Η μειονότητα του Νομού Ξάνθης: κοινωνικός αποκλεισμός στο χώρο και δημόσια πολιτική

Abstract

This doctoral thesis concerns the social inequalities that are recorded in space, inequalities that include a group of people in the process of social exclusion. The regional unit (former prefecture) of Xanthi is chosen as the field of research. Space and society obviously develop dialectical relationships, two-way relationships. Ιt should be noted that spatial differentiation is a characteristic that defines social inequalities and forms social identities. The anthropogeography of Thrace is variable. Due to this variability, the societies of the region were multicultural long before the introduction of the term into modern Greek reality.This research paper attempts to examine whether there are social inequalities and social exclusion, pertaining to the minority element of the Regional Unit of Xanthi and in particular the Pomaks. The concept of 'social exclusion' in France in 1974 initially included social categories and subjects, who lived on the social fringe and were considered 'social cases'. In this context, the concept of social exclusion refers to the progressive break-up of social ties. In Greece, the term "social exclusion" did not begin to be widely used until later. It was not until the 1990s that it appeared in non-scientific texts, attempting to describe a number of heterogeneous phenomena. The design and development of space directly affects the development of societies’ social and economic characteristics. Usually, territorial exclusion has certain territorial characteristics, which in the case of the mountainous zone of Xanthi appear mixed. Such characteristics are the peripherality of a region, the concentration of marginalized groups in it or the conflicts faced by it as a result of economic structural reform.In addition, the lack of infrastructure, which is evident in the study area, creates huge development gaps, while those living in mountain settlements do not have equal opportunities for learning and access to services. In the case of the Regional Unit of Xanthi, we insist, as a working hypothesis, that the Pomak inhabitants in the mountain settlements, in “Pomakohoria” (villages of Pomaks), do not enjoy equal participation in spatial control and are at risk of social exclusion, which has a direct spatial expression.The Municipality of Myki, belonging to the Regional Unit of Xanthi, is part of the Region of Eastern Macedonia and Thrace on the northeastern border of Greece. Although it is at a strategic geographical point, this position, combined with the historical and political characteristics of the region, has been an obstacle to its development. Of particular interest is the population composition of the Regional Unity (former Prefecture), which has as its main reference points multiculturalism, the religious minority, but also repatriation. The existence of minorities is a matter that doesn’t solely Greece. A common feature of all minorities around the world is their non-dominant position within the State where their members live. The Muslim minority of Thrace is, for Greece, the only officially recognized minority. The basic social and economic characteristics of the minority could described as follows: (a) it consists of a rural population, (b) there is a significant presence of workers and craftsmen. Moreover, in the minority we find a very low level of education.Over time, the policies of the Greek governments towards both the minority in general, and the Pomaks in particular, have led to isolation and social exclusion. The main axis of Greek politics, especially from the 1950s onwards, was phobic and concerned the isolation of the minority. One of the main factors of the spatial exclusion of the Pomaks was the law of the Metaxa‘s dictatorship, which established supervised zones in the border areas of the country (Law 376/1936), creating internal borders in the north of the country. The existence of such a zone automatically en-tailed a spatial and economic blockade of an entire region from the neighboring regions of the country, especially bearing in mind that the restrictions in force in that zone were particularly severe and created internal borders.Looking at the possible causes of inequalities and ultimately social exclusion, it is investigated whether the main cause, which led the Pomak group to social exclusion, in addition to religious and cultural diversity, was their spatial exclusion due to both the location of their living areas and the status of the Supervised Zone, which was in force until 1995. The preservation of the Supervised Zone (E.Z.) of Thrace from 1936 to 1995 excluded mountain settlements from participating in the transformation of the Greek countryside, that took place during the 1950s and 1960s.The result of the spatial exclusion, but also of the policies followed, was not only the social exclusion of the Pomaks, but also their turn towards Turkey, since they held the Greek State responsible for their unfavorable position in the socio-economic environment of the region. The equal and substantial presence of the Thrace minority in the social life and the development of the whole region is an issue concerning the quality of our Democracy. Today, the minority is at a crossroads. De-spite the measures taken to date, there are still remnants of prejudice that prevent our Muslim fellow citizens from being integrated in modern society. The problems of the minority are not matters of foreign policy but of internal legal order, which must en-sure the equivalence of rights and obligations of all Greek citizens, regardless of religion, linguistic or cultural specificitιε and national identity.It is stressed that the designation "Pomak" is not taken for granted, because while some of the members of the second-largest group accept it and identify them-selves as such, others deny it, considering that by using it, they further isolate them-selves from society. In this thesis the definition is adopted, but without its political implications and uses.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή αφορά στις κοινωνικές ανισότητες που εγγράφονται στο χώρο, ανισότητες που εντάσσουν μια ομάδα ανθρώπων στη διαδικασία του κοινωνικού αποκλεισμού. Ως πεδίο έρευνας επιλέγεται η Περιφερειακή Ενότητα (πρώην Νομός) Ξάνθης.Ο χώρος και η κοινωνία αναπτύσσουν σχέσεις διαλεκτικές, σχέσεις αμφίδρομες. Η χωρική διαφοροποίηση είναι ένα χαρακτηριστικό που καθορίζει τις κοινωνικές ανισότητες και διαμορφώνει κοινωνικές ταυτότητες. Η ανθρωπογεωγραφία της Θράκης, είναι μεταβλητή. Λόγω της μεταβλητότητας αυτής, οι κοινωνίες της περιοχής ήταν πολυπολιτισμικές πολύ πριν την εισαγωγή του όρου στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα.Στην παρούσα ερευνητική εργασία επιχειρείται να εξεταστεί αν υφίστανται κοινωνικές ανισότητες και κοινωνικός αποκλεισμός, που αφορά στο μειονοτικό στοιχείο της Περιφερειακής Ενότητας και ιδιαίτερα στους Πομάκους.Η έννοια του «κοινωνικού αποκλεισμού» στη Γαλλία του 1974 αρχικά περιέλαβε τις κοινωνικές κατηγορίες και τα υποκείμενα που έμεναν στο κοινωνικό περιθώριο και θεωρούνταν «κοινωνικές περιπτώσεις» (cas sociaux). Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η έννοια του κοινωνικού αποκλεισμού αναφέρεται στην προοδευτική διάρρηξη των κοινωνικών δεσμών. Στην Ελλάδα, ο όρος «κοινωνικός αποκλεισμός» άρχισε να χρησιμοποιείται ευρέως ακόμα πιο αργά και μόλις τη δεκαετία του 1990 εμφανίστηκε σε κείμενα που δεν ήταν επιστημονικά, επιχειρώντας να περιγράψει μια σειρά ετερόκλητων φαινομένων. Ο σχεδιασμός και η ανάπτυξη του χώρου επηρεάζει άμεσα την ανάπτυξη των κοινωνικών και οικονομικών χαρακτηριστικών των κοινωνιών. Συνήθως, ο εδαφικός αποκλεισμός έχει ορισμένα εδαφικά χαρακτηριστικά, που στην περίπτωση της ορεινής ζώνης της Ξάνθης εμφανίζονται ανάμικτα. Τέτοια χαρακτηριστικά είναι η περιφερειακή θέση μιας περιοχής, η συγκέντρωση περιθωριοποιημένων ομάδων σε μια περιοχή ή οι συγκρούσεις που αντιμετωπίζει μια περιοχή ως αποτέλεσμα οικονομικής διαρθρωτικής μεταρρύθμισης. Επιπρόσθετα, η έλλειψη υποδομών, που στην περιοχή μελέτης είναι εμφανέστατη, δημιουργεί τεράστια αναπτυξιακά κενά, ενώ όσοι διαβιούν στους ορεινούς οικισμούς δεν έχουν ίσες ευκαιρίες μάθησης και πρόσβασης σε υπηρεσίες.Στην περίπτωση της Περιφερειακής Ενότητας Ξάνθης, επιμένουμε, ως υπόθεση εργασίας, στο γεγονός πως οι Πομάκοι κάτοικοι στους ορεινούς οικισμούς, στα Πομακοχώρια, δεν διαθέτουν ισότιμη συμμετοχή στο χωρικό έλεγχο, πως κινδυνεύουν με κοινωνικό αποκλεισμό, που διαθέτει άμεση χωρική έκφραση.Ο Δήμος Μύκης, που ανήκει στην Περιφερειακή Ενότητα Ξάνθης, αποτελεί μέρος της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης και βορειοανατολικό σύνορο της Ελλάδας. Παρόλο που βρίσκεται σε στρατηγικό γεωγραφικό σημείο, η θέση του αυτή, σε συνδυασμό με τα ιστορικά και πολιτικά δεδομένα της περιοχής αποτέλεσε τροχοπέδη στην αναπτυξιακή του πορεία. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η πληθυσμιακή σύνθεση της Περιφερειακής Ενότητας (πρώην Νομού), που έχει ως βασικά σημεία αναφοράς την πολυπολιτισμικότητα, τη θρησκευτική μειονότητα, αλλά και την παλιννόστηση. Η ύπαρξη μειονοτήτων δεν αφορά μόνο στον Ελλαδικό χώρο. Κοινό χαρακτηριστικό όλων των μειονοτήτων, ανά τον κόσμο, αποτελεί η μη κυρίαρχη θέση τους εντός του κράτους όπου διαβιούν τα μέλη τους.Η μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης αποτελεί, για την Ελλάδα, τη μο-ναδική επίσημα αναγνωρισμένη μειονότητα. Τα βασικά κοινωνικά και οικονομικά χαρακτηριστικά της μειονότητας, θα μπορούσαν να σχηματοποιηθούν ως εξής: α) αποτελείται από αγροτικό πληθυσμό, β) υπάρχει σημαντική παρουσία εργατών και τεχνητών. Επιπλέον, στη μειονότητα συναντάμε πολύ χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης. Διαχρονικά, οι πολιτικές των ελληνικών κυβερνήσεων απέναντι τόσο στη μειονότητα εν γένει, και ειδικότερα στην ομάδα των Πομάκων, οδήγησαν στην απομόνωση και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Ο βασικός άξονας της ελληνικής πολιτικής, κυρίως από τη δεκαετία του 1950 και μετά, ήταν φοβικός και αφορούσε στην απομόνωση της μειονότητας. Ένας από τους βασικότερους παράγοντες του χωρικού αποκλεισμού των Πομάκων ήταν ο νόμος της δικτατορίας του Μεταξά, που καθόριζε επιτηρούμενες ζώνες στις συνοριακές περιοχές της χώρας (Ν. 376/1936) και δημιούργησε εσωτερικά σύνορα στο βόρειο τμήμα της χώρας. Η ύπαρξη μιας τέτοιας ζώνης συνεπαγόταν αυτόματα χωρικό, αλλά και οικονομικό αποκλεισμό μιας ολό-κληρης περιοχής, από τις όμορες περιοχές της χώρας, λαμβάνοντας υπόψη ότι οι περιορισμοί που ίσχυαν στη ζώνη αυτή ήταν ιδιαίτερα αυστηροί και δημιουργούσαν εσωτερικά σύνορα.Εξετάζοντας τα πιθανά αίτια των ανισοτήτων και εντέλει του κοινωνικού αποκλεισμού ερευνάται αν το βασικότερο αίτιο, που οδήγησε την ομάδα των Πομάκων στον κοινωνικό αποκλεισμό, πέρα από τη θρησκευτική και πολιτισμική διαφορετικότητα, ήταν ο χωρικός τους αποκλεισμός λόγω τόσο της θέσης των περιοχών διαβίωσής τους όσο και του καθεστώτος της Επιτηρούμενης Ζώνης, που ίσχυε μέχρι το 1995. Η διατήρηση της Επιτηρούμενης Ζώνης (Ε.Ζ.) της Θράκης από το 1936 μέχρι το 1995 απέκλεισε τους ορεινούς οικισμούς από τη συμμετοχή τους στο μετασχηματισμό της ελληνικής υπαίθρου, κατά τις δεκαετίες 1950 και 1960. Αποτέλεσμα του χωρικού αποκλεισμού, αλλά και των πολιτικών που ακολουθήθηκαν, ήταν ο κοινωνικός αποκλεισμός των Πομάκων, αλλά και η στροφή τους προς την Τουρκία, δεδομένου ότι θεώρησαν υπεύθυνο το ελληνικό κράτος για τη δυσμενή τους θέση μέσα στο κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον της περιοχής. Η ισότιμη και ουσιαστική παρουσία της µμειονότητας της Θράκης στο κοινωνικό γίγνεσθαι και η ανάπτυξη του συνόλου της περιοχής είναι ζήτημα που αφορά στην ποιότητα της Δημοκρατίας μας. Σήμερα, η μειονότητα βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι. Παρά τα μέτρα που έχουν ληφθεί μέχρι σήμερα υπάρχουν ακόμα απομεινάρια προκαταλήψεων, που εμποδίζουν την ένταξη των μουσουλμάνων συμπολιτών μας στη σύγχρονη κοινωνία. Υπογραμμίζεται ότι ο προσδιορισμός «Πομάκοι» δεν θεωρείται δεδομένος, γιατί κάποια άτομα τον αποδέχονται και αυτοπροσδιορίζονται έτσι, άλλα πάλι τον αρνούνται θεωρώντας ότι απομονώνονται ακόμα περισσότερο από το κοινωνικό σύνολο με τη χρήση του. Στην παρούσα διατριβή ο προσδιορισμός υιοθετείται, αλλά χωρίς τις πολιτικές προεκτάσεις και χρήσεις του.