Ο Πρωταγόρας και το πρόβλημα της Αλήθειας

Abstract

The purpose of the thesis is the interpretive reconstruction of Protagoras’ thought and its comparison with Plato’s thought. In the first chapter, we analyze important fragments and testimonies concerning, first, Protagoras’ doctrine about logoi and, second, his views on the nature of knowledge and reality. The chapter concludes with an extensive analysis and interpretation of the famous declaration “Man is the measure of all things”. In all the above, Protagoras is associated with other presocratic thinkers (Xenophanes, Heraclitus, Parmenides, Anaxagoras, Democritus), while an attempt is made for these associations to be original in order to provide a new interpretation of the sophist’s thought. In the second chapter we proceed to the “platonic” Protagoras, and in particular to some topics mentioned in the dialogue Protagoras. On the occasion of a passage from the dialogue, we interpret Protagoras’ teaching on truth and falsehood, on ethics, politics and rhetoric. During the analysis of these topics Protagoras is compared with other sophists (Antiphon, Gorgias) and with Plato. In this chapter a new and original interpretation of Protagoras’ teaching on political art (politike techne) and logos is additionally attempted. In the third chapter, there is an extensive commentary on the so-called Apology or Defense of Protagoras in the platonic dialogue Theaetetus. At the same time, we analyze concepts that possibly played an important role in the ontological, ethical and political thought of Protagoras, such as similarity or simulation (homoiotes, homoiosis), dissimilarity or dissimulation (anomoiotes, anomoiosis), paideia and sophia. Αn attempt is also made to correlate his ontological and epistemological views with rhetoric, poetry, democracy and pluralism. Finally, we make extensive reference to the protagorean “therapy” through logoi, the physis/nomos distinction and the relationship between language and reality. In the fourth chapter, we analyze Protagoras’ famous agnostic quote about the gods and we focus on the relationship between religion and politics contrasting Protagoras’ and Plato’s views. We also attempt to philosophically decode the Myth told by the sophist in Protagoras and, therefore, we refer to the relationship between nature and art and to topics concerning humanity and civilization. Finally, in the Appendix, Aristotle's criticism of Protagoras is discussed at length and an attempt is made to defend the thought of the sophist. In this context we focus on the principle of non-contradiction and the problem of the objectivity of things. We also suggest an ontological position (beings as dynameis) that the sophist may have been espousing and point out some interesting similarities between Protagoras and Aristotle. Finally, the subject of the ambiguity of logos and its potential significance for both sophistry and philosophy is discussed. Throughout the thesis, we attempt a critical defense of Protagorean thought and look for the similarities and differences of Protagoras with Socrates and Plato. In general, the convergences and divergences of sophistry and philosophy are highlighted and the conflict between them is presented as a founding element of the Platonic work, a work that, however, seems to have been deeply influenced by sophistic thought.

Ο σκοπός της διατριβής είναι η ερμηνευτική ανασυγκρότηση της σκέψης του Πρωταγόρα και η σύγκρισή της με την σκέψη του Πλάτωνα. Στο πρώτο κεφάλαιο αναλύονται σημαντικά αποσπάσματα και μαρτυρίες που αφορούν, πρώτον, τη διδασκαλία του Πρωταγόρα για τους λόγους και, δεύτερον, τις απόψεις του για τη φύση της γνώσης και της πραγματικότητας. Το κεφάλαιο καταλήγει με μια εκτενή ανάλυση και ερμηνεία της περίφημης διακήρυξης «πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος». Σε όλα τα παραπάνω, ο Πρωταγόρας συσχετίζεται με άλλους προσωκρατικούς στοχαστές (Ξενοφάνης, Ηράκλειτος, Παρμενίδης, Αναξαγόρας, Δημόκριτος), ενώ γίνεται προσπάθεια αυτοί οι συσχετισμοί να είναι πρωτότυποι ώστε να δοθεί μια νέα ερμηνεία της σκέψης του σοφιστή. Στο δεύτερο κεφάλαιο περνάμε στον «πλατωνικό» Πρωταγόρα, και συγκεκριμένα σε κάποια θέματα που αναφέρονται στον διάλογο "Πρωταγόρας". Με αφορμή ένα χωρίο από τον διάλογο ερμηνεύουμε τη διδασκαλία του Πρωταγόρα για την αλήθεια και το ψεύδος, για την ηθική, την πολιτική και τη ρητορική. Κατά την ανάλυση αυτών των θεμάτων γίνεται αντιπαραβολή του Πρωταγόρα με άλλους σοφιστές (Αντιφών, Γοργίας) και με τον Πλάτωνα. Σε αυτό το κεφάλαιο επιχειρείται επιπλέον μια νέα και πρωτότυπη ερμηνεία της διδασκαλίας του Πρωταγόρα για την πολιτική τέχνη και τον λόγον. Στο τρίτο κεφάλαιο, γίνεται εκτενής σχολιασμός της λεγόμενης Απολογίας ή Υπεράσπισης του Πρωταγόρα στον πλατωνικό διάλογο "Θεαίτητος". Παράλληλα, αναλύουμε έννοιες που ενδεχομένως έπαιζαν σημαντικό ρόλο στην οντολογική, ηθική και πολιτική σκέψη του Πρωταγόρα, όπως είναι η ομοιότητα (ή ομοίωσις), η ανομοιότητα (ή ανομοίωσις), η παιδεία και η σοφία. Επιχειρείται, επίσης, ο συσχετισμός των οντολογικών και γνωσιοθεωρητικών απόψεων του σοφιστή με την ρητορική, την ποίηση, την δημοκρατία και τον πλουραλισμό. Τέλος, κάνουμε εκτενή αναφορά στην πρωταγόρεια «θεραπεία» μέσω των λόγων, στη διάκριση φύσις/νόμος και στη σχέση ανάμεσα στη γλώσσα και την πραγματικότητα. Στο τέταρτο κεφάλαιο, αναλύουμε το περίφημο αγνωστικιστικό απόφθεγμα του Πρωταγόρα για τους θεούς και εστιάζουμε στη σχέση θρησκείας και πολιτικής αντιπαραβάλλοντας τις αντιλήψεις του Πρωταγόρα με αυτές του Πλάτωνα. Επίσης, επιχειρούμε να αποκωδικοποιήσουμε φιλοσοφικά τον Μύθο που αφηγείται ο σοφιστής στον Πρωταγόρα και, επομένως, αναφερόμαστε στην σχέση φύσης και τέχνης και σε θέματα που αφορούν την ανθρωπότητα και τον πολιτισμό. Τέλος, στο Παράρτημα, συζητείται εκτενώς η κριτική του Αριστοτέλη στον Πρωταγόρα και γίνεται μια προσπάθεια υπεράσπισης της σκέψης του σοφιστή. Σε αυτό το πλαίσιο εστιάζουμε στην αρχή της μη-αντίφασης και στο πρόβλημα της αντικειμενικότητας των πραγμάτων. Προτείνουμε, επίσης, μια οντολογική θέση (τα όντα ως δυνάμεις) που ενδεχομένως πρέσβευε ο σοφιστής και επισημαίνουμε κάποιες ενδιαφέρουσες ομοιότητες ανάμεσα στον Πρωταγόρα και τον Αριστοτέλη. Τέλος, συζητείται το θέμα της αμφισημίας του λόγου και της ενδεχόμενης σημασίας του τόσο για την σοφιστική όσο και για την φιλοσοφία. Σε όλη την έκταση της διατριβής, επιχειρούμε μια κριτική υπεράσπιση του στοχασμού του Πρωταγόρα και αναζητούμε τις ομοιότητες και τις διαφορές του Πρωταγόρα με τον Σωκράτη και τον Πλάτωνα. Αναδεικνύονται, γενικότερα, οι συγκλίσεις και οι αποκλίσεις της σοφιστικής με τη φιλοσοφία και παρουσιάζεται η μεταξύ τους διαμάχη ως ιδρυτικό στοιχείο του πλατωνικού έργου, ενός έργου που ωστόσο φαίνεται πως έχει επηρεαστεί βαθιά από τη σοφιστική σκέψη.