Ιστορική γεωγραφία και εθνικές διεκδικήσεις των Ελλήνων τον 19ο αιώνα

Abstract

In the doctoral thesis titled “Historical geography and national claims of the Greek people in the 19th century” has been searched how the Greek scholars during the 19th century used the "past", in order to argue historical arguments for the Greek character of Macedonia, Epirus and Thrace. To the search of arguments in regard to the ethnography of residents of these countries in the antiquity, that would confirm the principle prior tempore, fortior iure (the more ancient was proved the presence of the Greek people in these countries, the more powerful became their territorial claims during the 19th century), resorted mainly local scholars -e.g. Dimitsas in Macedonia, Aravantinos in Epirus, Skordelis in Thrace- afterwards the appearance of panslavism. The dissertation was also dealt with the question of the northern borders of "Greece" in the 19th century as well as the way Macedonia, Epirus and Thrace were depicted in the works of European scholars distinguished for their deep knowledge of historical geography of the above countries.

Συμπεράσματα : Οι «αναζητήσεις» της «Ελλάδος» στη διάρκεια του 19ου αιώνα απέδειξαν ότι οι περισσότεροι Ευρωπαίοι λόγιοι απέκλεισαν τη Μακεδονία από τα όριά της. Αντίθετα, πολλοί ήταν εκείνοι που ξεφεύγοντας από την αρχική αντίληψη που είχε διαμορφωθεί υπό την επίδραση των αρχαίων γεωγράφων Σκύλακα, Δικαίαρχου, Διονυσίου του Καλλιφώντα και του ιστορικού Εφόρου, η οποία περιόριζε την «Ελλάδα» προς βορρά έως τη γραμμή Αμβρακίας-εκβολών Πηνειού ποταμού, συγκαταρίθμησαν την Ήπειρο στις ελληνικές χώρες και αναβίβασαν το βόρειο σύνορο της «Ελλάδος» στη γραμμή των ορέων Καμβούνια-Ακροκεραύνια. Ωστόσο, για την ελληνικότητα των κατοίκων της Ηπείρου εκφράζονταν αμφιβολίες, ενώ κάποιοι τους χαρακτήρισαν ως ημι-βάρβαρους. Ο δισταγμός των Ευρωπαίων λογίων για τη συμπερίληψη ή μη της Ηπείρου στα όρια της «Ελλάδος» εκκινούσε από σποραδικές αναφορές «περί βαρβαρότητος» των ηπειρωτικών εθνών που απαντούσαν σε αρχαίους ιστορικούς και γεωγράφους. Ιδιαίτερη βαρύτητα έδιναν σε χωρίο από το δεύτερο βιβλίο της Ιστορίας του Θουκυδίδη (2, 80), όπου ο ιστορικός χαρακτήριζε ένα από τα ηπειρωτικά φύλα, τους Χάονες, ως βαρβάρους. Η παρερμηνεία του παραπάνω χωρίου οδήγησε κάποιους Ευρωπαίους να θεωρήσουν ως βάρβαρα συλλήβδην όλα τα ηπειρωτικά έθνη. Από τις απόψεις των Ευρωπαίων συναδέλφων τους δε διαφοροποιήθηκαν οι Έλληνες λόγιοι που δέχτηκαν στα έργα τους την επίδραση των αρχαίων συγγραφέων. Ως η πιο απομακρυσμένη προς βορρά συνοριακή γραμμή της «Ελλάδος» προβλήθηκε από τους Γέγη, Βερναρδάκη και Πολυζωΐδη η γραμμή Ακροκεραύνια-Καμβούνια όρη. Η Μακεδονία μέχρι την εμφάνιση του Σπυρίδωνα Ζαμπελίου και του Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου αποκλείονταν από τα γεωγραφικά όρια της «Ελλάδος», ενώ οι κάτοικοι της χωρίς να γίνεται σαφής εθνολογική διάκριση από τους Έλληνες θεωρούνταν «ξένοι». Οι Μακεδόνες δεν εξοβελίζονταν από την ελληνική λογιοσύνη του 19ου αιώνα, επειδή τους θεωρούσε αλλοεθνείς. Κανένας Έλληνας λόγιος άλλωστε δεν εξέφρασε την αντίληψη ότι οι αρχαίοι κάτοικοι της Μακεδονίας ήταν Ιλλυριοί. Αντίθετα, η άποψη αυτή διατυπώθηκε από Ευρωπαίους λογίους του 19ου αιώνα και στηρίχτηκε κυρίως στο απόσπασμα 7, 7, 8 από τα Γεωγραφικά του Στράβωνα, στο οποίο οι κάτοικοι μιας περιοχής της Ηπείρου που κάποιοι αποκαλούσαν «Μακεδονία» φέρονται να εμφανίζουν χαρακτηριστικά των Ιλλυριών. Τους Μακεδόνες θεωρούσαν «ξένους» οι λόγιοι του πρώτου ελληνικού κράτους, γιατί στην περίοδο της κλασικής αρχαιότητας δεν είχαν να επιδείξουν την πολιτιστική άνοδο των ελληνικών πόλεων-κρατών. Το πολίτευμά τους παρέμεινε μοναρχικό, όπως και των Ηπειρωτών, γεγονός που αποτελούσε «κάρφος» στα μάτια των εμφορούμενων από τις ιδέες του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και κλασικισμού Ελλήνων λογίων αλλά και των Ευρωπαίων. ..