Εικόνα και ήχος ως συστήματα αλληλεπιδρώντων σημείων κατά την οπτικοακουστική σύνθεση: μία διερεύνηση της αντίληψης του θεατή

Abstract

In this doctoral study, an interdisciplinary approach of the question “How does a change in audiovisual synthesis affect viewers’ perception?” too place. A total of 288 second- and third- year students of Aristotle University participated as volunteers in the study and the experiments were conducted during the Fall 2016-2017 semester. For experiment 1, students of each group were divided into sub-groups, which watched 1-minute film clips either in their original form, or with a change in the image or sound (eg color vs b/w). The participants were filling a survey including Likert-scale questions regarding their perception of the clips. For experiment 2, a novel – in the field of film studies – method, named “method Q”, a quantitative-qualitative hybrid was used instead of the typical interview, for a more systematic investigations of spectators’ subjectivity. Considering the image qualities tested, the presence or absence of color caused most differentiations in the viewers’ responses. PCA confirmed the existing evidence from biology and psychology highlighting the significance especially of the red color. Change in sound qualities had a stronger impact on viewers’ perception compared to image. Isolated sound (sound without image) also exhibited a similar increased capacity to affect perception compared to isolated image. Taking into consideration the participants’ field of studies, both similarities and differences in their responses were observed between groups. The gender and the right- or left-handedness are also significant factors underlying the observed responses. Regarding the subjectivity experiment, the most dominant point of view shared by all groups was that narrative elements (plot, performances, dialogues etc) are more significant for constructing a movie than style elements (images and sounds), with the sound being characterized as the less significant quality, despite the results of experiment 1. Homogeny and variation in viewers’ perception are related with the underlying biological perceptive mechanism, that is defined by both pure biological, as well as by social and psychological factors.

Στην παρούσα διατριβή επιχειρήθηκε μία κατά το δυνατόν ολιστική και διεπιστημονική προσέγγιση του κεντρικού ερωτήματος της έρευνας που αφορά το βαθμό, στον οποίο διαφορετικά σημεία ήχου και εικόνας μπορούν να επηρεάσουν την αντίληψη των θεατών για μια κινηματογραφική σκηνή. Στην έρευνα συμμετείχαν συνολικά 288 δευτεροετείς και τριτοετείς φοιτητές διαφορετικών Τμημάτων του Α.Π.Θ. Για το πρώτο μέρος του πειράματος, στις κύριες ομάδες μελέτης προβλήθηκαν αποσπάσματα από συγκεκριμένες ταινίες στην αυθεντική τους μορφή, είτε με τροποποιημένη κάποια παράμετρο εικόνας ή ήχου (πχ με χρώμα – χωρίς, με μουσική – χωρίς). Οι θεατές κλήθηκαν να καταγράψουν σε ερωτηματολόγια το βαθμό συμφωνίας τους με συγκεκριμένες προτάσεις που αφορούσαν διαστάσεις της αντίληψής τους. Για το δεύτερο μέρος του πειράματος, δηλαδή τη διερεύνηση της υποκειμενικότητας των θεατών ως προς τη σημασία διαφορετικών στοιχείων για τη συγκρότηση μιας ταινίας, αξιοποιήθηκε η δυναμική μιας μεθόδου που χρησιμοποιείται για πρώτη φορά στο πεδίο των κινηματογραφικών σπουδών, της υβριδικής (ποιοτικής-ποσοτικής) μεθόδου Q. Μεταξύ των σημείων εικόνας που ελέγχθηκαν στο πείραμα (κατεύθυνση κίνησης εντός κάδρου, παρουσία χρώματος, μέγεθος κάδρου), τις περισσότερες διαφοροποιήσεις στις αποκρίσεις των θεατών προκάλεσε η παρουσία / απουσία χρώματος. Η παρουσία χρώματος βρέθηκε να συνδέεται με θετικότερα συναισθήματα στους θεατές, θετικό χαρακτηρισμό της υπάρχουσας μουσικής (χαρούμενη) και των πηγών ήχων ως ορατές. Τα αποτελέσματα της ανάλυσης κύριων συνιστωσών υποστηρίζουν την ιδιαίτερη σημασία του κόκκινου χρώματος, καθώς αποτελεί την παράμετρο με τις υψηλότερες αποκρίσεις στο πείραμα «χρώμα-απουσία χρώματος». Τα ευρήματα συμφωνούν με βιολογικά και ψυχολογικά δεδομένα που σχετίζονται με το συγκεκριμένο χρώμα. Τα σημεία του ήχου που χρησιμοποιήθηκαν στα σχετικά πειράματα (παρουσία ήχων εκτός οπτικού πεδίου, ηχητικών εφέ, και μουσικής) προκάλεσαν περισσότερες στατιστικά σημαντικές διαφοροποιήσεις σε σύγκριση με τα σημεία της εικόνας. Ως προς το φύλο των συμμετεχόντων, βρέθηκε ότι στις περισσότερες περιπτώσεις οι γυναίκες εμφανίζουν εντονότερες αποκρίσεις, τόσο στα πειράματα σημείων εικόνας (υψηλότερες αποκρίσεις στην προσοχή σημείων ήχου, την ακουστική μνήμη και την αξιολόγηση της ταινίας), όσο και ήχου (οπτική και ακουστική μνήμη, αναγνώριση είδους). Τα παραπάνω βρίσκονται σε συμφωνία με επιστημονικά δεδομένα που έχουν δείξει την ύπαρξη κληρονομήσιμων διαφορών στον τρόπο λειτουργίας του εγκεφάλου μεταξύ ανδρών και γυναικών. Τέλος, τα αποτελέσματα του πειράματος διερεύνησης της υποκειμενικότητας ανέδειξαν την κοινή αντίληψη των θεατών όλων των ομάδων ότι τα στοιχεία της αφήγησης (ιστορία, σενάριο, χαρακτήρες) είναι σημαντικότερα έναντι των στυλιστικών στοιχείων (εικόνες – ήχοι) για τη συγκρότηση μίας κινηματογραφικής ταινίας, ενώ κοινή αντίληψη όλων ήταν επίσης ότι ο ήχος αποτελεί παράμετρο ελάσσονος σημασίας στην οπτικοακουστική σύνθεση. Από τη συζήτηση των αποτελεσμάτων κατέστη σαφές ότι ομοιογένεια και ποικιλομορφία στην αντίληψη της οπτικοακουστικής πραγματικότητας που καταγράφηκε σε πολλές περιπτώσεις, είναι ιδιότητες σύμφυτες των εμπλεκόμενων βιολογικών διεργασιών, όπως αυτές ορίζονται πρωτογενώς (βιολογικά), αλλά και διαμορφώνονται στην πορεία της ψυχολογικής και κοινωνικής ανάπτυξης του ατόμου μέσω της αλληλεπίδρασης με παράγοντες του (κάθε είδους) περιβάλλοντος.