Οι μεταστροφές της μουσικής φόρμας στον Beethoven και Chopin υπό το πρίσμα των αισθητικών θεωριών του Kant και του Schelling

Abstract

The present dissertation concerns both the philosophical investigation of the art of music in the context of Kant and Schelling’s aesthetic theories and the examination of the potential differentiations on the musical form in the works of Beethoven and Chopin, always in relation with the above aesthetic views. By keeping the purpose of highlighting findings, the analysis of the selected works yielded results. Through these new elements the following comparative approach of the works was attempted according to the central positions of both Kantian and Schellingian aesthetic theory. About the approach on the transformations of musical form in the light of Kant's philosophical thought, on a main basis the investigation course pertains a combination of the aesthetic theory, which is drawn mainly from the Critique of Judgment, and of the form that responds to selected works of Beethoven and Chopin. However, we are referring to a subject that does not lack difficulties. These are usually arising from the incomplete collection of findings, as well as from the philosopher’s controversial attitude towards the discussion about the central parameters of the art under examination. To begin with, a parallel axis was distinguished onto which both Beethoven and Kant developed their thinking and creativity. This is happening at the edge of two eras that they are characterized by the classical, on the one hand, and the romantic style, on the other. The parallel of the matter is mainly based on the fact that both personalities made intensive efforts in order to integrate two directions. Nevertheless, the stake of the possibility regarding the compatibility of Kant's aesthetics with any kind of music ‒let alone when it concerns the absolute music‒ was assessed as crucial. On the other hand, the research on Schelling's aesthetics proved even more demanding, mainly due to the fact that it is, to a large extent, a relatively uncharted field. In this field, however, more critical issues were discovered and were investigated concerning the nature of artistic creation, the autonomy of the musical work of art, but above all about the interactive kind of the relationship between this particular art and the Schellingian thought. The findings from the comparison into this twofold field, music as well as philosophy, were, in any case, successful in part of the musicals works, of both Beethoven and Chopin’s, across the consideration of Schelling’s aesthetic elements, as these were mainly presented in his work The Philosophy of Art. Nevertheless, the successful conjunction between the musical and the aesthetic-theoretical findings did not mean the complete association of the musical form’s evolution towards the positions developed by a Philosophy of Music, even to the degree of Schelling's originality. However, the association was the motivation for the intensification of the research, as well as one of the models for its process in a whole. Furthermore, I think it will be worthwhile emphasizing about the significance of the musical time’s research hypothesis which is presented as intertwined with temporal disengagement, especially in the piano works by Chopin; this is, of course, true to the extent that temporal disengagement is consistent with the musical style of the Romantic era, before, that is, the tendencies which are usually found in the 20th century, in particular towards the extensive disengagement of rhythm, as well as towards ambiguity in relation to tonality. Apart from the issues of time, I consider of particular interest the findings regarding the possibility of a hypothetical dialogue between the great composers, especially when their spiritualized entities persist in a mental and long termed cultural realm. Equally interesting are the questions of the central Schellingian concept of indifference, but also of the creative management towards the contrasts that emerged between the Parts of a musical composition, but also within each Part, during the evolutionary course of the musical form from Classicism to Romanticism. Through the analysis of the works by Beethoven, with the abundance of which the transition to the era, in which the romantic style will dominate, is accomplished, and the analysis of the works by Chopin with which the specific style had mainly flourished in his piano compositions, I set my central target to make plausible the hypothesis of transformations in the musical form of these works. The achievement of my goal was attempted under the condition of interactive correlation on the music-philosophical axis, always in combination with the investigation of musical elements within the framework of the two aesthetic theories. In any case, the challenge of this research was indeed twofold. Most importantly, the highlighting of original theoretical findings in the aesthetic theories both of Kant and Schelling, combined with their unnecessary reductive application to the music creators in question, actually brought out different aspects. Besides, the two composers have been considered as great junctions for the development of both music and its philosophy. Therefore, the interest of examining their works with the Kantian and Schellingian aesthetic considerations, which are equally central to philosophy, is eventually apparent. So, in the light of these considerations, we will try to approach Beethoven’s innovative language that induces inversions in terms of the musical character, while, in the other research’s part, regarding Chopin’s work, we will turn to the potential rupture of the core concerning the spirit of Romanticism in music, seen, however, through a unique prism.

Η παρούσα διατριβή αφορά αφενός στη φιλοσοφική διερεύνηση της μουσικής τέχνης στο πλαίσιο της αισθητικής θεωρίας των Kant και Schelling, αφετέρου στην εξέταση των δυνητικών διαφοροποιήσεων της μουσικής μορφής στα έργα των Beethoven και Chopin σε συσχέτιση με τις ανωτέρω αισθητικές θεωρήσεις. Πιο συγκεκριμένα, τα επιλεγμένα έργα αναλύθηκαν με σκοπό την ανάδειξη ευρημάτων, μέσω των οποίων επιχειρήθηκε η συγκριτική προσέγγιση των έργων συναρτήσει των κεντρικών θέσεων της καντιανής και της σελλινγκιανής αισθητικής θεωρίας. Για τους τρόπους προσέγγισης των μεταστροφών υπό το φως της φιλοσοφικής σκέψης του Kant, η διερευνητική πορεία άπτεται, κατά κύρια βάση, μιας συνδυαστικής της αισθητικής θεωρίας, αντλούμενης κυρίως από την Κριτική της Κριτικής Δύναμης, με τη μουσική μορφή που απαντά σε επιλεγμένα έργα των Beethoven και Chopin Αναφερόμαστε, ωστόσο, σε μια θεματική που δεν υπολείπεται δυσχερειών οι οποίες απορρέουν συνήθως από την ελλιπή συλλογή ευρημάτων, όπως κι από την αμφιλεγόμενη στάση του φιλοσόφου απέναντι στην πραγμάτευση των κεντρικών παραμέτρων της υπό εξέταση τέχνης. Πρωτίστως, διακρίθηκε ένας παράλληλος άξονας επί του οποίου ο Beethoven και ο Kant εκτύλιξαν τη σκέψη και τη δημιουργικότητά τους στο μεταίχμιο δύο εποχών που τις χαρακτήριζε η έντεχνη μορφή, από τη μία πλευρά, και το ρομαντικό ύφος, από την άλλη. Η παραλληλία βασίζεται κυρίως στο γεγονός ότι αμφότεροι κατέβαλλαν εντατικές προσπάθειες, προκειμένου να ενώσουν δύο κατευθύνσεις. Παρ’ όλα αυτά, η διακύβευση της δυνατότητας σχετικά με τη συμβατότητα της αισθητικής του Kant με οποιοδήποτε είδος μουσικής ‒πόσω μάλλον όταν αυτό αφορά στην απόλυτη μουσική‒ κρίθηκε καίρια. Περισσότερο απαιτητική, ωστόσο, αποδείχθηκε η έρευνα επί της αισθητικής του Schelling, κυρίως λόγω του γεγονότος ότι αποτελεί, εν πολλοίς, ένα σχετικά αχαρτογράφητο πεδίο. Σε αυτό το πεδίο, ωστόσο, ανευρέθηκαν και διερευνήθηκαν περισσότερα κρίσιμα θέματα περί της φύσης της καλλιτεχνικής δημιουργίας, της αυτοτέλειας του μουσικού έργου τέχνης, αλλά, κυρίως, περί της φύσης μιας διαδραστικού χαρακτήρα σχέσης της συγκεκριμένης τέχνης με τη σελλινγκιανή σκέψη. Τα ευρήματα της αντιπαραβολής στο διττό πεδίο, μουσικής και φιλοσοφίας, ήταν, εξάλλου, επιτυχή σε μέρος των έργων, τόσο του Beethoven όσο και του Chopin, έναντι της θεώρησης των αισθητικών πραγμάτων του Schelling, όπως αυτή παρουσιάστηκε κυρίως στο έργο του Φιλοσοφία της Τέχνης. Μολαταύτα, η επιτυχημένη σύζευξη των ευρημάτων, μουσικών και αισθητικο-θεωρητικών, δεν σήμανε την πλήρη σύμπραξη της εξέλιξης της μουσικής μορφής με τις θέσεις που είχε αναπτύξει μια φιλοσοφία μουσικής, έστω στον βαθμό πρωτοτυπίας του Schelling. Από την άλλη πλευρά, η σύζευξη αποτέλεσε κίνητρο για την εντατικοποίηση της έρευνας, όπως και ένα από τα πρότυπα για το σύνολο της ερευνητικής διαδικασίας. Αξίζει επίσης να τονιστεί η σημασία στην ερευνητική υπόθεση του μουσικού χρόνου, κυρίως στο πιανιστικό έργο του Chopin, το οποίο προτάσσεται συνυφασμένο με τη χρονική απελευθέρωση· αυτό, φυσικά, ισχύει στον βαθμό στον οποίο η χρονική απελευθέρωση συνάδει με το μουσικό ύφος της ρομαντικής περιόδου, προτού, δηλαδή, εμφανιστούν οι τάσεις προς την εκτενή απελευθέρωση του ρυθμού και προς την ασάφεια σε σχέση με την τονικότητα που συνήθως απαντούν κατά τον 20ο αιώνα. Εκτός από τα ζητήματα του χρόνου, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσίασαν τα ευρήματα σχετικά με τη δυνατότητα ενός υποθετικού διαλόγου μεταξύ των μουσουργών, ειδικά όταν οι πνευματικοποιημένες τους οντότητες εξακολουθούν να υφίστανται σε διανοητικό και μακρο-πολιτισμικό πεδίο. Εξίσου ενδιαφέροντα προτάσσονται τα ζητήματα της κεντρικής σελλινγκιανής έννοιας της αδιαφορίας, αλλά και της δημιουργικής διαχείρισης των αντιθέσεων που αναδείχθηκαν μεταξύ των Μερών μιας μουσικής σύνθεσης, αλλά και εντός έκαστου Μέρους, κατά την εξελικτική πορεία της μουσικής μορφής από τον Κλασικισμό προς τον Ρομαντισμό. Αναλύοντας έργα του Beethoven, με τα περισσότερα εκ των οποίων επιτελείται η μετάβαση προς την εποχή στην οποία θα κυριαρχήσει το ρομαντικό ύφος, και έργα του Chopin, με τα οποία το ορισμένο ύφος είχε κυρίως ακμάσει στις πιανιστικές του συνθέσεις, έθεσα ως κεντρικό μου στόχο να καταστήσω εύλογη την υπόθεση των μεταστροφών στη μουσική τους μορφή.Η επίτευξη του στόχου μου επιχειρήθηκε υπό την προϋπόθεση της αλληλεπιδραστικής συσχέτισης επί του μουσικοφιλοσοφικού άξονα, πάντοτε σε συνδυασμό με τη διερεύνηση των μουσικών πραγμάτων εντός του πλαισίου των δύο αισθητικών θεωριών.Εν πάση περιπτώσει, η πρόκληση της εν λόγω έρευνας ήταν διττή. Προπάντων, η ανάδειξη πρωτότυπων θεωρητικών ευρημάτων στις αισθητικές θεωρίες του Kant και του Schelling, σε συνδυασμό με τη μη αναγκαία αναγωγική τους εφαρμογή στους εν λόγω μουσικούς δημιουργούς, ανέδειξε όντως δυνατές διαφορετικές όψεις. Οι δύο μουσικοί δημιουργοί, άλλωστε, συνιστούν κόμβους για την εξέλιξη τόσο της μουσικής όσο και της φιλοσοφίας της. Επομένως, διαφαίνεται πράγματι το ενδιαφέρον της συνεξέτασης έργων τους με τις καντιανές και σελλινγκιανές, εξίσου κομβικές για τη φιλοσοφία, αισθητικές θεωρήσεις. Υπό το φως τούτων των θεωρήσεων, θα επιχειρήσουμε να προσεγγίσουμε την καινοτόμο γλώσσα του Beethoven που επιφέρει ανατροπές ως προς τον μουσικό χαρακτήρα, ενώ, στο έτερο ερευνητικό κομμάτι, όσον αφορά το έργο του Chopin, θα στραφούμε προς τη δυνητική διάρρηξη του πυρήνα του πνεύματος του μουσικού Ρομαντισμού, ιδωμένου, ωστόσο, μέσω ενός μοναδικού πρίσματος.