Κριτικός γραμματισμός στα μέσα: η περίπτωση της Ελληνικής Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης

Abstract

The main purpose of this Philosophical Dissertation is to study the presence of critical media literacy in Greek primary education. Based on existing bibliography but also contributing to it, this paper examines the theoretical background of critical media literacy and discusses it, as well as that of modern curriculum and school textbooks, which constitute its research material, in order to answer if and how critical media literacy is present in the standing curriculum and school textbooks of Greek primary education. This thesis consists of two parts (theoretical background and research). The first part begins with a presentation of the most crucial theoretical approaches to Media, accompanied by significant information on the historical and social evolution of the four media examined (radio, television, cinema and the internet) as well as each medium’s particular characteristics. The second chapter approaches the notion of literacy and its evolution over time, leading to the third chapter, which discusses media literacy (definitions, media literacy and media education, media literacy approaches). Lastly, the theoretical part discusses Kellner and Share’s typology about media literacy approaches, to put emphasis on the approach of critical media literacy and thoroughly discuss its main ideas as they were articulated by Paulo Freire and later significant critical pedagogists such as Henry Giroux, Michael Apple and Peter McLaren. As for the second part of this thesis, it is related to the research done in order to reveal the presence (or absence) of critical media literacy in the context of Greek primary education, based on the examination of its formal texts, that is the curriculum and school textbooks of all six (6) primary school grades. At the beginning, there is a presentation of the methodology applied for the selection, accumulation and examination of the research material and it is stated that the method used is qualitative content analysis. Next, clarification of crucial research matters takes place, such as the stages of research, the material’s selection criteria and basic characteristics, position in Greek primary education, as well as the sociopolitical and ideological context of its design and application. Research questions are also articulated in this part, along with other analysis matters (categories, sub-categories, unit of analysis), concluding in a detailed presentation of the analysis’s results. Last but not least, this Philosophical Dissertation presents and discusses its final conclusions, establishing the fact that in the context of Greek primary education media are presented as socioeconomically, politically and ideologically neutral, with the dominance of objective and individually-performed activities coming in contrast with the objectives and content of critical media literacy.

Κεντρικός σκοπός της διατριβής είναι η διερεύνηση της παρουσίας του κριτικού γραμματισμού στα Μέσα στην ελληνική πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Με βάση την υπάρχουσα βιβλιογραφία αλλά και συμβάλλοντας σε αυτήν, η εργασία ανατρέχει στο θεωρητικό υπόβαθρο του κριτικού γραμματισμού στα Μέσα και το πραγματεύεται, για να συνεχίσει με αυτό των σύγχρονων αναλυτικών προγραμμάτων και σχολικών εγχειριδίων ως πρωτογενές υλικό της έρευνας, αποσκοπώντας να απαντήσει στο ερώτημα εάν και πώς παρουσιάζεται ο κριτικός γραμματισμός στα Μέσα στα ισχύοντα μέχρι σήμερα αναλυτικά προγράμματα σπουδών και σχολικά εγχειρίδια. Η διατριβή διαρθρώνεται σε δύο μέρη (θεωρητικό και ερευνητικό). Όσον αφορά το πρώτο μέρος, αρχικά γίνεται αναλυτική αναφορά στις σημαντικότερες θεωρητικές προσεγγίσεις για τα Μέσα, παράθεση βασικών στοιχείων γύρω από την ιστορική και κοινωνική εξέλιξη του εκάστοτε Μέσου της εργασίας (ραδιόφωνο, τηλεόραση, κινηματογράφος, διαδίκτυο) καθώς και συζήτηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του καθενός. Ακολουθεί γενική προσέγγιση της έννοιας του γραμματισμού η οποία οδηγεί στο γραμματισμό στα Μέσα, τις απόπειρες ορισμού του, τη σχέση του με την επίσημη εκπαίδευση και τις εκάστοτε προσεγγίσεις του. Τέλος, το θεωρητικό μέρος της διατριβής, ακολουθώντας την τυπολογία των Kellner και Share, επικεντρώνεται στον κριτικό γραμματισμό στα Μέσα, πραγματοποιώντας αναλυτική αναφορά στις βασικές ιδέες του έτσι όπως διατυπώθηκαν από τον Paulo Freire, καθώς και από τους πλέον αναγνωρισμένους εκπροσώπους της κριτικής παιδαγωγικής (Henry Giroux, Michael Apple και Peter McLaren). Το δεύτερο μέρος της διατριβής περιλαμβάνει την έρευνα, εξετάζοντας τα επίσημα κείμενα που την αφορούν, δηλαδή τα ΔΕΠΠΣ-ΑΠΣ και τα σχολικά εγχειρίδια όλων των τάξεων του ελληνικού δημοτικού σχολείου. Παρατίθεται η μεθοδολογία για τη συγκέντρωση και μελέτη του υλικού και δηλώνεται πως η μέθοδος ανάλυσής του είναι η ποιοτική ανάλυση περιεχομένου. Ακολουθεί η παρουσίαση των σταδίων της ερευνητικής διαδικασίας, διατυπώνονται τα κριτήρια επιλογής του υλικού και γίνεται αναφορά στα βασικά χαρακτηριστικά του, τη θέση του στην ελληνική πρωτοβάθμια εκπαίδευση, καθώς και το κοινωνικοπολιτικό και ιδεολογικό πλαίσιο στο οποίο σχεδιάστηκε και εφαρμόστηκε. Ακολουθεί μια λεπτομερέστερη παρουσίασή του και διατυπώνονται τα ερευνητικά ερωτήματα βάσει των οποίων συγκροτούνται οι κατηγορίες και υποκατηγορίες ανάλυσής του, ενώ παράλληλα ορίζεται ο τρόπος προσέγγισης των κειμένων που το απαρτίζουν και η μονάδα ανάλυσης στην οποία βασίζεται η αποδελτίωση των σχετικών με το θέμα αναφορών. Το ερευνητικό μέρος της εργασίας ολοκληρώνουν τα αποτελέσματα της ανάλυσης και τα συνολικά συμπεράσματά της όπου καταδεικνύεται το ότι στην ελληνική πρωτοβάθμια εκπαίδευση τα Μέσα παρουσιάζονται ως κοινωνικοοικονομικά, πολιτικά και ιδεολογικά ουδέτερα, με την κυριαρχία ατομικών δραστηριοτήτων αντικειμενικού τύπου και τη λογική της κοινωνικής αποτελεσματικότητας που τα διέπει να έρχονται σε άκρα αντίθεση με τους σκοπούς και το περιεχόμενο του κριτικού γραμματισμού στα Μέσα.