La "femme modèle" from the first communicant to the affectionate mother: a dialogue between painting and moral discourse under the Early Third Republic, 1870-1900

Abstract

This PhD dissertation seeks to define the configuration and evolution of Frenchwomen’s moral identity and social status, through works of art created during the firstthirty years of the Third Republic (1870-1900). More specifically, my thesisinvestigates the artistic perception and visual recording of “traditional” female rolesand analyses the socio-historical factors which contributed to the construction of theideal woman. I focus on the representation of young girls’ education and FirstCommunion and study the portrayal of maternity which was perceived both as apersonal role and a republican ideal. Furthermore, I consider the institutions ofmarriage and family through portraits and scenes of everyday life. The woman’srelations to the Catholic Church within a secular state, as well as the notions ofchastity and patriotism, are thoroughly explored. In my dissertation I prioritisednineteenth century texts, where French doctors, demographers and statesmen fromdifferent ideological backgrounds give moral guidelines concerning hygiene,breastfeeding and childcare, or analyse phenomena such as the birth rate decline. Thewritings of these authors who communicated major social anxieties served as anevaluative platform; more specifically, I ventured to see how French painters andillustrators participated to the most important debates of their time. Therefore, thecriterion for the choice of images was not artistic excellence, but their engagementwith the moral and social issues I decided to consider. Since in my thesis pictures aretreated within a socio-historical context, I was challenged to achieve a balancebetween the visual and theoretical material, making them inter-relate effectively.Finally, my time-frame covers the three first decades of the French Third Republicand observes the succession of different governments. I investigate to what extentcertain social attitudes which were developed during this period of thirty yearsshifted, and try to find out whether these alterations are conveyed in painting

Η διατριβή επικεντρώνεται στην διαμόρφωση και εξέλιξη της ηθικής ταυτότητας και της κοινωνικής θέσης των γυναικών στη Γαλλία, μέσα από έργα ζωγραφικής που δημιουργήθηκαν στα πρώτα τριάντα χρόνια της Τρίτης Δημοκρατίας (1870-1900). Το κείμενο μελετά την καλλιτεχνική πρόσληψη και εικαστική απόδοση «παραδοσιακών» γυναικείων ρόλων, αναλύοντας τους ιστορικο-κοινωνικούς παράγοντες που συνέβαλαν στην κατασκευή του γυναικείου ιδεώδους εκείνης της εποχής. Οι έννοιες της αγνότητας, της ευσέβειας, της συζυγικής αφοσίωσης και του μητρικού καθήκοντος που αναδύονται από έργα τέχνης αναλύονται στο φως συγγραμμάτων τα οποία επεξεργάζονται ζητήματα ηθικής φύσης. Ο πατριωτισμός και οι εθνικιστικές τάσεις της περιόδου που ακολούθησε τον Γαλλοπρωσικό πόλεμο είναι θέματα που επανέρχονται στα κεφάλαια της παρούσας μελέτης. Παράλληλα, εξετάζονται η προώθηση ορισμένων κοινωνικά χρήσιμων αντιλήψεων και ο τρόπος που η φιλοπατρία των Γάλλων επηρέασε την εκπαίδευση και τη μορφή του οικογενειακού θεσμού. Η διατριβή παρακολουθεί την ταραχώδη σχέση του ρεπουμπλικανικού καθεστώτος με την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, από την εχθρότητα της δεκαετίας του 1880 μέχρί τις προσπάθειες για συμβιβασμό που έγιναν μετά το 1890. Τα κείμενα σημαντικών πνευματικών και ηθικών ταγών της εποχής παρείχαν το ιστορικό και θεωρητικό υπόβαθρο που επέτρεψε την κατανόηση μεγάλων κοινωνικών ανησυχιών συνδεδεμένων με την πληθυσμιακή μείωση και την ηθική παρακμή της Γαλλίας. Οι Γάλλοι καλλιτέχνες και εικονογράφοι συμμετείχαν μέσα από το έργο τους στις κορυφαίες ιδεολογικές αντιπαραθέσεις του καιρού τους. Η σχέση των γυναικών με τη θρησκεία αποτελεί ένα θέμα-κλειδί που διερευνάται εκτενώς. Οι ισχυροί δεσμοί του γυναικών με την Καθολική Εκκλησία σφυρηλατήθηκαν στη διάρκεια πολλών αιώνων, μέσα από την εκπαίδευση που έπαιρναν τα κορίτσια στο σπίτι ή στο σχολείο διαμορφώνοντας την ηθική τους ταύτοτητα. Η εικόνα της Γαλλίδας αστής ή χωρικής ως πιστής χριστιανής αναδεικνύεται μέσα από πολλά παραδείγματα.