Η λογοτεχνική κριτική στη Μεταπολίτευση: αισθητικά και ιδεολογικά ζητήματα της Αριστεράς

Abstract

The present doctoral dissertation sheds light on literary criticism of the Left during the period of the political reform (1974-1989). After the study of the primary material, the main impetus for research on this topic is to extract the way in which issues and aesthetic criteria that were all important to the Left were examined in this period and to analyze the new issues that were formed, in order to show what has changed, modified, maintained or overturned. The dissertation’s aim is not only to determine the imprint of the left literary criticism, but also to scrutinize the escalation observed in the approach of these issues between the 1970s and the 1980s, so as to illuminate how the critical texts are intertwined with dominant cultural and ideological trends during these decades. Consequently, in the first chapter, it is attempted to define the social-political and intellectual field during the period 1974-1989 and in the following chapters we move on to the detailed study of the left critical discourse. Since information about the left literary criticism during the interwar (1919-1939) and the post-war period (1944-1974) are given in the second chapter, the third and the fourth chapters deal, through different aspects, with a number of issues which are related to the new perspective of the left literary criticism in the atmosphere after the political reform (1974-1989). Among them are the “realisms”, the commitment, the humanism, the freedom, the role of the writer, the relationship between the author’s worldview and the ideological character of the literary text, the contemporary art and the audience, the internal dialogue that took place inside the Left after the release of the novels ''Eleni'' by Nick Gage and ''Isos na ’nai ki etsi'' by Yannis Ritsos, the evaluation and classification of literary texts, the “poetry of decadence”, the “poetry of defeat” and the poetry of surrealism. From the inquiry and the processing of the data emerge that this course is not undifferentiatedly linear, but a blend of continuities and ruptures. Finally, the study proves that the literary criticism of the Left (1974-1989) undergoes many variations and alterations, evolves and deepens, so the left critical discourse is presented as a valuable indicator of the gradual modernization into the left field as well as a determining factor of developments in the Greek intellectual scene.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή διερευνά τη λογοτεχνική κριτική της Αριστεράς στη Μεταπολίτευση (1974-1989). Μέσα από την εξέταση του πρωτογενούς υλικού, κεντρικό ζητούμενο είναι να εξαχθεί ο τρόπος με τον οποίο συζητήθηκαν αυτήν την περίοδο θέματα και αισθητικά κριτήρια που ήταν πάντα φλέγοντα για την Αριστερά και να αναλυθούν τα νέα θέματα που τέθηκαν, με στόχο να φανεί το τι από το παρελθόν μεταβάλλεται, διαφοροποιείται, αναπαράγεται ή καταργείται. Σκοπός της διατριβής είναι να προσδιοριστεί όχι μόνο η ιδιαίτερη φυσιογνωμία του αριστερού κριτικού λόγου στη Μεταπολίτευση, αλλά και να εξεταστεί η κλιμάκωση που παρατηρείται στην προσέγγιση αυτών των ζητημάτων μεταξύ των δύο μεταπολιτευτικών δεκαετιών για να διαφωτιστεί το πώς τα κριτικά κείμενα συνδέονται με τις δεσπόζουσες πολιτισμικές και ιδεολογικές τάσεις της εποχής τους. Για τον σκοπό αυτόν, στο πρώτο κεφάλαιο επιχειρείται ο προσδιορισμός του κοινωνικο-πολιτικού και διανοητικού μεταπολιτευτικού πεδίου και στα επόμενα κεφάλαια συντελείται η μετάβαση στο ειδικότερο πεδίο της αριστερής λογοτεχνικής κριτικής. Έτσι αφού στο δεύτερο κεφάλαιο δοθούν πληροφορίες για τη μεσοπολεμική και μεταπολεμική αριστερή κριτική, στο τρίτο και στο τέταρτο κεφάλαιο εξετάζεται, μέσα από πολλές οπτικές γωνίες, η στάση της λογοτεχνικής κριτικής της μεταπολιτευτικής Αριστεράς σε ποικίλα ανακύπτοντα ζητήματα. Μεταξύ αυτών, οι «ρεαλισμοί», η στράτευση, ο ουμανισμός, η ελευθερία, ο ρόλος του λογοτέχνη, η σχέση ανάμεσα στην κοσμοθεωρία του δημιουργού και στην κοσμοαντίληψη του έργου του, η σύγχρονη τέχνη και το κοινό, ο ενδοδιάλογος που ξέσπασε στο εσωτερικό της Αριστεράς μετά την κυκλοφορία του πεζογραφήματος του Nick Gage ''Ελένη'' και του μυθιστορήματος του Γιάννη Ρίτσου ''Ίσως να ’ναι κι έτσι'', η αξιολόγηση και ταξινόμηση των λογοτεχνικών έργων, η «ποίηση της παρακμής», η «ποίηση της ήττας» και η υπερρεαλιστική ποίηση. Από τη μελέτη και επεξεργασία των δεδομένων διαφαίνεται ότι η πορεία που ακολουθείται δεν είναι αδιαφοροποίητα ευθύγραμμη, αλλά αποτελεί ένα κράμα συνεχειών και ρήξεων. Τελικά αποδεικνύεται ότι η λογοτεχνική κριτική της μεταπολιτευτικής Αριστεράς υφίσταται ποικίλες διαφοροποιήσεις και αλλαγές, εξελίσσεται και βαθαίνει, με αποτέλεσμα ο αριστερός κριτικός λόγος να παρουσιάζεται ως ένας αξιόλογος δείκτης του σταδιακού εκσυγχρονισμού που συντελείται στο αριστερό πεδίο, αλλά και ως προσδιοριστικός παράγοντας των εξελίξεων που διαδραματίζονται στην ελληνική πνευματική σκηνή.