα συνδυάζουν κλασικές και σύγχρονες αναλυτικές μεθόδους, θα μπορούσαν να διευκολύνουν την κατανόηση του πολύπλοκου φαινότυπου της ΙΨΔ. Αυτή η διερεύνηση, θα μπορούσε επίσης να συνεισφέρει στην εξέταση της προγνωστικής αξίας των διαφορετικών ΙΨΔ υπο-ομάδων με στόχο την ανάπτυξη αποτελεσματικών θεραπευτικών παρεμβάσεων στοχευμένων στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κάθε υπο-ομάδας.