Διερεύνηση πρώιμων γνωστικών ελλειμμάτων και ποιότητας ζωής σε υπερήλικες στην πρωτοβάθμια περίθαλψη

Abstract

Aging is one of the major challenges of the future, and much more so for Greece as it is among the countries with a very high life expectancy and one of the lowest birth rates in Europe.Cognitive function is an important factor for the quality of life of the elderly. The fact that, naturally, some degree of cognitive decline is expected in aging, leads, in many cases, to real cases of dementia being neglected and detected when the optimal time for intervention has passed. At the same time, elderly people who experience depression, anxiety symptoms or other problems related to poor quality of life, often complain of memory decline and, as a result they are considered to have dementia, further reducing the accuracy of dementia detection.Primary health care is probably the most appropriate service where dementia can be detected in its early stages. The goals of the present thesis include both to help primary health care workers to have more data on the factors related to cognitive deficits and to make better psychometric tools available so that on the one hand they can more easily monitor the cognitive function of the patients served and on the other hand they can refer them in time, so that clients can be assessed and treated as early as possible.The aim of the study is to search for early cognitive deficits of elderly people served by primary health care as well as the various factors (sociodemographic, physical health, mental health and quality of life) that are associated with them (the cognitive deficits).The sample consists of a total of 428 people, served by primary health care. Of these, 362 were older or equal to 60 years old and 66 were younger than 60 years of age. The participants came from the wider area of Alexandroupolis in the prefecture of Evros and from the wider area of Karditsa in the prefecture of Karditsa.The research was carried out in two parts. In the first part, the translation and the standardization into Greek of the psychometric tool “Test Your Memory (TYM)”, which was the basic test for evaluating the mental functions of the participants, were performed. Two hundred participants, aged both less than and greater or equal to 60 years, were involved. The second part of the research concerned the correlation of the studied factors (demographic, social, physical health, mental health and quality of life) with the mental functioning of those 362 participants of the sample aged over or equal to 60 years. The participants answered or filled in the research questionnaires, as the case may be: The Semi-Structured Individual Interview on demographic characteristics and medical history, the TYM, the Mini Mental State Examination (MMSE), the Geriatric Depression Scale-Short Form (GDS-15), the Short Stress Screening Test (SAST) and the World Health Organization Well-being Index 5 (WHO-5). Some of the participants underwent a psychiatric interview, as the “gold standard” for the diagnosis of dementia, according to ICD-10, criteria. TYM was appropriately translated in Greek. Greek TYM’s internal consistency, inter-rater reliability as well as its sensitivity and specificity at various cut-off points for the diagnosis of dementia were calculated. Participants were compared with each other in terms of their TYM score in relation to various sociodemographic factors as well as factors from their medical history. The participants' TYM score was correlated with their score on the rest of the survey's rating scales. For the statistical analysis, t-test, chi-square test, ANOVA and Pearson correlation coefficient were used. In addition, a multiple linear stepwise regression model was applied with the TYM score as the dependent variable and the factors that emerged as significant from the univariate analyses as independent ones.The Greek version of the TYM that was used, presents a Cronbach alpha value for the internal consistency equal to 0.75, inter-rater reliability of 0.98 – 0.99 as well as a sensitivity of 71% and a specificity of 70%, for the diagnosis of dementia, at the cutoff of 39. TYM values decrease with age, a finding that supports the validity of the test as a progressive decline in cognitive function with aging is expected. In univariate analyses: 1) Literate participants had significantly higher TYM scores compared to low education/illiterate ones (43.02±7.542 vs 27.22±10.854, p<.000), 2) participants who lived with someone else, in the same household, had a significantly better performance on the TYM, compared to those who lived alone (43.14±8.297 vs 40.09 ±9.544, p=.015), 3) Statistically significant differences were observed in participants' TYM scores, in relation to whether or not they had the following physical health history factors: vascular risk factors [present (TYM score 39.04±9.519) vs absent (TYM score 44.51±6.664) (p<.000)], neurological problems [present (TYM score 35.15±12.954) vs absent (TYM score 42.95±7.423) (p=.006)] and history of at least one physical health problem [present (TYM score 40.97±8.898) vs absent (TYM score 45.80±5.518) (p<.000)], 4) There were statistically significant negative Pearson correlations between TYM scores and participants' age (-.527, p< .000), TYM and GDS (-0.277, p<.000), and finally TYM and SAST (-0.160, p=.013). Additionally, a statistically significant positive Pearson correlation was observed between TYM & WHO-5 scores (.197, p=.002). Multiple linear stepwise regression analysis revealed a model (F=26.076, p<.000) of five factors [(age (beta=-.322), education (beta=-.347), GDS-15 score (beta=-.174), vascular risk factors (beta=-.153) and SAST score (beta=-.142)] explaining the 46.5% of the variance of TYM scores.Older age, lower level of education, depressivity, anxiety symptoms and vascular risk factors are significantly associated with a decline in cognitive function as assessed by TYM. Studies such as the present one may help primary health care physicians to assess and monitor older adults for risk factors for cognitive impairment, with the goal of reducing or delaying the onset of severe cognitive deficits that could lead to lower levels of functioning and therefore loss of independence as well as burden on quality of life. Towards the above direction, the use of the TYM in primary health care, as a screening tool for cognitive decline of the elderly, is considered as useful.

Η γήρανση είναι μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις του μέλλοντος και πολύ περισσότερο για την Ελλάδα ,καθώς συγκαταλέγεται στις χώρες με πολύ υψηλό προσδόκιμο επιβίωσης και τα χαμηλότερα ποσοστά γεννήσεων στην Ευρώπη.Η γνωστική λειτουργία αποτελεί σημαντικό παράγοντα για την ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων. Το γεγονός ότι, φυσιολογικά, αναμένεται κάποιου βαθμού γνωστική έκπτωση κατά την γήρανση, οδηγεί- σε πολλές περιπτώσεις- ώστε πραγματικά περιστατικά άνοιας να παραμελούνται και να ανιχνεύονται ,όταν ο βέλτιστος χρόνος για παρέμβαση έχει παρέλθει. Παράλληλα, συχνά παραπονιούνται για έκπτωση μνήμης οι ηλικιωμένοι που παρουσιάζουν κατάθλιψη, αγχώδεις εκδηλώσεις ή άλλα προβλήματα που σχετίζονται με κακή ποιότητα ζωής, με αποτέλεσμα να θεωρούνται ως πάσχοντες από άνοια μειώνοντας ακόμη περισσότερο την ακρίβεια ανίχνευσης της άνοιας.Η πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας είναι ίσως η καταλληλότερη υπηρεσία όπου μπορεί να εντοπιστεί η άνοια σε πρώιμα στάδια. Στόχος της παρούσας διατριβής είναι να βοηθηθούν οι λειτουργοί της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας να έχουν περισσότερα δεδομένα σχετικά με τους παράγοντες που σχετίζονται με γνωστικά ελλείμματα και ταυτόχρονα να έχουν καλύτερα ψυχομετρικά εργαλεία ώστε αφενός να παρακολουθούν ευκολότερα τη γνωστική λειτουργία των εξυπηρετούμενων και αφετέρου να μπορούν να τους παραπέμπουν έγκαιρα, προκειμένου αυτοί να αξιολογηθούν και να αντιμετωπιστούν -το κατά δυνατόν- πρωϊμότερα.Σκοπός της έρευνας είναι η διερεύνηση των πρώιμων γνωστικών ελλειμμάτων ηλικιωμένων εξυπηρετουμένων από την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας, καθώς και των ποικίλων παραγόντων (κοινωνικοδημογραφικών, σωματικής υγείας, ψυχικής υγείας και ποιότητας ζωής) που συσχετίζονται με αυτά (τα γνωστικά ελλείμματα).Το δείγμα της έρευνας αποτελείται από συνολικά 428 άτομα, εξυπηρετούμενους της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας. Από αυτούς 362 είχαν ηλικία μεγαλύτερη ή ίση των 60 ετών και 66 είχαν ηλικία μικρότερη από 60 έτη. Οι συμμετέχοντες προέρχονταν από την ευρύτερη περιοχή της Αλεξανδρούπολης της Π.Ε. Έβρου και από την ευρύτερη περιοχή της Καρδίτσας της Π.Ε. Καρδίτσας.Η έρευνα πραγματοποιήθηκε σε δύο στάδια. Στο πρώτο στάδιο έγινε η μετάφραση και η στάθμιση στην ελληνική του ψυχομετρικού εργαλείου «Test Your Memory (TYM)» -«Άσκηση Δοκιμασίας Μνήμης (ΑΔΜ)», που αποτέλεσε το βασικό εργαλείο αξιολόγησης των νοητικών ικανοτήτων των συμμετεχόντων. Πήραν μέρος 200 συμμετέχοντες ηλικίας τόσο μικρότερης όσο και μεγαλύτερης ή ίσης των 60 ετών. Το δεύτερο στάδιο αφορούσε στην συσχέτιση των παραγόντων που μελετήθηκαν (δημογραφικών, κοινωνικών, σωματικής υγείας, ψυχικής υγείας και ποιότητας ζωής) με τη νοητική λειτουργία των 362 συμμετεχόντων του δείγματος ηλικίας μεγαλύτερης ή ίσης των 60 ετών. Οι συμμετέχοντες, κατά περίπτωση, απάντησαν ή συμπλήρωσαν τα ερωτηματολόγια, της έρευνας: την Ημι – δομημένη Ατομική Συνέντευξη σχετικά με τα δημογραφικά χαρακτηριστικά και το ιατρικό ιστορικό, τη Σύντομη Εξέταση Νοητικής Κατάστασης (MMSE), την Άσκηση Δοκιμασίας Μνήμης (ΑΔΜ-ΤΥΜ), την Κλίμακα Γηριατρικής Κατάθλιψης – Σύντομη μορφή (GDS-15), τη Σύντομη Δοκιμασία Ανίχνευσης Άγχους (SAST) και τον Δείκτη Ευεξίας 5 του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO-5). Μέρος των συμμετεχόντων υποβλήθηκε σε ψυχιατρική συνέντευξη, το κατά ICD-10 πόρισμα της οποίας χρησιμοποιήθηκε ως «χρυσός κανόνας» για τη διάγνωση της άνοιας. Το TYM μεταφράστηκε, κατάλληλα, στη ελληνική και υπολογίσθηκαν η εσωτερική συνάφεια, η αξιοπιστία μεταξύ των βαθμολογητών, καθώς και η ευαισθησία και η ειδικότητά του στην ελληνική, σε διάφορα σημεία διακοπής παθολογίας για την άνοια. Οι συμμετέχοντες συγκρίθηκαν μεταξύ τους ως προς τη βαθμολογία τους στο ΤΥΜ σε σχέση με διάφορους κοινωνικοδημογραφικούς παράγοντες, αλλά και παράγοντες από το ιατρικό τους ιστορικό. Η βαθμολογία ΤΥΜ των συμμετεχόντων συσχετίσθηκε με τη βαθμολογία τους στις υπόλοιπες κλίμακες αξιολόγησης της έρευνας. Χρησιμοποιήθηκαν οι στατιστικές δοκιμασίες t-test, chi-square test, ANOVA, Pearson correlation coefficient. Επιπλέον, εφαρμόσθηκε μοντέλο πολλαπλής γραμμικής βηματικής παλινδρόμησης με εξαρτημένη μεταβλητή τη βαθμολογία ΤΥΜ και ανεξάρτητες μεταβλητές τους παράγοντες που αναδείχθηκαν ως σημαντικοί από τις μονοπαραγοντικές αναλύσεις.Η ελληνική εκδοχή του ΤΥΜ που χρησιμοποιήσαμε παρουσιάζει τιμή Cronbach alpha, για την εσωτερική συνάφεια ίση με 0,75, αξιοπιστία μεταξύ των βαθμολογητών που κυμαίνεται μεταξύ 0,98 και 0,99 καθώς και ευαισθησία 71% και ειδικότητα 70%, για τη διάγνωση της άνοιας, στο σημείο διακοπής παθολογίας 39. Οι τιμές του ΤΥΜ μειώνονται με την πάροδο της ηλικίας, εύρημα που συνηγορεί υπέρ της εγκυρότητας της δοκιμασίας δεδομένου ότι αναμένουμε προοδευτική επιδείνωση της νοητικής λειτουργίας, καθώς επέρχεται η γήρανση.Κατά τις μονοπαραγοντικές αναλύσεις: 1) Οι εγγράμματοι συμμετέχοντες είχαν σημαντικά μεγαλύτερες βαθμολογίες TYM συγκρινόμενοι με τους συμμετέχοντες χαμηλού μορφωτικού επιπέδου / αγράμματους (43,02±7.542 vs 27.22±10.854, p<.000), 2) οι συμμετέχοντες που ζούσαν με κάποιον άλλον στο ίδιο σπίτι, είχαν σημαντικά καλύτερη επίδοση στο ΤΥΜ συγκρινόμενοι με αυτούς που ζούσαν μόνοι (43.14±8.297 vs 40.09±9.544, p=.015), 3) Στατιστικά σημαντικές διαφορές παρατηρήθηκαν στις βαθμολογίες ΤΥΜ των συμμετεχόντων σε σχέση με το εάν είχαν ή δεν είχαν τους ακόλουθους παράγοντες ιστορικού σωματικής υγείας: παράγοντες αγγειακού κινδύνου [παρόντες (βαθμολογία ΤΥΜ 39.04±9.519) vs απόντες (βαθμολογία TYM 44.51±6.664) (p<.000)], νευρολογικά προβλήματα [παρόντα (βαθμολογία TYM 35.15±12.954) vs απόντα (βαθμολογία TYM 42.95±7.423) (p=.006)] και ιστορικό ενός τουλάχιστον προβλήματος σωματικής υγείας [παρόν (βαθμολογία TYM 40.97±8.898) vs απόν (βαθμολογία TYM 45.80±5.518) (p<.000)], 4) Αναδείχθηκαν στατιστικά σημαντικές αρνητικές συσχετίσεις Pearson ανάμεσα στις βαθμολογίες TYM και την ηλικία των συμμετεχόντων (-.527, p<.000), TYM και GDS (-0.277, p<.000), και τέλος TYM και SAST (-0.160, p=.013). Επιπλέον, παρατηρήθηκε στατιστικά σημαντική θετική συσχέτιση Pearson μεταξύ των σκορ TYM & WHO-5 (.197, p=.002).Η πολλαπλή γραμμική βηματική παλινδρόμηση ανέδειξε ένα μοντέλο (F=26,076, p<.000) με πέντε παράγοντες [(ηλικία (beta=-.322), εκπαίδευση (beta=-.347), βαθμολογία GDS-15 (beta=-.174), αγγειακοί παράγοντες κινδύνου (beta=-.153) and βαθμολογία SAST (beta=-.142)] που ερμηνεύουν το 46,5% της διακύμανσης της βαθμολογίας TYM.Η μεγαλύτερη ηλικία, το χαμηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης, η καταθλιπτικότητα, οι αγχώδεις εκδηλώσεις και οι αγγειακοί παράγοντες κινδύνου συσχετίζονται σημαντικά με μείωση των νοητικών ικανοτήτων όπως αυτές αξιολογούνται με την κλίμακα ΤΥΜ. Μελέτες όπως η παρούσα θα μπορούσαν να βοηθήσουν τους γιατρούς της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας να αξιολογούν και να παρακολουθούν τους υπερήλικες για παράγοντες κινδύνου, όσον αφορά τη νοητική εξασθένιση, με στόχο τη μείωση ή την αναβολή της έναρξης σοβαρών νοητικών ελλειμμάτων που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε χαμηλότερα επίπεδα λειτουργικότητας και επομένως απώλεια της ανεξαρτησίας, καθώς και επιβάρυνση της ποιότητας ζωής. Προς την κατεύθυνση αυτή, η χρησιμοποίηση του ΤΥΜ στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας, ως εργαλείου διαλογής ηλικιωμένων ατόμων με εξασθένιση της νοητικής τους λειτουργίας, αξιολογείται ως επωφελής.