Η κοινωνική κατασκευή του φύλου στη φεμινιστική επιστημολογία

Abstract

The subject of the present dissertation is part of the problematic of the feminist constitution of knowledge in the context of feminist epistemology. The formation of the feminist character of knowledge is examined on the basis of social conception of gender, as it responds to some feminist epistemological theories of the analytical tradition and of postmodern philosophy. Since feminist epistemology as a branch is constituted based on texts belonging to different types of feminist epistemology, this research attempts to detect, examine, and construe certain representative arguments in this branch, in a spectrum that begins with original feminist empiricism and reaches to postmodern feminist theories. The ultimate goal of this essay is to examine the problematic of feminist epistemology in relation to the field of education and to the usual gender assumptions that are reproduced there. The first chapter examines the course towards the development of feminist epistemology as a branch and then it deals with the key assumptions that characterize it as an approach. The second chapter analyzes the epistemology of feminist empiricism and, especially its recent version, in order to point out the basic concepts of this type of feminist epistemology. The third chapter deals with the particular way in which knowledge in feminist standpoint epistemology of Sandra Harding is constituted. The fourth chapter explores the assumptions of feminist postmodernism and the way in which they determine the character of the theories of different postmodern feminists. An attempt is made to answer this question by analyzing mainly the philosophical positions of Susan Hekman, Luce Irigaray, Donna Haraway and Judith Butler regarding the concepts of woman and gender. Finally, the fifth chapter detects the need to utilize feminist epistemology in the educational institution, examining the following question: Should the scientific discipline of education adopt certain assumptions of feminist epistemology? it is a philosophical investigation of gender and its cognitive presuppositions, as the thesis considers the conceptual contents of gender and also the relationships between the relevant concepts in order to define gender. It was found from the above research that the feminist character of knowledge based on a social construction of gender is put in different terms each time in each version of feminist epistemology. Also, at a second level, the dissertation considers that the initial claim of gender equality in education should give way to the strongest feminist claim to a different scientific knowledge based on values that respect the gender identity and the standpoint of women's lives. Finally, while the postmodern position of abandoning gender definitions is not adopted, it is estimated that the subversive possibility of gender performativity out of gender dualism may take its place in the field of education.

Το αντικείμενο της παρούσας διατριβής εντάσσεται στην προβληματική της φεμινιστικής συγκρότησης της γνώσης στο πλαίσιο της φεμινιστικής επιστημολογίας. Η διαμόρφωση του φεμινιστικού χαρακτήρα της γνώσης εξετάζεται με βάση την κοινωνική σύλληψη του φύλου, σύμφωνα με ορισμένες φεμινιστικές επιστημολογικές θεωρίες της αναλυτικής παράδοσης και της μεταμοντέρνας φιλοσοφίας. Δεδομένου ότι η φεμινιστική επιστημολογία ως κλάδος συγκροτείται με βάση έννοιες και παραδοχές που ανήκουν σε διαφορετικά είδη φεμινιστικών επιστημολογιών, η έρευνα αυτή επιχειρεί να εντοπίσει, να εξετάσει και να ερμηνεύσει ορισμένα αντιπροσωπευτικά επιχειρήματα που αναπτύσσονται στο πεδίο αυτό, σε ένα φάσμα από τον πρώιμο φεμινιστικό εμπειρισμό έως ορισμένες μεταμοντέρνες φεμινιστικές θεωρίες. Απώτερος στόχος της παρούσας εργασίας είναι να συνεξετάσει την προβληματική της φεμινιστικής επιστημολογίας στη σχέση της με τον χώρο της εκπαίδευσης και να καταδείξει τις συνήθεις έμφυλες παραδοχές που αναπαράγονται εκεί. Το πρώτο κεφάλαιο εξετάζει την πορεία προς τη συγκρότηση της φεμινιστικής επιστημολογίας ως κλάδου, και τις βασικές παραδοχές που την χαρακτηρίζουν ως προσέγγιση. Το δεύτερο κεφάλαιο αναλύει την επιστημολογία του φεμινιστικού εμπειρισμού και, ιδιαίτερα της ύστερης εκδοχής του, για να αναδειχθούν οι βασικές έννοιες αυτού του είδους φεμινιστικής επιστημολογίας. Το τρίτο κεφάλαιο πραγματεύεται τον ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο συγκροτείται η γνώση στη φεμινιστική επιστημολογία της σκοπιάς, σύμφωνα με τη θεωρία της Sandra Harding. Στο τέταρτο κεφάλαιο διερευνώνται οι παραδοχές του φεμινιστικού μεταμοντερνισμού και ο τρόπος με τον οποίο αυτές καθορίζουν τον χαρακτήρα των θεωρήσεων τους, σύμφωνα με τις θέσεις της Susan Hekman, της Luce Irigaray, της Donna Haraway και της Judith Butler αναφορικά με την έννοια γυναίκα και την έννοια φύλο. Τέλος, το πέμπτο κεφάλαιο εντοπίζει την ανάγκη αξιοποίησης της φεμινιστικής επιστημολογίας στον εκπαιδευτικό θεσμό, εξετάζοντας τα ακόλουθα ερωτήματα: Θα έπρεπε η επιστήμη της εκπαίδευσης να υιοθετήσει ορισμένες προϋποθέσεις και παραδοχές της φεμινιστικής επιστημολογίας; Με ποιον τρόπο μπορεί να οικειοποιηθεί και να ενταχθεί κάθε ξεχωριστό είδος φεμινιστικής επιστημολογίας στο εκπαιδευτικό πλαίσιο; Πρόκειται για μια φιλοσοφική διερεύνηση του φύλου και των γνωσιακών προϋποθέσεών του, καθώς η εργασία μελετά τα εννοιολογικά περιεχόμενα του φύλου και τις σχέσεις μεταξύ των εννοιών που συμβάλλουν στον ορισμό του. Διαπιστώθηκε από την παραπάνω έρευνα ότι ο φεμινιστικός χαρακτήρας της γνώσης με βάση μια κοινωνική συγκρότηση του φύλου τίθεται με διαφορετικούς κάθε φορά όρους σε κάθε εκδοχή φεμινιστικής επιστημολογίας. Ακόμη, σε ένα δεύτερο επίπεδο, η εργασία εκτιμά ότι η αρχική αξίωση ισότητας ευκαιριών των δύο φύλων στην εκπαίδευση πρέπει να δώσει τη θέση της στο ισχυρότερο αίτημα της φεμινιστικής διεκδίκησης μιας διαφορετικής επιστημονικής γνώσης με βάση αξίες που σέβονται την ιδιαιτερότητα του γυναικείου φύλου και την οπτική της ζωής των γυναικών. Τέλος, ενώ δεν υιοθετείται η μεταμοντέρνα θέση της εγκατάλειψης των έμφυλων καθορισμών, ωστόσο εκτιμάται ότι η ανατρεπτική δυνατότητα επιτέλεσης του φύλου αποπλαισιωμένου από τον έμφυλο δυϊσμό μπορεί να καταλάβει τη θέση της στον χώρο της εκπαίδευσης.