Ελλάδα και Ευρωπαϊκή Ένωση 20ος, 21ος αιώνας: οι επιπτώσεις της κοινωνικής αλλαγής στις στάσεις και στους θεσμούς (με έμφαση στον θεσμό της εκπαίδευσης)

Abstract

The purpose of this doctoral thesis is the study of the rapid social change that characterizes the western world from the beginning of the 21st century. More specifically, the thesis presents components of social change that are connected with the big economic crisis of the Greek state (2009-2018). In this framework, institutional functions, differentiations and changes in the Greek society are investigated. The thesis investigates whether there is change in the attitudes of Greeks – teachers and parents – towards the institutions of education, family and the European Union from 2009 till 2016. Particularly, the thesis focuses on possible changes in the working environment, changes in the function of the institution of education, changes in individual, family, communal level and in the level of social interactions, and attitudes towards issues concerning the European Union. Data gathering was conducted in Eastern Macedonia and Thrace region in 2016. The population was teachers and parents with children who attended school (6-18 years old). Primary and secondary education schools were chosen, that represent 15.8% of the total public schools in the region. Teachers and parents answered a structured questionnaire with open and closed questions. In total, 934 participants answered the questionnaire, of which 410 were teachers, 182 were parents and 342 were both teachers and parents. According to research findings, the economic crisis that affected the Greek state in 2009 has a direct impact on the institutions of education and family. Between 2009 and 2016, there are negative shifts on participants’ attitudes regarding Greece and European Union (EU) relations, the euro, and the European identity. There is growing eurosceptisism and considerable divergence of opinions. However, the majority is in favor of the common future of Greece and the EU. The main findings present changes in school operation and educational work. The crisis has negative influence on school performance and students’ behavior, according to half of the parents. Students’ standard of living has been decreased and there is an increase in student undernourishment cases according to the majority of teachers. As a response to the crisis, schools have developed social support systems and new skills. There is significant degradation of the standard of living of the Greek family. Almost 53% of participants evaluate negatively the covering of basic needs in 2016. There is deterioration of working conditions and dramatic decrease of remuneration. In individual and family level, expenses, various activities, entertainment and trips are decreased. 61.8% of the participants find positive changes in everyday life. The family objects to the consumerist way of living and focuses on the traditional values of the Greek civilization, namely, family cohesion, loyalty to moral and social values and attachment to homeland’s culture. In communal level, volunteerism and social offer are increased.

Σκοπός της διδακτορικής διατριβής είναι η μελέτη της ραγδαίας κοινωνικής αλλαγής, η οποία χαρακτηρίζει τον δυτικό κόσμο από τις αρχές του 21ου αιώνα. Πιο συγκεκριμένα, παρουσιάζονται συνιστώσες της κοινωνικής αλλαγής που συνδέονται με τη μεγάλη οικονομική κρίση στο ελληνικό κράτος (2009-2018). Στο πλαίσιο αυτής της αλλαγής, ερευνώνται οι λειτουργίες, οι διαφοροποιήσεις και οι αλλαγές θεσμών στην ελληνική κοινωνία. Διερευνάται αν αλλάζουν σημαντικά οι στάσεις των Ελλήνων – εκπαιδευτικών και γονέων – απέναντι στους θεσμούς της εκπαίδευσης, της οικογένειας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 2009 έως το 2016. Ειδικότερα, η διατριβή εστιάζει σε πιθανές αλλαγές στο εργασιακό περιβάλλον, αλλαγές στη λειτουργία του θεσμού της εκπαίδευσης, αλλαγές σε επίπεδο ατομικό, οικογενειακό, κοινοτικό και σε επίπεδο κοινωνικών συναναστροφών, και στάσεις απέναντι σε θέματα που αφορούν την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η συλλογή δεδομένων πραγματοποιήθηκε το 2016 στην περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, και ο πληθυσμός ήταν εκπαιδευτικοί και γονείς με παιδιά σχολικής ηλικίας (6-18 ετών). Επιλέχθηκαν σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης που αντιπροσωπεύουν το 15,8% του συνόλου των δημόσιων σχολείων της περιφέρειας. Οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς απάντησαν σε δομημένο ερωτηματολόγιο, το οποίο περιελάμβανε ερωτήσεις ανοικτού και κλειστού τύπου. Συνολικά απάντησαν 934 συμμετέχοντες, εκ των οποίων οι 410 είναι εκπαιδευτικοί, 182 γονείς, και 342 εκπαιδευτικοί και γονείς. Σύμφωνα με τα συμπεράσματα της έρευνας, η οικονομική κρίση που έπληξε το ελληνικό κράτος το 2009 έχει άμεσες επιπτώσεις στους θεσμούς της εκπαίδευσης και της οικογένειας. Ανάμεσα στα έτη 2009 και 2016, σημειώνονται αρνητικές μεταβολές στις στάσεις των συμμετεχόντων για τις σχέσεις Ελλάδας και Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), το ευρώ, και την ευρωπαϊκή ταυτότητα. Παρατηρείται αυξανόμενος ευρωσκεπτικισμός και σημαντική διάσταση απόψεων. Παρόλα αυτά η πλειοψηφία τάσσεται υπέρ του κοινού μέλλοντος Ελλάδας-ΕΕ. Τα κύρια συμπεράσματα της έρευνας παρουσιάζουν μεταβολές στη λειτουργία των σχολικών μονάδων και στο εκπαιδευτικό έργο. Η κρίση επηρεάζει αρνητικά τη σχολική επίδοση και τη συμπεριφορά των μαθητών, σύμφωνα με τους μισούς περίπου γονείς. Έχει μειωθεί το βιοτικό επίπεδο και έχουν αυξηθεί οι περιπτώσεις υποσιτισμού μαθητών σύμφωνα με την πλειοψηφία των εκπαιδευτικών. Ως απάντηση στην κρίση, οι σχολικές μονάδες αναπτύσσουν συστήματα κοινωνικής υποστήριξης και νέες δεξιότητες. Σημειώνεται σημαντική πτώση του βιοτικού επιπέδου της ελληνικής οικογένειας. Το 53% περίπου του συνόλου των συμμετεχόντων αξιολογεί αρνητικά την κάλυψη βασικών αναγκών το 2016. Παρατηρείται χειροτέρευση των συνθηκών εργασίας και δραματική μείωση αποδοχών. Σε ατομικό και οικογενειακό επίπεδο μειώνονται έξοδα, ποικίλες δραστηριότητες, ψυχαγωγία και ταξίδια. Το 61,8% των συμμετεχόντων εντοπίζει θετικές αλλαγές στην καθημερινότητα. Η οικογένεια περιορίζει τον καταναλωτικό τρόπο ζωής και εστιάζει στις παραδοσιακές αξίες του ελληνικού πολιτισμού, όπως είναι η οικογενειακή συνοχή, η πίστη στις κοινωνικές και ηθικές αξίες και η προσήλωση στα συλλογικά πολιτισμικά πρότυπα. Σε κοινοτικό επίπεδο αυξάνεται ο εθελοντισμός και η κοινωνική προσφορά.