Η επίδραση της άσκησης στα νευροψυχιατρικά συμπτώματα ασθενών με άνοια: συστηματική ανασκόπηση και μετα-ανάλυση

Abstract

The management of the neuropsychiatric symptoms (NPS) that often occur in dementia patients constitutes a major challenge in the treatment of this disease. In particular, symptoms such as agitation, apathy, anxiety, depression, and hallucinations are associated with low quality of life, increased caregiver burden, poor prognosis, premature institutionalization, and increased risk of mortality. Since to date the clinical management of NPS is mainly pharmacological and the drugs administered for this purpose are associated with significant side effects, there seems to be a pressing need for alternative non-pharmacological interventions. Οn the basis of the above, this doctoral dissertation aimed to systematically determine the effect of physical exercise on NPS in dementia. To this end, a systematic review of the literature and meta-analysis of the data were conducted, in accordance with the guidelines of “Preferred Reporting Items for Systematic Reviews and Meta-Analyses” (PRISMA). Five databases (SCOPUS, PubMed, SPORTDiscus, Web of Science and ScienceDirect) were searched using the appropriate algorithm to find randomized controlled trials (RCTs) that: (a) applied physical exercise interventions with specific characteristics (i.e., type, frequency, intensity, and duration) in patients with dementia or mild cognitive impairment, (b) studied the effect of exercise on their NPS, and (c) compared this effect with a control group that did not follow an exercise programme. Out of 512 records identified, thirteen studies met the above criteria, involving a total of 1846 participants. Twelve of the included studies measured the total score of NPS, eight measured symptoms of depression, and one measured symptoms of agitation. The meta-analyses revealed that physical exercise significantly reduces the total score of NPS (mean difference = -5.28, 95% CI = -9.46 to -1.11, P = 0.01) and depression symptoms (standardized mean difference = -0.16, 95% CI = -0.29 to -0.02, P = 0.02). Furthermore, a positive effect was observed on symptoms of agitation. With regard to rating the quality of evidence, “Grading of Recommendations, Assessment, Development and Evaluation” (GRADE) analysis revealed high confidence in the effect estimate as concerns the effect of exercise on symptoms of depression, and moderate confidence as concerns the total score of NPS. In summary, substantial evidence indicates physical exercise to be a highly promising alternative approach for the non-pharmacological treatment of dementia, as it may be effective in the management of NPS. However, specific practical recommendations and specially designed programmes need to be applied in order to effectively incorporate physical exercise into the daily routines of dementia patients.

Η διαχείριση νευροψυχιατρικών συμπτωμάτων (ΝΨΣ) που εκδηλώνουν συχνά ασθενείς με άνοια αποτελεί σημαντική πρόκληση στην αντιμετώπιση της νόσου. Ειδικότερα, συμπτώματα, όπως ψυχοκινητική ανησυχία, απάθεια, άγχος, κατάθλιψη, ψευδαισθήσεις συνδέονται με χαμηλή ποιότητα ζωής, αύξηση της επιβάρυνσης των περιθαλπόντων, κακή πρόγνωση της ασθένειας, πρόωρη ιδρυματοποίηση και αυξημένο κίνδυνο θνητότητας. Δεδομένου ότι μέχρι σήμερα η κλινική διαχείριση των ΝΨΣ γίνεται κυρίως φαρμακευτικά και τα φάρμακα που χορηγούνται για τον σκοπό αυτό σχετίζονται με σημαντικές παρενέργειες, η ανάγκη εναλλακτικών μη-φαρμακευτικών παρεμβάσεων εμφανίζεται επιτακτική. Στο παραπάνω πλαίσιο αναφοράς, επιδίωξη της παρούσας διδακτορικής διατριβής ήταν ο συστηματικός προσδιορισμός της επίδρασης της σωματικής άσκησης στα ΝΨΣ της άνοιας. Για τον σκοπό αυτό εκπονήθηκε συστηματική ανασκόπηση της βιβλιογραφίας και μετα-ανάλυση των δεδομένων, σύμφωνα με τις κατευθύνσεις του «Preferred Reporting Items for Systematic Reviews and Meta-Analyses» (PRISMA). Η αναζήτηση της βιβλιογραφίας διεξήχθη σε πέντε ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων (SCOPUS, PubMed, SPORTDiscus, Web of Science και ScienceDirect) με τη χρήση του κατάλληλου αλγόριθμου. Αναζητήθηκαν τυχαιοποιημένες κλινικές δοκιμές οι οποίες: (α) είχαν εφαρμόσει παρεμβάσεις σωματικής άσκησης με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά (δηλ. είδος, συχνότητα, ένταση και διάρκεια) σε ασθενείς με άνοια ή ήπια νοητική εξασθένηση, (β) μελέτησαν την επίδραση της άσκησης στα νευροψυχιατρικά τους συμπτώματα και (γ) σύγκριναν την επίδραση αυτή σε σχέση με μία ομάδα ελέγχου που δεν ακολούθησε κάποιο πρόγραμμα άσκησης. Από τις 512 καταχωρήσεις που εντοπίστηκαν, δεκατρείς μελέτες πληρούσαν τα προαναφερόμενα κριτήρια με συνολικό αριθμό συμμετεχόντων 1.846 άτομα. Δώδεκα από τις περιληφθείσες μελέτες μέτρησαν τη συνολική βαθμολογία των ΝΨΣ, οκτώ την κατάθλιψη και μία μελέτη τα συμπτώματα ψυχοκινητικής ανησυχίας. Οι μετα-αναλύσεις αποκάλυψαν ότι η σωματική άσκηση περιορίζει σημαντικά τη συνολική βαθμολογία των ΝΨΣ (διαφορά μέσων = -5,28, 95% CI = -9,46 έως -1,11, P = 0,01) και τα συμπτώματα κατάθλιψης (τυποποιημένη διαφορά μέσων = -0,16, 95% CI = -0,29 έως -0,02, P = 0,02). Επιπροσθέτως, στην παρούσα μελέτη παρατηρήθηκε θετική επίδραση στα συμπτώματα ψυχοκινητικής ανησυχίας. Αναφορικά με την αξιολόγηση της ποιότητας επιστημονικής τεκμηρίωσης των στοιχείων, η ανάλυση «Grading of Recommendations, Assessment, Development and Evaluation» (GRADE) αποκάλυψε υψηλή βεβαιότητα για τα αποτελέσματα όσον αφορά την επίδραση της άσκησης στα συμπτώματα κατάθλιψης και μέτρια βεβαιότητα όσον αφορά τα ΝΨΣ συνολικά. Συνοψίζοντας, υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι η σωματική άσκηση αποτελεί μία πολλά υποσχόμενη εναλλακτική προσέγγιση στη μη φαρμακευτική αντιμετώπιση της άνοιας, καθώς μπορεί να είναι αποτελεσματική στη διαχείριση των ΝΨΣ. Ωστόσο, απαιτείται η εφαρμογή σαφών πρακτικών συστάσεων και ειδικά σχεδιασμένων προγραμμάτων, ώστε η σωματική άσκηση να ενταχθεί στο καθημερινό πρόγραμμα των ασθενών.