Ελληνικότητα και αστική διανόηση στον μεσοπόλεμο [1922-1940]

Abstract

My PhD thesis investigates intellectual history and the history of ideas in the period of the interwar crisis in Greece, focusing on the academic and political work of a group of bourgeois, conservative and idealist intellectuals, Ioannis Theodorakopoulos, Panagiotis Kanellopoulos and Konstantinos Tsatsos, the so-called School of Heidelberg, from the middle of the 1920s until 1940 and the outbreak of WWII. I focus on their attempt to constitute a notion of “Greekness” and cultivate a new collective national identity. The research is at the same time a comparative survey, looking at theoretical schemes and cultural transfers from German academic currents and theorists at the time. On the one hand, I aim to explore the ways that crisis in Europe was perceived by conservative theorists, and to understand the appeal of their proclamations; on the other hand, I note that the Greek case is just one of a number of equivalent nationalist projects in European countries at the time. The study is based on the claim that the notion of Greekness embraced and encapsulated the problems that bedevilled state and society during the period of interwar crisis. The production of the ideology of Greekness as a signifier defeated, implicitly and explicitly, the elements that constituted a new imaginary institution of the nation. The ideology of Greekness offered a means for the government to resolve the issues of the interwar state, and in particular the challenge of its political survival and continuity. Therefore, the examination of Greekness discloses the way that the politics of culture both served and promoted a hegemonic discourse. The intellectual elites undertook to interpret the crisis in order to frame a cultural program concerning the meaning of Hellenism in which their ideological and partisan assumptions were latent. Their actions reflected the ideological opposition of the sovereign political parties, both liberal and conservative, to communism.

Η εργασία πραγματεύεται τη συγκρότηση της έννοιας της ελληνικότητας στον Μεσοπόλεμο, μέσα από το έργο των διανοουμένων της επονομαζόμενης Σχολής της Χαϊδελβέργης, συγκαταλέγοντας την ελληνική περίπτωση στις αντίστοιχες αναζητήσεις και τα ευρωπαϊκά συμφραζόμενα της περιόδου. Η βασική υπόθεση εργασίας στηρίζεται στο επιχείρημα ότι το πρόγραμμα της ελληνικότητας εγκολπώνεται και συμπυκνώνει όλα τα προβλήματα που διαπερνούν το κράτος και την κοινωνία την περίοδο της μεσοπολεμικής κρίσης. Στην παραγωγή του αφηγήματος της ελληνικότητας ως σημαίνοντος ελλοχεύουν, υπόρρητα και ρητά, τα στοιχεία εκείνα που απαρτίζουν τη φαντασιακή θέσμιση του έθνους, εξασφαλίζοντας την ιστορική του ύπαρξη και αποστολή. Παράλληλα, το ιδεολόγημα της ελληνικότητας προσφέρεται και ως απάντηση στα ζητήματα διακυβέρνησης που αντιμετωπίζει το μεσοπολεμικό κράτος, αναδεικνύοντας τα μείζονα προβλήματα του εγχώριου αστισμού την περίοδο αυτή ως προς την πολιτική επιβίωση και εξασφάλιση της συνέχειάς του. Έτσι, στη θεώρηση της ελληνικότητας εμφιλοχωρεί η πολιτική του πολιτισμού και της παιδαγωγίας του ηγεμονικού λόγου. Σε μια περίοδο κρίσης, έντονων ανακατατάξεων και δηλωτική της ιδεολογικής αντιπαλότητας των αστικών κομμάτων με τον κομμουνισμό, οι πνευματικές ελίτ ως άτυποι εντολοδόχοι του έθνους ανέλαβαν ως διερμηνευτές της κρίσης να διαμορφώσουν ένα πολιτισμικό πρόγραμμα για το περιεχόμενο και το νόημα του ελληνισμού στο οποίο λάνθαναν οι ιδεολογικές και παραταξιακές παραδοχές τους.