Ο Ύμνος στον Δία του Κλεάνθη και η φιλοσοφική ερμηνεία του

Abstract

The theme of the dissertation’s abstract is “Cleanthes’s hymn to Zeus and its philosophical interpretation”. There has been used both secondary and first bibliography. The relation between Theology and Physics is showcased as well as Stoics’ moral teaching and particularly Cleanthes’s. The philosopher’s beliefs are investigated not only by the aspect of the tradition’s interpretation which he follows, but also by the aspect of the ancient Greek philosophy’s main exponents’ beliefs. Philosopher Assius follows the three-fold theme pattern which is traditionally found to hymn related contexts: a) invocation to deity, b) praising speech to Zeus, c) doxology-request to God. In Chapter A and B there is an attempt of showcasing the historic-philosophical context of the text. In Chapters C, D and E we follow its interpretative-analytical approach. In the first subchapter of the First Chapter becomes evident that the theological approach and the explanatory interpretation of the earthly events, comes from the Homer and Isiodos’s era, where Zeus as the highest cosmological Authority interferes within the world’s borders as the providence authority. He is the Highest God’s Justice, which aims either to reinforce or to prevent every human action or choice. The human’s actions must be in accordance to God’s Will. When human does not obey to God’s Will, he commits the sin of hybris. In the second subchapter it is appeared that the philosopher makes good use of the syllogistic utterances of pre-socratic’s intellectual and cognition representatives. The approach of earthly process by natural terms hires a theological dimension and consequently cross-sections of moral type. The searches begin from the early ionic thought, Thales, Anaximandros, Xenophanes, and Heraclitus, by whom Cleanthes has been influenced according to theological interpretation of the existent and by his moral teaching. Then, there is a reference to Eleats, and to the founder of the school, Parmenides. The stoic philosopher has been mainly influenced referring to the epistemic facts that compose a complete moral sentence. Afterward, focusing on the Pythagoreans, the term “armonii” characterizes absolutely the stoic philosopher. Empedocles must had been the thinker that fed into the later philosophers with moral content of a special type for ontology and Cosmology by the terms of friendliness and nikos (quarrel) that he uses. At the end of the end second part, there is a reference to Anaxagoras and the Atomic philosophers Leucippus and Democritus. Democritus by the term “euthimii” approaches close enough to the bliss of the Stoics’ wise. In the third subchapter, the influences of Cleanthes by Plato appear. In Plato’s contexts, the human existence denotes at the same time God’s existence as a casual cause. The human cognition, an element that distinguishes humans from the rest living species, can perceive the evaluating cross tensions to orientate her life or to set himself consistent of all the charismatic of the First Authority, that are announced to him by God’s Care. The casual cause relationship betokens the relative relationship of these two as well as the inherit potentials of the latter to showcase himself or to ascend to the area of the first. The specific achievement is perceived, epistemologically and morally, as bliss. During the development of the fourth part, it is examined if the aristotelian moral teaching functions attributively or even conditionally of the Stoics’ and Cleanthes’s moral teaching. According to Aristotle the casual relationship god-world is defined as a relationship of maker-suffering. The first one is defined as the active and the second one as the passive cause of the universe. The aristotelian god exists out but also in the world, infinite and finite. He is also defined as Mind, who is found existing into the human mental interiority. The human is obliged to drag up the internal divine elements that he has at his disposal, to compose again his atomic mind, making the Mind an internal active (energia) reality. The active (energia) internal actualization of the Mind leads to a rational entity in a spiritual exaltation. Only in this condition it is possible for the human to succeed for himself the “evdemonos zin” (living in bliss), as sighting of the internal existent God. In the first subchapter of Chapter B, there are presented elements of Cleanthes’s bibliography, as they are quoted in the work of the biographer Diogenes Laertius. Cleanthes (331-330-232 B.C.E.) with ancestry from Assos, was an immigrant of the city of Athens. Because of his terrible financial situation, he flung himself into occupations during the night, so that he can be able to attend to the propositions of his teacher. Dedicated to Zeno, he was soon distinguished among his fellow students. He has also won the respect of his teacher. He has been a loyal listener for nineteen years of Zenon’s philosophical teachings and he distinguished as the most capable of all his fellow students. Thus, he succeeded his teacher to the management of the School. Cleanthes has written a great number of canons but only one has been saved in an undivided form – from Ioannis Stoveos – The Hymn to Zeus. He deceased in a ripe age as a victim of suicide, due to a painful incurable disease. In the second subchapter, there is an attempt of showing that Cleanthes is still consistent to the main directions of the School that he represents, which he reformulates in the perspective of the distinguish between Theology and Philosophy, where the first constitutes on of the individual fields of the second. According to the Stoics, God acts among the whole and the everything, among the end and the infinity. He is the creative cause of the world, which he creates by the composition of the four primary elements – fire, earth, air and water, which come from him. The distant Authority does not develop only in the world its creative action, for that reason it has various meanings, as “En” (One), “Nous” (Mind), “Imarmeni” (Destiny), “Fisis” (Nature), Zeus, in order to highlight semantically the special role that it develops each time. Human must establish himself as nature’s counterpart, in agreement to the Divine intervening action, which is activated beneficially for him. In this way, he will secure a happy and virtuous life. In the third subchapter of Chapter B there is a reference to the main directions which have been hired by the Stoics’ moral teaching in Cleanthes’s work. There is a presentation of the aspects of the philosopher’s cosmological beliefs, which constitutes a clearly theological tone and it is explained that the theological approach of the existent raises to the spotlight of its reference moral issues. A causal relationship is shaped between God and the world. Human will is the one that defines this causal relationship. It is human will that chooses if it will identify with divine will or with divine planning. In the fourth subchapter an introductory sighting of Hymn to Zeus’s methodological issues is attempted. Cleanthes stands out a genuine exponent of the philosophical tradition that he represents. Through the text he presents the religious tradition of his time and he gives it a new special moral shade. Assios philosopher structures a poetic language in honor of Zeus and he follows the establishes structural form of the ancient Greek hymns. Chapter C concerns the analytical approach of the poem. Firstly, there are the definitions of the nomenclature that Cleanthes gives to the ultimate Authority, Zeus. In the first subchapter there is a presentation of the many predicates that Cleanthes gives to the existence of Zeus. Zeus gathers all virtues in his existence, he inserts in the world the divine definitions of his virtues and in this way, he shares his existential superiority over his creations. The special doxological nomenclatures aim to showcase the metaphysical value range of the first Authority. In the second subchapter there is a clarification of the term “fisis” (nature). Zeus dominates in the wholeness of nature and he constitutes its cause, he stands as a superior to it, as the absolute “fisis”, as “fisis”. God’s domination over nature as Divine Justice does not arrange only his relation with the wholeness of nature, but also the inner nature moving activity of its parts. In the third subchapter we notice the presentations of the genealogical identifications of the superior Authority. The human race is of divine ancestry. Human is regulator of this kinship by his free will. He must reflect on the mightiness of God towards him. According to Mirto Dragona – Monachou god identifies with “Imarmeni” (Destiny). It is human’s responsibility to manage his freedom with a fate’s counterpart, the way of God’s Will. The divine’s superiority as it is recorded in the fourth subchapter becomes evident by the hymnological naming. God creates but also coexists with restrains in the world. The divine is its essential texture and the moving development of the world. The universe’s identity refers implicitly to God. The verb form “pithete” (is persuaded) means the agreement of human towards all that “Imarmeni” prefixes. In the fifth subchapter of Chapter C there is an interpretation of the three nature’s characteristics which are attributed by the philosopher. Cleanthes characterizes nature as “amfiki” (αμφήκη), “piroenta” (πυρόεντα), “aizoon” (αείζωον). These three characterizations reveal its intervening action. Nature as “amfikis” participates in the same manner as in Providence, as in its earthly acts. As “diapiros” of divine energy, it constitutes its passage since it accommodates or reinforces its channelization till the last fields of the existing. As “aizoos”, eternity appears as characteristic of the first authority. Cleanthes realizes “Fisin” (Nature) in a perpetual and continuous perspective which does not incur with space-time commitments. The unity of nature is transpired according to Cleanthes by the common divine Speech which it incorporates as Providence. Human must understand the cross sections that rule the whole of existing so as to comprehend himself, too. In this way, he understands his internal existing presence of Divine Speech, to whom he has set his individual speech. In the first subchapter of Chapter D it is examined how Cleanthes perceives the inherent power of the First Authority. Zeus, overlooking the world, interferes in it in a creatively evolutionary way. He originates the four main ingredients of the universe, fire («πυρ»), water («ύδωρ»), air («αέρα») and earth («γη»), which constitute the matter. Human must comprehend the causal superiority of the divine against himself. Through his actions, God shares his essential – physical infrastructure. In the second subchapter, the term of evil is examined, through the cognitive and moral dimension. The evil’s existence in the world forms an obstacle of the benefactor intervention. The evil is interwoven with lack of speech (“α-λογία), because it is not integrated to all those that the divine speech distributes to the universe. The term of evil states the absence of good Speech as a parasitic substance of it. The evil’s existence shows, for the rational beings, the authority of free intention or will. In the third subchapter it is estimated that Divine Speech enters the cross sections of the existing in a dialectical way and sets delimitations and boundary lines into the ontological perspectives that it opens. The involuntary and voluntary misunderstandings of divine assistance are analysed and they relate to a specific human category, this of the bad ones. They are the existences that have set themselves as counterparts of nonsense as inherent to bad luck. The evils are divided in two categories, the one of mindless and the one of unfortunates because they cannot enter the Speech area. The mindless are in a state of total unconsciousness, while the unfortunates choose consciously Divine’s aversion. In the fourth subchapter of Chapter D there is a reference in Stoics’ teaching About Moral. “Eudemonia” (bliss) is the morally opposed to life’s malice, it is related to the two opposing faces of human life, against nature («παρά φύσιν») and in accordance to nature life («κατά φύσιν ζην»). Life against nature is the one that is based to passions and to mindless impulses of human soul and they remove it from its final destination, “eudemonos zin” (living in happiness). The high Authority sponsors the elements against nature («παρά φύσιν») to people, which destiny («ειμαρμένη») has already arranged that they have to go under this test. In the first subchapter of Chapter E there is a report of Cleanthes’s belief that “eudemonia” (bliss) has moral but also epistemological determinations. It showcases the progress of mindful subjects in acquisition of universal Truth as an achievement. Knowledge is to philosopher the start of moral development, existential and personal fulfillment of the person. Afterwards, in the second subchapter it is highlighted for another time the importance of humans’ progress to Cleanthes so as to succeed a complete array of their individual speech to Global Speech, Nature, Providence, “Imarmeni” (Fate), God. Human must exceed his lack of mindfulness and to differentiate from the rest beings. According to Stoics, there is a human model that has succeeded for himself to become wise. The wise has been identified with Divine Speech, has risen levels in cognitive scale, has exceeded materiality, has reached in the state of absolute moral apathy. In other words, he has attained “living in absolute happiness” (ευδαιμόνως ζην) or “lining in accordance to nature” (ομολογουμένως τη φύσει ζην) because he has secured for himself everything that the universality of nature requires. In the third subchapter, according to the Zeus’s Hymn, it is showed that Cleanthes claims that people, from the moment that they will understand the intervening care of God in the world, they also understand his metaphysical existence and for that reason they express a worshipping-glorious speech, praising divine blessedness. God “shares” and human “understands” and “praises”. Praising is a human obligation. Human complies with the divine obligation will setting himself as co-modulator of its implementation. Human activity takes place in a scope in which “imarmeni” and “sigatathesis” (consent), hegemonic of the world with human hegemonic are causally intertwined. Human senses are invited by hegemonic to convert the material to spiritual for the formulation real judgements about everything that happens worldwide. Human discovers internally his available Speech, having cultivating mindfulness. In the fourth subchapter there is a question arose as to if philosopher Assius is a supporter of a philosophical polytheism or of a religious monotheism. Cleanthes does not deny the existence of even inferior to Zeus-Gods. But just like the rest Stoics do not accept the existence of a pantheistic model, like the one of the old religion. They believe that all the divine names are about expressions of the divinity of Zeus. So, Stoics’ monotheism is revealed in Cleanthes’s text and it is documented by philosophical and religious terms.

Το θέμα της διδακτορικής διατριβής είναι «Ο Ύμνος στον Δία του Κλεάνθη και η φιλοσοφική ερμηνεία του». Έχει αξιοποιηθεί τόσο η πρωτεύουσα όσο και η δευτερεύουσα βιβλιογραφία.Αναδεικνύεται η σχέση της Θεολογίας με την Φυσική αλλά και την ηθική διδασκαλία των Στωικών και ιδιαίτερα του Κλεάνθη. Οι απόψεις του φιλοσόφου συνεξετάζονται υπό την ερμηνευτική όχι μόνο της παράδοσης την οποία εκπροσωπεί αλλά και των απόψεων των κύριων εκπροσώπων της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας.Ο Άσσιος φιλόσοφος ακολουθεί την τριμερή θεματολογική διάταξη που υπάρχει παραδοσιακά στα υμνολογικά κείμενα: α) επίκληση στην θεότητα, β) λόγος επαινετικός προς τον Δία, γ) δοξολογία-παράκληση προς τον Θεό. Στο Α΄ και στο Β΄ Κεφάλαιο αποπειράται να καταδειχθεί το ιστορικοφιλοσοφικό πλαίσιο του κειμένου. Στα Κεφάλαια Γ΄, Δ΄ και Ε΄ γίνεται η ερμηνευτική-αναλυτική προσέγγισή του. Στο πρώτο υποκεφάλαιο του Α΄ Κεφαλαίου καταδεικνύεται πως η θεολογική προσέγγιση και η εξηγητική ερμηνεία των εγκοσμίων δρωμένων, ανάγεται ήδη στην εποχή του Ομήρου και του Ησιόδου, όπου ο Δίας ως η ύψιστη κοσμολογική Αρχή παρεμβαίνει εντός των ορίων του κόσμου ως προνοών αυτού. Είναι η Ύψιστη Θεία Δίκη, η οποία τίθεται είτε ως ενισχυτική, είτε ως αποτρεπτική κάθε ανθρώπινης δράσης ή επιλογής. Οι δράσεις του ανθρώπου θα πρέπει αν είναι σύμφυτες του Θείου Θελήματος. Όταν ο άνθρωπος δεν υπακούσει στο Θείο Θέλημα διαπράττει το αμάρτημα της ύβρεως.Στο δεύτερο υποκεφάλαιο διαφαίνεται πως ο φιλόσοφος αξιοποιεί τις συλλογιστικές εκφορές των εκπροσώπων της προσωκρατικής διανόησης και σκέψης. Η με φυσικούς όρους προσέγγιση των εγκόσμιων διεργασιών προσλαμβάνει μια θεολογική διάσταση και συνακόλουθα ηθικού τύπου διατομές. Οι αναζητήσεις ξεκινούν από την πρώιμη ιωνική σκέψη, τον Θαλή, τον Αναξίμανδρο, τον Αναξιμένη, τον Ξενοφάνη και τον Ηράκλειτο, από τον οποίο ο Κλεάνθης έχει δεχθεί επιρροές σχετικά με την θεολογική ερμηνεία του υπαρκτού και με την ηθική διδασκαλία του. Στη συνέχεια γίνεται αναφορά στους Ελεάτες και στον κατεξοχήν θεμελιωτή της Σχολής, τον Παρμενίδη. Ο στωικός φιλόσοφος έχει επηρεαστεί κύρια ως προς τις γνωσιολογικές εδραιότητες που συνθέτουν μια ολοκληρωμένη ηθική πρόταση. Έπειτα εστιάζοντας στου Πυθαγορείους, ο όρος «αρμονίη» προσιδιάζει ή χαρακτηρίζει απολύτως τον στωικό σοφό. Ο Εμπεδοκλής με τους όρους της φιλότητας και του Νείκους που χρησιμοποιεί, φαίνεται να ήταν αυτός ο στοχαστής που τροφοδότησε, τους μεταγενέστερους φιλοσόφους, με ειδικού τύπου ηθικές νοηματοδοτήσεις για την οντολογία και την Κοσμολογία. Στο τέλος του υποκεφαλαίου γίνεται αναφορά στον Αναξαγόρα και τους Ατομικούς φιλοσόφους Λεύκιππο και Δημόκριτο. Ο Δημόκριτος με τον όρο «εὐθυμίη» πλησιάζει κοντά στην ευδαιμονία του σοφού των Στωικών.Στο τρίτο υποκεφάλαιο διαφαίνονται οι επιρροές που έχει δεχθεί ο Κλεάνθης από τον Πλάτωνα. Στα κείμενα του Πλάτωνα, η ύπαρξη του κόσμου υποδηλώνει παράλληλα την ύπαρξη ενός Θεού, ως σχέση αιτίου-αιτιατού. Η ανθρώπινη ελλογύτητα, στοιχείο που κάνει τον άνθρωπο να ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα έμβια όντα, δύναται να αντιληφθεί τις αξιολογικές διατομές, για να προσανατολίσει τον βίο της ή να θέσει αυτόν ως σύμφωνον των όσων χαρισματικών της πρώτης Αρχής, η θεία Πρόνοια του κοινοποιεί. Η σχέση αιτίου-αιτιατού υποδηλώνει την συγγενική των δυο σχέση και υποδεικνύει τις εγγενείς δυνατότητες του δεύτερου να αναδειχθεί ή να αναβιβαστεί στην περιοχή του πρώτου. Το συγκεκριμένο κατόρθωμα νοείται, γνωσιολογικά και ηθικά ως ευδαιμονία.Κατά την ανάπτυξη του τέταρτου υποκεφαλαίου εξετάζεται αν η αριστοτελική ηθική διδασκαλία λειτουργεί προσδιοριστικά ή και προϋποθετικά της ηθικής διδασκαλίας των Στωικών και του Κλεάνθη.Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη προσδιορίζεται η αιτιώδη σχέση θεού-κόσμου ως σχέση ποιούντος-πάσχοντος. Το πρώτο ορίζεται ως το ενεργητικόν και το δεύτερον ως το παθητικόν αίτιον του σύμπαντος. Ο αριστοτελικός Θεός υπάρχει εκτός αλλά και εντός του κόσμου, άπειρος και πεπερασμένος. Προσδιορίζεται και ως Νους, ο οποίος βρίσκεται ως ενύπαρκτος δυνάμει εντός της ανθρώπινης νοητικής εσωτερικότητας.Ο άνθρωπος οφείλει να ανασύρει τα εσωτερικά θεία στοιχεία που διαθέτει, να ανασυντάξει τον ατομικό νου του, καθιστώντας τον Νουν μια εντός του ἐνεργείᾳ πραγματικότητα. Η ἐνεργείᾳ εσωτερική πραγμάτωση του Νου οδηγεί μια έλλογη οντότητα σε πνευματική ανάταση. Μόνο με αυτή τη προϋπόθεση ο άνθρωπος είναι εφικτό να επιτύχει για τον εαυτό του το «ευδαιμόνως ζῆν», ως θέαση του εσωτερικώς ενυπάρχοντος Θεού. Στο Β΄ Κεφάλαιο στο πρώτο υποκεφάλαιο αυτού γίνεται παράθεση στοιχείων της βιογραφίας του Κλεάνθη, όπως παρατίθενται στο έργο του βιογράφου Διογένη Λαέρτιου. Ο Κλεάνθης (331-330-232 π.Χ.) με καταγωγή από την Άσσο, ήταν μέτοικος της πόλεως της Αθήνας. Λόγω της δεινής οικονομικής κατάστασης επιδόθηκε σε επαγγελματικές ενασχολήσεις τις βραδινές ώρες της ημέρας για να μην απουσιάζει των εισηγήσεων του διδασκάλου του. Αφοσιωμένος στον Ζήνωνα, από νωρίς διακρίθηκε μεταξύ των συμμαθητών του. Έχαιρε της ιδιαίτερης εκτιμήσεως του διδασκάλου του. Ήταν πιστός ακροατής δεκαεννέα έτη των φιλοσοφικών διδαχών του Ζήνωνος και αναδείχθηκε ως ο ικανότερος όλων των συμμαθητών του. Και έτσι διαδέχθηκε τον διδάσκαλό του στην διεύθυνση της Σχολής. Ο Κλεάνθης είχε συγγράψει πληθώρα συγγραμμάτων αλλά διασώθηκε μόνο ένα σε ενιαία μορφή - από τον Ιωάννη Στοβαίο - ο Ύμνος εις Δίαν. Απεβίωσε σε προχωρημένη ηλικία ως αυτόχειρ, λόγω των οδυνηρών πόνων που του επέφερε μια ανίατη νόσος. Αναλαμβάνεται το εγχείρημα στο δεύτερο υποκεφάλαιο να αναδειχθεί οτι ο Κλεάνθης παραμένει συνεπής στις κύριες κατευθύνσεις της Σχολής που εκπροσωπεί, τις οποίες και ανασυνθέτει στην προοπτική της διάκρισης της Θεολογίας από την Φιλοσοφία, με την πρώτη να συνιστά έναν από τους επιμέρους κλάδους της δεύτερης. Σύμφωνα λοιπόν με τους Στωικούς ο Θεός τίθεται μεταξύ του όλου και του παντός, μεταξύ πέρατος και απείρου. Είναι το δημιουργικόν αίτιον του κόσμου, τον οποίον και δημιουργεί από την σύγκραση των εξ αυτού προερχομένων τεσσάρων πρωτογενών στοιχείων - του πυρός, της γης, του αέρος και του ύδατος. Η απώτατη Αρχή δεν αναπτύσσει μόνο εντός του κόσμου δημιουργική δράση αλλά και παρεμβατική, γι’ αυτόν τον λόγο σημασιολογείται πολλαπλά, ως Έν, Νους, Ειμαρμένη, Φύσις, Ζευς για να καταδειχθεί εννοιολογικά ο ιδιαίτερος ρόλος που κάθε φορά αναπτύσσει.Ο άνθρωπος οφείλει να θέσει τον αυτό του ως ομόλογο της φύσεως, σύμφωνον προς την Θεία παρεμβατική δράση, η οποία ενεργοποιείται ευεργετικά προς αυτόν. Με αυτόν τον τρόπο θα διασφαλίσει έναν ευδαίμονα και κατ’ αρετήν βίο. Στο τρίτο υποκεφάλαιο του Β΄ Κεφαλαίου γίνεται αναφορά στις κύριες κατευθύνσεις τις οποίες και έχει προσλάβει η ηθική διδασκαλία των Στωικών φιλοσόφων στο έργο του Κλεάνθη. Παρουσιάζονται όψεις των κοσμολογικών απόψεων του φιλοσόφου, οι οποίες ενέχουν μια αμιγώς θεολογική χροιά και εξηγείται πως η θεολογική προσέγγιση του υπαρκτού θέτει στο προσκήνιο των αναφορών της ζητήματα ηθικής. Μεταξύ Θεού και κόσμου διαμορφώνεται μια αιτιακή σχέση. Η ανθρώπινη βούληση είναι εκείνη που προσδιορίζει αυτήν την αιτιακή σχέση. Εκείνη επιλέγει αν θα συνταυτιστεί με την θεία βούληση ή με τον θείο σχεδιασμό. Στο τέταρτο υποκεφάλαιο επιχειρείται μια εισαγωγική θέαση μεθοδολογικών ζητημάτων του Ύμνου εις Δίαν. Ο Κλεάνθης αναδεικνύεται γνήσιος εκφραστής της φιλοσοφικής παραδόσεως που εκπροσωπεί. Μέσω του κειμένου παρουσιάζει την θρησκευτική παράδοση της εποχής του και της δίνει μια νέα ειδική ηθική απόχρωση. Ο Άσσιος φιλόσοφος διαρθρώνει λόγον ποιητικόν προς τιμή του Διός και ακολουθεί την καθιερωμένη δομολογική μορφή των αρχαίων ελληνικών ύμνων.Από το Γ΄ Κεφάλαιο αρχίζει η αναλυτική προσέγγιση του ποιήματος. Αρχικά από τους ονοματολογικούς προσδιορισμούς που ο Κλεάνθης αποδίδει στην απώτατη Αρχή, στον Δία. Στο πρώτο υποκεφάλαιο παρουσιάζεται η πληθώρα κατηγορημάτων που ο Κλεάνθης αποδίδει την υπόσταση του Διός. Ο Δίας ενέχει στην υπόστασή του το σύνολο των αρετών, εισαγάγει στον κόσμο τους θείους αρεταϊκούς προσδιορισμούς του και με αυτόν τον τρόπο κοινοποιεί την οντολογική ανωτερότητά του έναντι των δημιουργημάτων της. Οι ειδικές δοξολογικές ονοματολογήσεις αποβλέπουν στο να καταδείξουν το μεταφυσικό αξιακό εύρος της πρώτης Αρχής.Αποσαφηνίζεται στο δεύτερο υποκεφάλαιο ο όρος φύσις. Ο Δίας άρχει στην ολότητα της φύσεως και συνιστά το αίτιο αυτής, τίθεται υπέρτερος αυτής, ως η απόλυτος φύσις, ως φύσις. Η κυριαρχία του Θεού επί της φύσεως ως Θείον Δίκαιον δεν διαρρυθμίζει μόνο την σχέση του ιδίου με την ολότητα της φύσεως αλλά και την εντός της φύσεως κινητική δραστηριότητα των μερών της. Στο τρίτο υποκεφάλαιο παρουσιάζονται οι γενεαλογικοί προσδιορισμοί της ανώτατης Αρχής. Το ανθρώπινο γένος έχει θείες καταβολές. Ο άνθρωπος είναι ρυθμιστής αυτής της συγγενικής σχέσης με την ελεύθερή του βούληση. Θα πρέπει αν αναλογιστεί την κραταιότητα του Θεού έναντι αυτού. Σύμφωνα με την Μυρτώ Δραγώνα – Μονάχου ο θεός συνταυτίζεται με την Ειμαρμένη. Είναι ευθύνη του ανθρώπου να διαχειρισθεί την ελευθερία του με έναν ομόλογο της μοίρας, του Θείου Θελήματος τρόπο. Η ανωτερότητα του θείου όπως καταγράφεται στο τέταρτο υποκεφάλαιο διαφαίνεται δια της υμνολογικής ονοματοθεσίας. Ο Θεός δημιουργεί αλλά και ενυπάρχει συγκρατητικά στον κόσμο. Το θείον είναι η ουσιαστική υφή του και η κινητική ανάπτυξη του κόσμου. Η ταυτότητα του σύμπαντος παραπέμπει συνυποδηλωτικά στον Θεό. Ο ρηματικός τύπος «πείθεται» νοείται ως η συγκατάθεση του ανθρώπου έναντι σε όσα η Ειμαρμένη προτάσσει.Στο πέμπτο υποκεφάλαιο του Γ΄ Κεφαλαίου γίνεται ερμηνεία των τριών χαρακτηριστικών της φύσεως που αποδίδονται από τον φιλόσοφο. Ο Κλεάνθης χαρακτηρίζει την φύση ως ἀμφήκη, πυρόεντα, ἀείζωον. Οι τρεις αυτοί χαρακτηρισμοί φανερώνουν την παρεμβατική δράση της. Η φύσις ως ἀμφήκης μετέχει κατά τον ίδιο τρόπο τόσο στη Θεία Πρόνοια, όσο και στις εγκόσμιες ενέργειές της. Ως διάπυρος της θείας ενέργειας αποτελεί την δίοδό της αφού μεριμνά ή ενισχύει τη διοχέτευσή της ως τα έσχατα πεδία του υπαρκτού. Ως αείζωος, διαφαίνεται η αϊδιότητα ως χαρακτηριστικό γνώρισμα της πρώτης αρχής. Ο Κλεάνθης αντιλαμβάνεται την Φύσιν σε μια αέναη και διαρκή προοπτική του δεν υπόκεινται σε χωρο-χρονικές δεσμεύσεις. Η ενότητα της φύσεως σύμφωνα με τον Κλεάνθη διαπνέεται από τον κοινό θείο Λόγο τον οποίο και ενσωματώνει ως Θεία Πρόνοια. Ο άνθρωπος οφείλει να κατανοήσει τις διατομές που διέπουν το σύνολο του υπαρκτού για να κατανοήσει και τον εαυτό του. Μ’ αυτόν τον τρόπο αντιλαμβάνεται την εντός του ενύπαρκτη παρουσία του Θείου Λόγου προς τον οποίο και έχει θέσει τον ατομικό του λόγο.Στο πρώτο υποκεφάλαιο του Δ΄ Κεφαλαίου εξετάζεται πως νοείται εκ μέρους του Κλεάνθη η εγγενής ισχύ της Πρώτης Αρχής. Ο Δίας υπερκείμενος του κόσμου παρεμβαίνει εντός του με έναν τρόπο δημιουργικά εξελικτικό. Απογεννά τα τέσσερα βασικά συστατικά στοιχεία του σύμπαντος το πῦρ, το ὕδωρ, τον ἀέρα και την γῆ τα οποία και συγκροτούν την ύλη. Ο άνθρωπος πρέπει να κατανοήσει την αιτιώδη ανωτερότητα του θείου έναντι του ιδίου. Δια των ενεργειών του ο Θεός κοινοποιεί την ουσιακή- σωματική υποδομή του. Στο δεύτερο υποκεφάλαιο εξετάζεται η έννοια του κακού υπό την γνωσιολογική και την ηθική διάσταση. Η ύπαρξη του κακού στον κόσμο αποτελεί εμπόδιο της αγαθοποιού παρέμβασης. Το κακόν είναι συνυφασμένο με την α-λογία, γιατί δεν εντάσσεται στα όσα ο θείος λόγος χορηγεί στο σύμπαν. Η έννοια του κακού δηλώνει την απουσία του αγαθού Λόγου ως μια παρυπόσταση αυτού. Η ύπαρξη του κακού προβάλλει, για τα έλλογα όντα, την αρχή της ελεύθερης προαίρεσης ή βούλησης. Στο τρίτο υποκεφάλαιο εκτιμάται πως ο Θείος Λόγος εισέρχεται στις διατομές του υπαρκτού με έναν τρόπο διαλεκτικό και θέτει οριοθετήσεις και οριογραμμές εντός των οντολογικών προοπτικών που διανοίγει. Αναλύονται οι ακούσιες ή και εκούσιες παρανοήσεις της θείας συνδρομής και αφορούν σε μια ειδική κατηγορία ανθρώπων, εκείνη των κακών. Είναι οι υποστάσεις που έχουν θέσει τον εαυτό τους ως ομόλογες της α-νοησίας ως σύμφυτες της δυσ-μοιρίας. Χωρίζονται σε δυο κατηγορίες οι κακοί σε εκείνη των άνους και σε εκείνη των δυσμοίρων επειδή δεν μπορούν να αναχθούν στην περιοχή του Λόγου. Οι ἄνοες βρίσκονται σε φάση πλήρους ασυνειδησίας ενώ οι ἑκόντες δύσμοιροι συνειδητά επιλέγουν την αποστροφή του Θείου.Στο τέταρτο υποκεφάλαιο του Δ΄ Κεφαλαίου γίνεται αναφορά στην Περί Ηθικής, διδασκαλία των Στωικών. Η ευδαιμονία είναι το ηθικώς ενάντιον της κακότητος του βίου, σχετίζεται με τις δυο ενάντιες όψεις του ανθρωπίνως ζην του παρά φύσιν και του κατά φύσιν ζην. Ο παρά φύσιν βίος είναι εκείνος που εδράζεται στα πάθη και στις άλογες παρορμήσεις της ανθρώπινης ψυχής και την απομακρύνουν από τον τελικό προορισμό της το εὐδαιμόνως ζῆν. Η ανώτατη Αρχή χορηγεί τα παρά φύσιν στοιχεία στους ανθρώπους που η ειμαρμένη έχει ήδη ορίσει ότι θα πρέπει να υποστούν μια τέτοια δοκιμασία. Στο πρώτο υποκεφάλαιο του Ε΄ Κεφαλαίου αναφέρεται η άποψη του Κλεάνθη πως η ευδαιμονία έχει ηθικούς αλλά και γνωσιολογικούς προσδιορισμούς. Καταδεικνύει την πρόοδο των ελλόγων υποκειμένων στην πρόσκτηση της καθολικής Αλήθειας ως γνώσεως κατόρθωμα. Η γνώση είναι για τον φιλόσοφο η αφετηρία της ηθικής εξέλιξης, της υπαρξιακής και της προσωπικής ολοκλήρωσης ενός ατόμου.Στη συνέχεια στο δεύτερο υποκεφάλαιο επισημαίνεται για ακόμα μια φορά πως για τον Κλεάνθη είναι πολύ σημαντική η εξέλιξη των ανθρώπων ώστε να επιτύχουν μια πλήρη συστοιχία του ατομικού λόγου τους προς τον Καθολικό Λόγο, την Φύση, την Πρόνοια, την Ειμαρμένη, τον Θεό. Ο άνθρωπος οφείλει να υπερβεί την αλογία του και να διαφοροποιηθεί από τα υπόλοιπα όντα. Σύμφωνα με τους Στωικούς υπάρχει ένα πρότυπο ανθρώπου που έχει επιτύχει για τον εαυτό του να καταστεί σοφός. Ο σοφός έχει συνταυτισθεί με τον Θείο Λόγο, έχει ανέβει επίπεδα στην γνωστική κλίμακα, έχει υπερβεί την υλικότητα, έχει φτάσει στην κατάσταση της απόλυτης ηθικής απάθειας. Έχει δηλαδή επιτύχει το εὐδαιμόνως ζῆν» ή το «ομολογουμένως τῆ φύσει ζῆν» γιατί έχει συντάξει τον εαυτό του προς ό,τι η καθολικότητα της φύσεως επιτάσσει. Στο τρίτο υποκεφάλαιο με βάση τον Ύμνο στον Δία διαφαίνεται πως ο Κλεάνθης υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι, από την στιγμή που θα κατανοήσουν την παρεμβατική πρόνοια του Θεού εντός του κόσμου, αντιλαμβάνονται και την μεταφυσική ύπαρξή του γι’ αυτό και διατυπώνουν ένα λατρευτικό-δοξαστικό λόγο, υμνώντας την θεία μακαριότητα. Ο Θεός «κοινοποιεί» και ο άνθρωπος «κατανοεί» και «δοξολογεί». Η δοξολογία αποτελεί ανθρώπινο χρέος. Ο άνθρωπος συμμορφώνεται προς το θείο χρέος θέλημα θέτοντας τον εαυτό του ως συνδιαμορφωτή της υλοποίησης αυτού. Η ανθρώπινη δραστηριότητα εκτυλίσσεται σε ένα πεδίο δράσης στο οποίο αιτιωδώς διαπλέκονται η ειμαρμένη και η συγκατάθεσις, το ηγεμονικόν του κόσμου με το ανθρώπινο ἡγεμονικόν. Οι ανθρώπινες αισθήσεις καλούνται δια του ἡγεμονικοῦ να μετασχημτίσουν το υλικό σε πνευματικό για την διατύπωση αληθών κρίσεων επί όσων συμβαίνουν εγκοσμίως. Έχοντας εντρυφήσει στην ελλογιμότητα ο άνθρωπος, τότε ανακαλύπτει στο εσωτερικό του τον ευδιάθετο Λόγο.Στο τέταρτο υποκεφάλαιο τίθεται το ερώτημα εάν ο Άσσιος φιλόσοφος είναι υποστηριχτής ενός φιλοσοφικού πολυθεϊσμού ή ενός θρησκευτικού μονοθεϊσμού. Ο Κλεάνθης δεν αρνείται την ύπαρξη έστω και κατώτερων του Δία -Θεών. Όπως όμως και οι υπόλοιποι Στωικοί δεν αποδέχονται την ύπαρξη ενός πανθεϊστικού μοντέλου σαν της παραδοσιακής θρησκείας. Πιστεύουν πως το πλήθος των θείων ονομάτων αφορούν τις εκδηλώσεις της θεότητας του Δία. Έτσι λοιπόν ο μονοθεϊσμός των Στωικών διαφαίνεται στο κείμενο του Κλεάνθη και τεκμηριώνεται με φιλοσοφικούς και με θρησκευτικούς όρους.