Imágenes de la política en las sociedades del conocimiento

Abstract

Throughout their history, western democracies have been confronted by a multitude of discourses, groups and movements that have criticized the oligarchic tendencies within them and demanded substantial changes that would allow for people's greater participation in decision-making. Representative institutions have often been considered unrepresentative. These criticisms have been launched using slogans that call for a ‘real’ participatory or direct democracy. However, it has been unclear what these slogans mean, and different and contradictory meanings tend to emerge around them. Furthermore, while the current parliamentary democracy receives harsh criticism, it seems stronger than ever. The alternatives are not convincing. It can be said that the ideological and political battle between liberal parliamentary democracy and direct-participatory democracy has resulted to date in the victory of the former. This being so, the prevailing view of politics is that it is the activity of politicians. The dispute between liberal presentative and participatory-direct democracy has become more complex over the last decades because of the growing technification of various issues. While this complexity makes politics even more unaffordable for citizens, it also often reveals the inability of political staff to address the problems. Decision-making appears as an activity that requires increasing expertise at the same time as the official expertise is insufficient. Under these conditions, the above-mentioned dispute about democracy, politics and participation is renewed, and the participatory appeal discovers new arguments and new difficulties. The recent emergence of the proposal for deliberative democracy can be seen as an attempt to synthesize the elements of this discussion: the need for citizen participation, the inevitability of representative structures and the insufficiency of institutional expertise. Therefore, in order to address and resolve these issues, deliberative democrats have proposed participatory mechanisms that involve all concerned voices and that are compatible with representative institutions. Against this background, it is important to study what the citizenry says about participation, politics and democracy. It is important to see how this relates to proposals for participatory, representative or deliberative democracy and to understand what kind of democracy citizens can or want to build. Citizens of different Catalan cities and specialists who have organized participatory processes in their respective municipalities were interviewed, and their narratives were analyzed according to a thematic analysis methodology. This study enriches the debate on democracy and politics, drawing on empirical data from people who have called for or have lived through participatory experiences from various positions. The results show that a mutual exclusion operates between political involvement and contemporary life. Politics is a laborious and demanding activity, and everyday life leaves no energy and time for politics. In addition, there are people who are not considered part of the citizenship under the existing order. The current democracy is criticized as opaque and inefficient, but representative structures are not radically questioned. The complex character of various issues requires the presence of competent experts. Therefore, fully participatory democracy is considered impossible, even though a more participatory democracy is desired. Political activity could become something that everyone could take part in if participatory spaces take into account the daily lives of people and if the barriers to the full exercise of citizenship are removed.

Οι δυτικές δημοκρατίες έχουν επικριθεί, στη μέχρι τώρα ιστορία τους, για τις ολιγαρχικές τάσεις που αναπτύσσονται στο εσωτερικό τους και πολλοί λόγοι, ομάδες και κινήματα διεκδίκησαν αλλαγές με στόχο την ουσιαστική λαϊκή συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων. Οι θεσμοί της αντιπροσώπευσης έχουν θεωρηθεί ως μη αντιπροσωπευτικοί στην πραγματικότητα. Αυτές οι κριτικές είχαν σαν αφετηρία τα συνθήματα μιας «πραγματικής» ή άμεσης δημοκρατίας. Ωστόσο, παραμένει ασαφές τι σημαίνουν τα συγκεκριμένα συνθήματα και γύρω τους έχουν αναδυθεί ποικίλα και αντιφατικά νοήματα. Επιπλέον, αν και η σημερινή κοινοβουλευτική δημοκρατία δέχεται σφοδρές επικρίσεις , φαίνεται πιο ισχυρή από ποτέ. Οι εναλλακτικές προτάσεις δεν έχουν υπάρξει πειστικές. Και μπορεί να ειπωθεί ότι η ιδεολογική και πολιτική διαμάχη μεταξύ φιλελεύθερης κοινοβουλευτικής και συμμετοχικής-άμεσης δημοκρατίας έχει ως αποτέλεσμα –μέχρι στιγμής- την επικράτηση της πρώτης. Η αντίληψη λοιπόν που κυριαρχεί σήμερα είναι ότι η πολιτική είναι η δραστηριότητα των πολιτικών. Τις τελευταίες δεκαετίες η αντιπαράθεση μεταξύ φιλελεύθερης-αντιπροσωπευτικής και συμμετοχικής-άμεσης δημοκρατίας έχει γίνει πιο σύνθετη εξαιτίας της αύξουσας τεχνικής πολυπλοκότητας των διαφόρων ζητημάτων: Από τη μια πλευρά, αυτή η πολυπλοκότητα κάνει την πολιτική ακόμη πιο απρόσιτη στους πολίτες. Από την άλλη, συχνά φανερώνει την αδυναμία του πολιτικού προσωπικού να αντιμετωπίσει τα προβλήματα. Η λήψη αποφάσεων εμφανίζεται ως δραστηριότητα που απαιτεί όλο και περισσότερες ειδικές γνώσεις την ίδια στιγμή που οι επίσημα αναγνωρισμένες ειδικές γνώσεις δεν επαρκούν. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η διαμάχη, στην οποία αναφερόμαστε, πάνω στο περιεχόμενο της δημοκρατίας και της πολιτικής αναζωπυρώνεται και το αίτημα της συμμετοχής ανακαλύπτει νέα επιχειρήματα και, επίσης, νέες δυσκολίες.Η ανάδυση της πρότασης της διαβουλευτικής δημοκρατίας μπορεί να θεωρηθεί ως απόπειρα να συντεθούν οι διαφορετικές πλευρές αυτής της αντιπαράθεσης: η ανάγκη συμμετοχής των πολιτών, το αναπόφευκτο των δομών της αντιπροσώπευσης, η ανεπάρκεια της επίσημης εμπειρογνωμοσύνης. Προκειμένου να αντιμετωπιστούν ή να επιλυθούν τα διάφορα ζητήματα, οι υποστηρικτές της διαβουλευτικής δημοκρατίας προτείνουν μηχανισμούς συμμετοχής στο δημόσιο διάλογο όλων των εμπλεκόμενων μερών, μηχανισμούς συμβατούς με τους αντιπροσωπευτικούς θεσμούς.Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο, είναι σημαντικό να μελετήσουμε τι λένε οι πολίτες για τη συμμετοχή, την πολιτική, τη δημοκρατία. Είναι σημαντικό σημαντικό να δούμε πώς αντιμετωπίζουν τις διαφορετικές προτάσεις δημοκρατίας -αντιπροσωπευτικής, συμμετοχικής-άμεσης και διαβουλευτικής- για να κατανοήσουμε τι είδους δημοκρατία επιθυμούν ή θεωρείται εφικτή. Πραγματοποιήθηκαν λοιπόν συνεντεύξεις με πολίτες διαφόρων περιοχών της Καταλονίας της Ισπανίας και επίσης με ειδικούς που είχαν διοργανώσει διαδικασίες συμμετοχής στους αντίστοιχους δήμους. Τα λεγόμενα τους μελετήθηκαν σύμφωνα με τη μεθοδολογία της θεματικής ανάλυσης. Η παρούσα μελέτη μας επιτρέπει να εμπλουτίσουμε τη συζήτηση πάνω στο περιεχόμενο της δημοκρατίας και της πολιτικής αντλώντας εμπειρικά δεδομένα από ανθρώπους που κλήθηκαν ή ενεπλάκησαν σε διαδικασίες συμμετοχής, έχοντας διαφορετικές θέσεις. Τα αποτελέσματα της ανάλυσης αναδεικνύουν ότι ανάμεσα στην πολιτική συμμετοχή και την καθημερινή ζωή εμφανίζεται ένας αμοιβαίος αποκλεισμός. Η πολιτική είναι μια επίπονη και απαιτητική δραστηριότητα για την καθημερινή ζωή την ίδια στιγμή που η καθημερινότητα δεν αφήνει ενέργεια και χρόνο για την πολιτική δράση. Επιπλέον, υπάρχουν άνθρωποι που δεν αναγνωρίζονται καν ως πολίτες μέσα στη σημερινή τάξη πραγμάτων. Η σημερινή δημοκρατία επικρίνεται ως αδιαφανής και αναποτελεσματική, ωστόσο οι θεσμοί της αντιπροσώπευσης δεν αμφισβητούνται ριζικά. Ο πολύπλοκος χαρακτήρας των διαφόρων ζητημάτων απαιτεί την παρουσία ικανών εμπειρογνωμόνων. Κατα συνέπεια, μια δημοκρατία ριζικά συμμετοχική θεωρείται αδύνατη και, ταυτόχρονα, είναι επιθυμητή μια δημοκρατία με περισσότερη συμμετοχή. Η πολιτική δραστηριότητα μπορεί να είναι ανοιχτή σε όλους και όλες στο βαθμό που στους χώρους πολιτικής συμμετοχής λαμβάνονται υπόψη οι καθημερινές ζωές των ανθρώπων και επίσης αίρονται τα εμπόδια που εμποδίζουν την πλήρη άσκηση της ιδιότητας του πολίτη.

Las democracias occidentales a lo largo de su historia han tenido que enfrentarse a una multitud de discursos, colectivos y movimientos que criticaban las tendencias oligárquicas que se desarrollaban en su seno y reivindicaban cambios que permitieran la participación substancial del pueblo en la toma de decisiones. Las instituciones representativas se han considerado poco representativas de verdad. Estas críticas se han lanzado bajos los lemas de una democracia “real”, participativa, radical o directa. No obstante, ha quedado poco claro qué significan estas consignas y alrededor de ellas suelen emerger significados diversos y contradictorios. Es más, aunque la democracia parlamentaria actual recibe duras críticas, parece más fuerte que nunca. Las alternativas no son convincentes. Y se puede decir que la batalla ideológica y política entre la democracia parlamentaria-liberal y la democracia participativa-directa ha dado como resultado -hasta la fecha- la victoria de la primera.

Así las cosas, la visión imperante de la política es que se trata de la actividad de los políticos. La disputa entre la democracia liberal-representativa y la democracia participativa-directa se ha complejizado a lo largo de las últimas décadas por la creciente tecnificación de las diferentes cuestiones. Por una parte, tal complejidad hace la política aún más inasequible para la ciudadanía. Por otra parte, revela a menudo la incapacidad del personal político a la hora de abordar los problemas. La toma de decisiones aparece como una actividad que requiere una creciente experticia al mismo tiempo que la experticia oficial es insuficiente. En estas condiciones, la disputa de la que hablábamos antes sobre la democracia, la política y la participación se renueva y el llamamiento participativo descubre nuevos argumentos y también nuevas dificultades.

La reciente emergencia de la propuesta de la democracia deliberativa se puede ver como un intento de sintetizar los elementos de esta discusión: la necesidad de la participación ciudadana, la inevitabilidad las estructuras representativas, la insuficiencia de la experticia institucional. Por tanto, los demócratas deliberativos proponen mecanismos participativos con la implicación de todas las voces concernidas, y que sean compatibles con las instituciones representativas para abordar y resolver las diferentes cuestiones.

Ante este panorama sería importante estudiar qué dice la ciudadanía sobre la participación, la política, la democracia. Sería importante ver cómo se relaciona con las propuestas de la democracia representativa, participativa o deliberativa para comprender qué tipo de democracia se puede o se quiere construir. Se han entrevistado tanto a ciudadanos de diferentes localidades catalanas como especialistas que han organizado procesos participativos en los Ayuntamientos respectivos, y sus relatos se han analizado según la metodología del análisis temático. El presente estudio nos permite enriquecer el debate sobre la democracia y la política a partir del material empírico de personas que se han convocado o han vivido experiencias participativas desde diferentes posiciones.

Los resultados nos muestran que entre la implicación política y la vida actual opera una mutua exclusión: la política es actividad laboriosa y exigente para la vida cotidiana mientras que la vida cotidiana no deja energía y tiempo para la política. Además, hay gente que ni es considerada parte de la ciudadanía según el orden vigente. La democracia actual se critica como opaca e ineficaz, pero las estructuras representativas no se cuestionan radicalmente. El carácter complejo de las diferentes cuestiones hace necesaria la presencia de buenos expertos. Así que una democracia plenamente participativa se considera imposible al mismo tiempo que se desea una democracia más participativa. La actividad política puede ser de todos y todas, a medida que los espacios participativos tengan en cuenta las vidas cotidianas de las personas y se levanten las barreras que dificultan el pleno ejercicio de la ciudadanía.