Ποντιακό ζήτημα: στρατηγικές επιλογές και αδιέξοδα, 1917-1922

Abstract

The term Pontic Question includes the total number of efforts on the part of the Greek Orthodox population of Pontus, concerning the commencement of an autonomous political life during the five-year period of 1917-1922. However, the present study does not aim at the analytical recording of the history of the movement in question, yet it aims at the systematic analysis of the strategic choices created within the framework of the Pontic case and the corresponding dead-ends that these specific choices supplied, during this critical five-year period. This approach created the presuppositions for the quest for a wider canvas. Within this particular framework, the various strategies of the Pontic question have been examined based on the geopolitical data and the general ideological trends that prevailed during the period under study. All the above were studied in full function with the politics exerted by powers of a wider range than the Pontic leadership, such as the Greek state or the Great Powers. The relationship of interdependence between the official Greek and Pontic leadership must be considered a priori given, to the degree that Vatum (headquarters of the National Council of Pontus) did not manage – nor would it be able – to play a particular role as an alternative to Athens decision center, due to the fragmentation and sectarianism within the Pontic national movement. The catalytic role of the foreign factor should also be considered a given fact. The truth is that the Powers, especially the USA and Russia (France to a lesser degree) have played their own part in the Pontic chain of events. However, as far as strategic matters go, due to the dependence of the Greek foreign policy on England, the British factor has been regarded as the most decisive one. Under this new, wide angle, this project has attempted a more synthetic analysis, in order to incorporate the Pontic issue into the wider historical narrative of that period, avoiding the poor – even static – picture that would inevitably degrade the Pontic question to an “internal” affair of the Greek – Orthodox populations of the area.

O όρος ποντιακό ζήτημα περιλαμβάνει το σύνολο των προσπαθειών των Ελληνορθόδοξων του Πόντου για την έναρξη ενός αυτόνομου πολιτικού βίου κατά την πενταετία 1917-1922. Ωστόσο, η παρούσα μελέτη δεν αποσκοπεί σε μια αναλυτική καταγραφή της ιστορίας του εν λόγω κινήματος αλλά σε μια πιο εξειδικευμένη «ανάγνωση» του Ποντιακού, που συμπεριλαμβάνει τη συστηματική ανάλυση των στρατηγικών επιλογών που δημιουργήθηκαν στο πλαίσιο της ποντιακής υπόθεσης και των αντίστοιχων αδιεξόδων που οι συγκεκριμένες επιλογές τροφοδότησαν κατά την κρισιμότατη αυτή πενταετία. Η προσέγγιση αυτή δημιούργησε τις προϋποθέσεις για την αναζήτηση ενός ευρύτερου καμβά. Στο συγκεκριμένο πλαίσιο, οι διάφορες στρατηγικές στο Ποντιακό εξετάστηκαν τόσο βάσει των γεωπολιτικών δεδομένων και των γενικότερων ιδεολογικών τάσεων που επικράτησαν την εξεταζόμενη περίοδο ή νωρίτερα όσο και σε πλήρη συνάρτηση με την πολιτική δυνάμεων μεγαλύτερου βεληνεκούς από την ποντιακή ηγεσία όπως το ελληνικό κράτος ή οι μεγάλες Δυνάμεις. Οι σχέσεις αλληλεξάρτησης μεταξύ επίσημης ελληνικής και ποντιακής ηγεσίας θα πρέπει να θεωρηθούν a priori δεδομένες, στο βαθμό, μάλιστα, που το Βατούμ (έδρα του Εθνικού Συμβουλίου Πόντου) δεν κατόρθωσε – ούτε και θα μπορούσε εξάλλου – να διαδραματίσει συγκεκριμένο ρόλο ως εναλλακτικό των Αθηνών κέντρο αποφάσεων, αν μη τι άλλο και λόγω του πολυκεντρισμού (αν όχι και πολυκερματισμού) που παρατηρήθηκε στους κόλπους του ποντιακού εθνικού κινήματος. Εξίσου δεδομένος θα πρέπει να θεωρηθεί και ο καταλυτικός ρόλος του ξένου παράγοντα. Η αλήθεια είναι ότι και οι άλλες Δυνάμεις, περισσότερο οι Η.Π.Α και η Ρωσία και λιγότερο η Γαλλία διαδραμάτισαν το δικό τους ρόλο στα ποντιακά τεκταινόμενα. Όσον αφορά σε θέματα στρατηγικής, εντούτοις, δεδομένης της εξάρτησης της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής από την Αγγλία, ο βρετανικός παράγοντας θεωρήθηκε ως ο πλέον καθοριστικός. Υπό τον νέο, ευρυγώνιο αυτό φακό, η παρούσα εργασία επιχείρησε μια περισσότερο συνθετική ανάλυση, προκειμένου να ενσωματώσει την ποντιακή υπόθεση στο συνολικό ιστορικό αφήγημα της περιόδου, αποφεύγοντας μια εικόνα φτωχή – σχεδόν στατική – που θα υποβίβαζε μοιραία το ποντιακό ζήτημα σε μια υπόθεση «εσωτερική» των ελληνορθόδοξων πληθυσμών της περιοχής.