Ο Μεσοπλατωνισμός στη φιλοσοφία του Marsilio Ficino

Abstract

This thesis focuses on the theoretical elements of the Middle-Platonic period (80 BC - AD 220) that can be found in the philosophical work of Marsilio Ficino (1433-1499), who was a prominent representative of the Italian Renaissance. The main theoretical axis of this research is the approach according to which the contribution of Middle-Platonism is prominent in the formation of Marsilio Ficino's philosophy, complementary to other historical-philosophical influences already recognised by academic research on the thought of the Italian philosopher. Consequently, the main aim of this study is to highlight the decisive role of Middle-Platonic thought in the philosophy of Ficino, from which emerge, on the one hand, a more complete picture of the theoretical framework within which the 15th-century renaissance of Platonism took place, and, on the other hand, the pioneering way in which the Italian philosopher approached the diachronic development of the Platonic tradition. The research also attempts to emphasise the historical-philosophical significance of Middle-Platonism for the later development of Platonic philosophy. The present thesis therefore follows two main methodological axes: first, it approaches the most important themes of Middle-Platonic philosophy and then traces the reception of the corresponding theories in Ficino's work, based on the interpretation of relevant passages that highlight this reception. In order to point out the role of Middle-Platonism in Ficino's work, the whole range of his work is taken into account, emphasising key elements of his thought, so that both Marsilio Ficino's philosophical focus and his hermeneutical orientation may be understood more deeply.

Η παρούσα διατριβή εστιάζει στα θεωρητικά στοιχεία της μεσοπλατωνικής περιόδου (80 π.Χ. – 220 μ.Χ.) που εντοπίζονται στο φιλοσοφικό έργο του Marsilio Ficino (1433-1499), ο οποίος υπήρξε εξέχων εκπρόσωπος της ιταλικής Αναγέννησης. Κύριος θεωρητικός άξονας της εν λόγω έρευνας είναι η προσέγγιση σύμφωνα με την οποία στη διαμόρφωση της φιλοσοφίας του Marsilio Ficino εξέχουσα θέση κατέχει η συμβολή του Μεσοπλατωνισμού, πέραν των άλλων ιστοριοφιλοσοφικών επιρροών που έχουν ήδη αναγνωριστεί από την ακαδημαϊκή έρευνα στον στοχασμό του Ιταλού φιλοσόφου. Συνεπώς, βασικότερο στόχο της μελέτης αυτής αποτελεί η ανάδειξη του καθοριστικού ρόλου του μεσοπλατωνικού στοχασμού στη φιλοσοφία του Ficino, από όπου αναδύονται, αφ’ ενός, μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα του θεωρητικού πλαισίου εντός του οποίου έλαβε χώρα η αναγέννηση του Πλατωνισμού τον 15° αιώνα, καθώς και, αφ’ ετέρου, ο πρωτοποριακός τρόπος με τον οποίο ο Ιταλός φιλόσοφος προσέγγιζε τη διαχρονική εξέλιξη της πλατωνικής παράδοσης. Επιχειρείται επίσης η ανάδειξη της ιστοριοφιλοσοφικής σημασίας του Μεσοπλατωνισμού για τη μεταγενέστερη διάδοση της πλατωνικής φιλοσοφίας. Η παρούσα διατριβή ακολουθεί, συνεπώς, δύο κύριους μεθοδολογικούς άξονες: προσεγγίζει, κατ’ αρχάς, τα σημαντικότερα θέματα της μεσοπλατωνικής φιλοσοφίας και ανιχνεύει, εν συνεχεία, την πρόσληψη της αντίστοιχης συλλογιστικής στο έργο του Ficino, βάσει της ερμηνείας συναφών χωρίων που αναδεικνύουν αυτή την πρόσληψη. Προκειμένου να αναδειχθεί ο ρόλος του Μεσοπλατωνισμού στο έργο του Ιταλού φιλοσόφου, λαμβάνεται υπ’ όψιν όλο το εύρος του έργου του, επισημαίνοντας καίρια στοιχεία του στοχασμού του, ούτως ώστε να κατανοηθούν βαθύτερα τόσο η φιλοσοφική στοχοθεσία όσο και ο ερμηνευτικός προσανατολισμός του Marsilio Ficino.

La presente tesi si concentra sugli elementi teorici del periodo medioplatonico (80 a.C. - 220 d.C.) che è possibile individuare nell'opera filosofica di Marsilio Ficino (1433-1499), rappresentante di spicco del Rinascimento italiano. L'asse teorico principale della ricerca è quindi l'approccio secondo il quale il medioplatonismo costituisce una componente di rilevante importanza nella formazione della filosofia di Marsilio Ficino, complementare alle altre influenze storico-filosofiche già riconosciute dalla ricerca accademica sul pensiero del filosofo italiano. Scopo principale di questo studio è dunque quello di sottolineare il ruolo decisivo del pensiero medioplatonico nella filosofia di Ficino, facendo emergere, da un lato, un’immagine più completa del quadro teorico entro il quale si svolse la rinascita quattrocentesca del platonismo, e, dall'altro, l’originalità del modo con cui il filosofo italiano interpretava lo sviluppo diacronico della tradizione platonica. La ricerca intende inoltre enfatizzare il significato storico-filosofico del medioplatonismo per i successivi sviluppi teoretici della filosofia platonica. Pertanto, la presente tesi segue due linee metodologiche principali: dapprima prende in esame i temi più importanti della filosofia medioplatonica e rintraccia poi la loro integrazione nell’opera di Ficino, sulla base dell’interpretazione di passaggi rilevanti che delineano tale ricezione. Al fine di porre in luce il ruolo del medioplatonismo nell’opera del Ficino, viene presa in considerazione l’intera sua opera, evidenziando gli elementi chiave del suo pensiero, cosicché sia l’approccio filosofico sia l’orientamento ermeneutico di Marsilio Ficino possano essere compresi più profondamente.