Approche info-communicationnelle de la marchandisation des universités européennes via l'insertion des TICE: le cas français et le cas grec

Abstract

Ιn the new era of education, the globalization, the openness and the universality of the Internet, the Web 2.0 and the Information Communication Technology (ICT) applications have important implications in the teaching process as well as in the traditional research functions within universities, such as: the redefinition of the participants’ roles in the "teaching-learning" process, the change in the way knowledge is shaped, shared and assessed, the evolution of teacher professionalization and the transformation of the role, the mission and the way universities operate in general.All of these changes are related to a great extent to the issue of the introduction and integration of educational ICT in education and teaching. Within the context of educational globalization and industrialization, ICT plays an important role in the structure and the interaction of the three university levels (micro-level, medium-organizational level, and macro-level), raising at the same time, considerable concerns about the management of new emerging administrative and communication challenges.Thus, the approaches that attempt to explain the interdependence among the three levels of a techno-pedagogical system within universities vary, including: techno-deterministic, social, and pedagogical approaches. Every debate on the issue of ICT applications in the educational environment tends to focus on the general concern about the relationship between the commercial and/or industrial rationalization of the universities, whereby the latter are regarded as ‘organizations’.Within this frame, the present research is based on a communicative approach, which is characterized by the organizational communication, aiming to investigate and interpret the information and communication issues that intersect with the three university levels and derive from the involvement of ICT in the “teaching-learning” process in higher education in Europe, in the name of the modernization of the educational services and products. The main research questions concern the extent to which educational ICT constitutes the main instrument for the commercialization of higher education in Europe, as well as the role of educational ICT not only in the operation and the communication of universities as public organizations in the digital age, but also in the possible reformation of the participants’ pedagogical and communication activities.Under this perspective, the investigation focuses on the considerations of key actors-participants (mainly those being responsible for managing information and communication systems within universities and the teaching staff) about the processes and consequences of technology, information and communication mediations, which influence the learning process in higher education in Europe. In particular, the study is conducted in France and Greece, taking into account the general neo-liberal socio-economic context.

Στη σύγχρονη εποχή της εκπαίδευσης, η παγκοσμιοποίηση, η ανοιχτότητα και η καθολικότητα του Διαδικτύου, το Web 2.0 και οι εφαρμογές των Τεχνολογιών Πληροφόρησης και Επικοινωνίας (ΤΠΕ) έχουν σημαντικές επιπτώσεις στη διδακτική διαδικασία καθώς και στις παραδοσιακές ερευνητικές λειτουργίες εντός των πανεπιστημίων. Ενδεικτικά αναφέρονται: ο επαναπροσδιορισμός των ρόλων των συμμετεχόντων στη διαδικασία «διδασκαλία -μάθηση », η αλλαγή στον τρόπο διαμόρφωσης, ανταλλαγής και αξιολόγησης της γνώσης, η εξέλιξη της επαγγελματοποίησης των εκπαιδευτικών και ο μετασχηματισμός του ρόλου, της αποστολής και του τρόπου λειτουργίας των πανεπιστημίων γενικά.Το σύνολο αυτών των μεταβολών σχετίζονται σε μεγάλο βαθμό με το θέμα της εισαγωγής και ενσωμάτωσης των παιδαγωγικών ΤΠΕ στην εκπαίδευση και στη διδασκαλία. Στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης και της εκβιομηχάνισης της εκπαιδευτικής διαδικασίας, οι παιδαγωγικές ΤΠΕ διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη δομή και στην αλληλεπίδραση των τριών επιπέδων στα οποία αναπτύσσεται και λειτουργεί ένα πανεπιστήμιο (το μικρο-επίπεδο, το μεσο – επίπεδο που αφορά το πανεπιστήμιο ως οργάνωση, οργανισμό και το μακρο-επίπεδο). Η σημαντική αυτή συμμετοχή των ΤΠΕ στα ανωτέρω επίπεδα εγείρει ταυτόχρονα σημαντικές ανησυχίες για τη δυνατότητα διαχείρισης των νέων αναδυόμενων διοικητικών και επικοινωνιακών προκλήσεων.Ως συνέπεια, οι προσεγγίσεις που επιχειρούν να ερμηνεύσουν και να κατανοήσουν την αλληλεξάρτηση και τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των τριών επιπέδων ενός τεχνο-παιδαγωγικού συστήματος εντός των πανεπιστημίων ποικίλλουν. Μεταξύ αυτών συμπεριλαμβάνονται: τεχνο-ντετερμινιστικές, κοινωνικές και παιδαγωγικές προσεγγίσεις. Κάθε συζήτηση για το θέμα των εφαρμογών των ΤΠΕ στο εκπαιδευτικό περιβάλλον τείνει να εστιάζεται και να περιστρέφεται γύρω από τη γενικότερη ανησυχία που συνδέεται με τον διαφαινόμενο εμπορικό και/ή βιομηχανικό εξορθολογισμό των πανεπιστημίων, διαδικασία κατά την οποία τα πανεπιστήμια αντιμετωπίζονται ως «οργανισμοί».Σε αυτό το πλαίσιο, η παρούσα έρευνα θεμελιώνεται σε μια επικοινωνιακή προσέγγιση, η οποία κάνοντας χρήση κυρίως της θεωρίας της επικοινωνίας των οργανώσεων έχει στόχο τη διερεύνηση και ερμηνεία των θεμάτων πληροφόρησης και επικοινωνίας που διατέμνουν τις τρεις πανεπιστημιακές βαθμίδες και σχετίζονται με την εισαγωγή και ενσωμάτωση των ΤΠΕ στη διαδικασία «διδασκαλία - μάθηση» στην τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Ευρώπη, στο όνομα του εκσυγχρονισμού των εκπαιδευτικών υπηρεσιών και προϊόντων. Τα κύρια ερευνητικά ερωτήματα αφορούν στον βαθμό στον οποίο οι παιδαγωγικές ΤΠΕ αποτελούν το κύριο εργαλείο για την εμπορευματοποίηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Ευρώπη, καθώς και στον ρόλο των παιδαγωγικών ΤΠΕ όχι μόνο στη λειτουργία και την επικοινωνία των πανεπιστημίων ως δημόσιων οργανισμών στην ψηφιακή εποχή αλλά και στον βαθμό που αυτές συμβάλλουν στην ενδεχόμενη αναμόρφωση των παιδαγωγικών και επικοινωνιακών δραστηριοτήτων των συμμετεχόντων.Υπό αυτό το πρίσμα, η έρευνα επικεντρώνεται στις εκτιμήσεις των βασικών παραγόντων -συμμετεχόντων (κυρίως εκείνων που είναι υπεύθυνοι για τη διαχείριση συστημάτων πληροφόρησης και επικοινωνίας εντός των πανεπιστημίων και του διδακτικού προσωπικού) σχετικά με τις διαδικασίες και τις συνέπειες της τεχνολογίας, και της διαμεσολάβησης των πληροφοριών και της επικοινωνίας στη διαδικασία της μάθησης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Ευρώπη. Ειδικότερα, η μελέτη διεξάγεται στη Γαλλία και την Ελλάδα, λαμβάνοντας υπόψη το γενικότερο νεοφιλελεύθερο κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο.

Au coeur des mutations éducationnelles, la globalisation, l’ouverture et l’universalité d’Internet et le Web dit 2.0 mènent à des changements importants dans le processus pédagogique ainsi que dans le fonctionnement de la recherche dans les universités. Citons par exemple la redéfinition des rôles des acteurs dans le processus d’« enseignement-apprentissage », la modification de la manière dont la connaissance est formée, partagée et valorisée, l’évolution de la professionnalisation enseignante, ainsi que la transformation du rôle, de la mission et du fonctionnement des établissements universitaires en général. Tous ces changements sont largement liés aux enjeux de l’insertion et de l’intégration des TICE dans les universités et les enseignements qui y sont produits. Dans le cadre de la mondialisation et de l’industrialisation de l’éducation, les TICE jouent un rôle important dans l’articulation et l’interaction des trois niveaux universitaires (micro, méso-organisationnel et macro), générant simultanément des interrogations autour de la gestion des nouveaux défis administratifs et communicationnels qui émergent. Les approches qui tentent d’expliciter l’interrelation entre les trois niveaux du dispositif techno-pédagogiques sont nombreuses. Nous pouvons mentionner les approches techno-déterministes, sociales, pédagogiques. Au coeur de chaque dialectique autour de l’implantation des TIC en milieu éducatif, se dessine la problématique générale du lien entre technologie et rationalisation marchande et/ou industrielle des établissements publics d’enseignement supérieur. Dès lors, nous nous proposons d’étudier les enjeux info-communicationnels de l’insertion sociale des TICE dans l’enseignement supérieur en Europe en vue de moderniser les produits et les services éducatifs, en déployant une approche communicationnelle, marquée par la communication organisationnelle. Nous nous demandons principalement dans quelle mesure les TICE constituent le vecteur principal de la rationalisation marchande de l’enseignement supérieur en Europe, quel est leur rôle quant au fonctionnement et à la communication des universités en tant qu’organisations publiques à l’ère du numérique, ainsi qu’à la refonte éventuelle des activités pédagogiques et communicationnelles des acteurs. Dans cette perspective, en prenant compte le contexte socio-économique néo-libéral global, nous examinons les représentations des acteurs clés (notamment des responsables de gestion de systèmes d’information et de communication au sein des universités et des enseignants) en ce qui concerne les processus et les effets des médiations technologiques, informationnelles et communicationnelles relatifs aux apprentissages dans l’enseignement supérieur, plus particulièrement en nous focalisant sur le cas de la France et de la Grèce.